GiRİŞ Çarlik rusyasi dönemi Öncesi karakalpak türkleri ve karakalpakistan tariHİ
Yüklə 14,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
11 kabilesini Kıpçak grubu oluşturmaktadır. 42 Karakalpaklar, menşe itibariyle Kıpçaklarla yakın akrabadırlar. 43
Karakalpakların Orta Çağ tarihi ve oluşumları Peçenek (IX-XI), Kıpçak (XI- XIII) kabileleri, Altın Orda Devleti (XIII-XV) ve Nogay Ordası (XIV-XVI) ile bağlantılıdır. Doğu Peçenekleri Karakalpakların oluşumu, Orta Çağ etabının önemli bir tabakasıdır. 44 Karakalpakların batı kabile toplulukları ve devletleri ile Hazarlar, Peçenekler, Kıpçaklar, Altın Orda Devleti içerisinde yer alan kabileler, Nogaylar, Özbekler ve daha sonraki dönemlerde de Kazak kabile grupları ile genetik ve kabilevî durumları bakımından akrabalık ilişkileri vardır. Karakalpakların aynı zamanda Batı Hun ve Oğuz toplulukları ile Doğu Hunları ile de akrabalık ilişkileri vardır. 45
Karakalpaklar Türk kabilelerinden biridir ve birçok âlimin de hemfikir olduğu gibi ilk ataları Peçeneklerdir. 46 XII. yüzyıldan sonra Aşağı İtil eyaletlerinde meydana gelen tarihî olaylarla Karakalpakların alâkası olduğunu bilhassa Moğolların ve Timurluların fütuhatını yazan tarihçiler kaydetmektedirler. Karakalpakların, İtil Nehri’nin aşağı kısımlarında Rusların yakın komşuları olan eski Başkırt, Bulgar ve Peçeneklerin komşusu oldukları her yerde kaydedildiğinden Karakalpakları, Peçeneklerin en yakın akrabası saymamız hatalı olmasa gerektir. 47 Kendi rivayetlerine göre Karakalpaklar, önce İtil boyunda oturmuşlar ve Nogaylarla münasebet kurmuşlardır. Karakalpakların İtil’den geldikleri ve daha önceleri Nogaylarla ilişkileri olduğu dikkate alınmalıdır. Çünkü Moğol Devleti yıkıldıktan sonra İtil havzasında baş gösteren iç kargaşalıklar esnasında Karakalpakların atalarının eski Bulgar Devleti’nin güney eyaletlerinden bugünkü Kazan şehrine girdiklerini ve Nogay-Tatarlar tarafından sıkıştırılınca uzun süre bozkırlarda
42 Ayn. esr., s. 91. 43 Z. V. Togan, Bugünkü Türk İli, s. 30; Yavuz Akpınar, “Karakalpaklar”, TDEA, Cilt V, İstanbul 1982, s. 175; “Karakalpaklar”, TA, Cilt XXI, MEB yay., Ankara 1974, s. 291. 44 Marat K. Nurmuhamedov, İz İstorii Russko-Karakalpakskih Kulturnıh Svyazey (Karakalpak Tarihinin Rusya ile Bağlantıları), Taşkent 1974, s. 4–5. 45 N. A. Baskakov, Vvedeniye v İzuçeniye Tyurkskih Yazıkov (Türk Dilleri Üzerine Araştırmalar), Moskva 1969, s. 226. 46 Armin Vambery, Das Turkenvolk ın seinem ethnologischen und ethnographisehen Beziehungen, Leipzig 1885, s. 373. 47 Ayn. esr., s. 373-374; P. P. İvanov, “Oçerk İstorii Karakalpakov”, s. 21. 12 dolaştıktan sonra bugünkü yurtlarına yerleştiklerini varsayabiliriz. 48 Buna bağlı olarak Nogayların Karakalpakların oluşumunda önemli bir etkisinin olduğunu düşünebiliriz. Çünkü Karakalpak ismi, bu Türk topluluğunun İtil’den Aral Gölü çevresine gelmesiyle ortaya çıkan bir isimdir. 49
Karakalpakların en eski atalarının Kıpçaklar ve Peçenekler olduğuna şüphe yoktur. Bunun yanında Karakalpaklar ile Nogaylar arasındaki bağlantıyı da unutmamak gerekir. Karakalpakların çoğu XVI. yüzyılın ortasına kadar Nogay Hanlığı’nın içerisinde yaşamışlar; ata yurtları olan Aral Gölü’nün güneyi ve Amuderya Nehri’nin aşağı taraflarında meydana gelen kötü iklim şartlarından dolayı bu bölgeye dönememişlerdir. 50 XVI. yüzyıl boyunca Karakalpaklar Nogaylarla birlikte yaşamaya devam etmişlerdir. Bu yüzyıl içerisinde Nogaylardan ayrılarak Karakalpak adıyla anılır olmuşlardır. 51 Ancak yine de Karakalpakların Nogaylarla akrabalıkları inkâr edilemez. Nogaylar ile Karakalpakların uruğ adları ve dillerinde karşılaştığımız birçok benzerlik de bu fikri desteklemektedir. 52 Ayrıca
Karakalpakların ilk atalarından Peçenekler, Nogayların oluşumunda da rol oynamıştır. Bugün Karakalpak folklorunda Nogay hanları ve beylerinden Edige, Orısbey, Ormambet Bey gibi şahıslara ait birçok mâni ve masal mevcuttur. Nogay Han, Özbek Han, Ebu’l-Hayr Han, Edige gibi Harezm hanları aynı zamanda Karakalpakların da hanları olmuştur. 53 Yine Nogaylarla bağlantılı olarak bazı âlimlere göre Karakalpak dili ve medeniyetinin temeli XV ve XVI. yüzyıllarda Nogaylar arasında oluşmuştur. 54 Bu iki halkın dilini birleştiren bağ bilindiği gibi Kıpçak dilidir ki bu dile mensup olan bilgiler Codex Cumanicus’ta 55 ve birkaç Türk- 48 A. Vambery, ayn. esr., s. 374. 49 P. P. İvanov, ayn. mkl., s. 21; A. N. Kurat, Türk Kavimleri, s. 129-130, 281. 50 M. A. Czaplicka, The Turks Of Central Asia in History and the Present Day, Oxford 1918, s. 46– 47. 51 Henry H. Howorth, History of the Mongols, From the 9 th to the 19 th Century, Cilt II/2, London 1880, 1056–1057. 52 Kara-Nogaylar için bk. N. A. Baskakov, Nogayskiy Yazık i Yego Dialektı (Nogay Dili ve Diyalekti), Moskva-Leningrad 1940, s. 135. 53 Sabır Kamalov, Karakalpakların Halık Bolıp Kaliplesiu Hem Onun Memleketliğinin Tariyhından, Özbekistan Respublikası İlimler Akademiyası Karakalpakistan Bölümü Tarih, Arkeologiya Hem Etnografiya İnstıtutı, Nökis 2001, s. 20–21. 54 İ. H. Kalmıkov-R. H. Kereitov-A. İ. Sikaliyev, Nogaytsı (Nogaylar), Çerkassk 1988, s. 14–15. 55 Codex Cumanicus hakkında bk. K. Gronbech, Kuman Lehçesi Sözlüğü (Codex Cumanicus’un Türkçe Sözlük Dizini), çev:Kemal Aytaç, KB yay., Ankara 1992, XI+238 s.; Saadet Çağatay, “Codex Cumanicus Sözlüğünün Başlığı Dolayısıyla”, AÜ DTCF Dergisi, Cilt II, sayı:5, Ankara 1944, s. 759-772; A. N. Kurat, Türk Kavimleri, s. 329-330.
Yüklə 14,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|