GiRİŞ Çarlik rusyasi dönemi Öncesi karakalpak türkleri ve karakalpakistan tariHİ
Yüklə 14,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2- Karakalpakların Kökeni
5 Karakalpak ve Çornıye Klobuki terimlerinin açıklamasına dayanarak Karakalpak isminin bu Türk kavminin ırk hususiyeti ile ilgili olmayıp yaşayış ve giyiniş tarzları ile alâkalı onları diğer topluluklardan ayırmak için kullanılmış bir isim olduğunu söyleyebiliriz. Etnografik malûmatlara göre keçe, daha sonra koyun yününden yapılmış siyah şapkalar, Karakalpakların, Oğuz Türkmenlerinin ve Kıpçakların giyiminin önemli bir parçası olmuştur. Kalpak, tarihte Kıpçaklar için vazgeçilmez bir unsur olarak kabul edilmiştir. Asilzadeler karagülden yapılmış kalpak kullanırken diğerleri normal kürklerden yapılmış kalpak kullanmıştır. Kulların, yani kölelerin kalpak kullanması ise yasaklanmıştır. 15 Doğu bilimci Hammer, Karakalpakların oluşumu ile ilgili P. İ. Rıçkov’a dayanarak şunları yazıyor: “Bu kavim topraklarından kovulmaları dolayısıyla yas tutmak amacıyla siyah şapka giymeye başladı. Çornıye Klobuki ve Siyah Şapkalılar terimi bu olay yüzünden onlara isim olarak verildi.” 16 N. M. Karamzin de bu fikre katılmış ve şöyle yazmıştır: “Bu isim (siyah şapkalılar) onlara tabi ki giydikleri siyah şapkalar yüzünden verilmiştir.” 17
Sonuç olarak genel kanıya göre günümüzdeki Karakalpakların bu isimle adlandırılmalarıyla ilgili iki önemli ihtimal ortaya çıkmaktadır. Bunlardan birincisi Karakalpakların başlarına taktıkları kara kalpaklardan dolayı, ikincisi ise başlarında bıraktıkları bir tutam kulpaklarından yani bir tutam saçlarından dolayı bu ismi aldıkları şeklindedir. Bize göre Karakalpakların bu ismi almalarının en büyük nedeni, başlarına taktıkları kara kalpaklardır. Karakalpaklar, Altın Orda Devleti bünyesinde Nogaylar, Başkırtlar vb. Türk kavimleriyle yaşarlarken bu devletin Timur tarafından yıkılmasıyla yurtlarından olmuşlardır. Altın Orda Devleti’nde yaşayan Türk kavimlerinin çoğu bu dönemde başlarına kara kalpak takmaktadır. Fakat Altın Orda
15 Murat Adji, Kaybolan Millet (Deşt-i Kıpçak Medeniyeti), çev: Zeynep Bağlan Özer, AKM yay., Ankara 2001, s. 106-107. 16 D. Aitmuratov, ayn. esr., s. 10. 17 Pavel Petroviç İvanov, “Oçerk İstorii Karakalpakov” (Karakalpak Tarihine Dair Denemeler), Materialı Po İstorii Karakalpakov, Sbornik, Trudı İnstuta Vostokovedeniya, İzdatelstvo AN SSSR, Cilt VII, Moskva-Leningrad 1935, s. 13; P. P. İvanov’un adı geçen bu makalesi H. Ortekin tarafından Türkiye Türkçesine çevrilerek Ülkü Dergisi’nin 65, 66, 67. sayılarında yayımlanmıştır. Fakat bu çeviri eksik olduğundan biz bu eserin orijinalinden yararlanmayı uygun bulduk. Bu çeviriler için bk., Pavel Petroviç İvanov, “Karakalpakların Tarihine Dair Materyaller”, çev: H. Ortekin, Ülkü Dergisi, sayı:65, Ankara 1938, s. 417-424; aynı müellif, “Karakalpakların Tarihine Dair Materyaller”, çev: H. Ortekin, Ülkü Dergisi, sayı:66, Ankara 1938, s. 539-544; aynı müellif, “Karakalpakların Tarihine Dair Materyaller”, çev: H. Ortekin, Ülkü Dergisi, sayı:67, Ankara 1938, s. 29-41.
6 Devleti’nin yıkılmasıyla yeni kurulan Nogay Hanlığı içerisinde Nogaylarla birlikte yaşayan Karakalpaklar, bu ordadan ayrılarak kendi başlarına hareket etmeye başlamışlardır. Bağımsız hareket eden bu Türk topluluğu diğer Türk kabileleri tarafından Karakalpaklılar olarak adlandırılmıştır. Bu isimle adlandırılmalarında Kazakların ve Özbeklerin de büyük rolü olmuştur. Çünkü XV. yüzyılda Altın Orda Devleti’nin yıkılmasıyla bağımsız yaşamaya başlayan bir kısım Türk kabileleri iç kargaşalar sebebiyle Sırderya ve Amuderya bölgelerine göç etmiştir. Bu bölgelerde yaşayan Kazaklar ve Özbekler de Altın Orda Devleti’nden kopan bu Türk kabilelerini başlarında bulunan kara kalpaklarından dolayı Karakalpaklar olarak adlandırmışlardır. Bu isim zamanla diğer bütün kavimlerce benimsenmiş, bu Türk kavminin genel adı olmuştur.
Günümüzde Karakalpak adıyla bilinen halk, tarihî kaynaklarda bu isimle ilk olarak ancak XVI. yüzyıl sonunda (1578) geçmektedir. 18 Bu halkın daha önceki tarihleri ile ilgili bilgiler oldukça yetersiz olup daha çok varsayımlara dayanmaktadır. Karakalpakların yeni tarihlerini anlayabilmek için eski tarihlerini detaylı bir şekilde incelemek yararlı olacaktır. Bunun için ilk olarak Karakalpakların, Kıpçaklarla ve Peçeneklerle olan münasebetlerini incelemek gerekir.
Kıpçaklar, 1060 yıllarında İtil boylarından hareket ederek Rus topraklarına girmiştir. Bu Kıpçak boylarıyla beraber hareket eden bir kısım Doğu Peçenekleri de Rus topraklarına gelmiştir. 19 XI. yüzyılın başlarında Rus topraklarına yerleşen diğer Peçeneklerle birleşen bu Türk boyları Dnyeper Nehri’nin Ros denilen bölgesinde hayatlarını idame ettirmeye başlamıştır. 20 Bu Türk kabileleri kendilerine buralarda kaleler yapmıştır. Bunların yönetim merkezi de Torçevsk şehri olmuştur. Ruslar bu kabileleri 1140 yılından itibaren “Çornıye Klobuki” olarak adlandırmıştır. 21 Rus
vakayinamelerinde bu yıllardan itibaren “Çornıye Klobuki” terimi sık sık geçmeye
18 Boribay Ahmedov, İstoriko-Geografiçeskaya Literatura Siredney Azii XVII-XVIII. v. v. (XVII- XVIII. Yüzyıllarda Orta Asya Tarihi, Coğrafyası ve Edebiyatı), II. Pismeenniye Pamyatniki, Taşkent 1985, s. 62–65. 19 Faruk Sümer, “Peçenekler (IX-XII. Yüzyıllarda Yaşamış Ünlü Bir Türk Eli)”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, sayı: 94, İstanbul 1995, s. 63. 20 Akdes Nimet Kurat, Peçenek Tarihi, İstanbul 1937, s. 175–177. 21 Bela Kossanyi, “XI-XII. Asırlarda Uzlar ve Komanların Tarihine Dair”, Belleten Dergisi, sayı:29, Ankara 1944, s. 130.
Yüklə 14,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|