Görkəmli dilçi alim, ədib professor
Yüklə 4,33 Mb. Pdf görüntüsü
|
153 ərazisində rast gəlinən Karaçun adlı toponimik yerlərdə uzun illər türklərin hegemonluğunu görərik. Çox vaxt yer, çay, meşə, dağ və s. formasına, görünüşünə və ya orada baş vermiş hadisələrə uyğun olaraq adlandırılır. Elə buna görə də, adı keçən yerlərin bəzisində Karaçun mənasına uyğun olaraq qorxulu, mistik hadisələrin baş verməsi təsadüfi deyildir. Məsələn, Kursk vilayətindəki Karaçun meşəsi qorxulu meşələrdən sayılır və insanlar ora getməkdən çəkinirlər. Meşəyə gedib qayıtmayanlar, qayıdıb dəli oanlar haqqında bir neçə məqalə də yazılmışdır. Yəni meşə, hər baxımdan öz adının mənasını doğruldur. Karaçun kəndinin adı haqqında da maraqlı fikirlər var. Belə ki, tarixçi V.P.Zaqorovskiy, ölkəşünaslar V.A.Proxorov, N.V.İlyinskiy və başqaları karaçun sözünün türkcədəki kara sözündən yarandğını vurğulayır, lakin ikinci tərəfi izah etməkdən çəkinirlər. Eyni zamanda bir çoxları kəndin adının yaranmasını monqol- tatar hücum ilə əlaqələndirdikləri halda, bəziləri bununla razılaşmır, bir neçə tarixi faktlara əsaslanaraq Karaçun kəndinin adının monqol-tatar hücumundan çox-çox əvvəl, VIII-IX əsrlərdə yarandığını yazırlar (14). Bütün bu yuxarıda dediklərimizə tarixi aspektdən baxsaq, türk-slavyan əlaqələrinin çox qədimlərə getdiyini, karaçun leksemi ilə bağlı coğrafi areallarda isə qədim türk damğasının nə qədər dərin olduğunu görürük. Beləliklə, uzun müddət türklər, sonra slavyanlar arasında məşhurlaşmış Karaçun personajı və Karaçun bayramı I Pyotrun Yeni İl haqqında qanunundan sonra arxa plana keçir. Onu da qeyd etmək istəyirəm ki, məqaləni yazmadan öncə müxtəlif yazılar oxudum. Məni maraqlandıran bir sual var idi, oxduğum məqlələrdə rus dilçiləri slavyan dillərində, toponimlərində yerləşmiş xeyli türk sözlərinin varlığını öz yazılarında, uzun siyahılarla göstərdikləri halda, nə üçün karaçun sözünü (yəni belə baxanda, bir dənə sözlə nə olacaq deyə düşünürdüm, yüzlərlə sözün türkcə oduğunu qəbul edirlərsə, bu da olsun yüz bir) süni də olsa, başqa dillərə aid etmə istəyini anlmağa çalışırdım. Və anladım. Karaçun adi bir söz deyil çünki. Bu sözün arxasında duran böyük bayram, mədəniyyət və xalq kütləsi var. Çünki bu, əslində türklərin hələ tanrıçılıq dönəmindən qalan bayramıdır və slavyanlar tərəfindən də 154 mənimsənilən personaj daha sonralar adını dəyişdirərək Ded Moroza çevrilir. Əlbəttə, hər bir əşyanın, şəxsin, yerin, bayramın adını dəyişdirə bilər insan, lakin o adın altındakı ilkin mənanı, kökünü yox edə bilməz. Bax elə bunun üçün, tarixi süniləşdirməyə, dəyişməyə, türklərin əleyhinə yazmaq istəyənlərə Karaçun özü “kömək olsun”. ƏDƏBİYYAT 1. БаскаковН.А. Русские фамилии тюркского происхождения. М, 1979 2. Баскаков Н.А. Тюркизмы в восточно-славянских языках. М,1974 3. Большой толковый словарь современного русского языка. В 4-х томах. Под ред. Ушакова Д.Н., М.1947-1948. 4. Добродомов И.Г. Некотрые вопросы изучения тюркизмов в русском яыке – Вопросы лексики и грамматики русского языка. М, 1967. 5. Энциклопедический словарь Ф.А.Брокгауза и И.А.Ефрона. С.-Петербург, 1890-1907 6. İpatyevskaya letopis // Polnoye sobraniye Russkix letopisey. II cild, Moskva, Leninqrad, “AN SSSR”, 1950 7. Иванов В.В., Топоров В.Н. Мифы народов мира. M, 1994. Т1, с. 623 8. Гумилев Л.Н. От Руси до России. М., 2001 9. Макс Фасмер. Этимологический словарь русского языка. Перевод с немецкого и дополнения О.Н.Трубачева. М., «Прогресс», 1986. Т.I-IV, cтр, 336 10. Менгес К.Г. Восточные элементы в «Слове о полку Игореве».Л.,1979. 11. Мурзаев Э.М. Тюркские географические названия. М., Вост.лит., 1996. 12. Новый толково-словообразовательный словарь русского языка под ред. Ефремовой Т.Ф. М., 2000. 13. Новгородская первая летопись старшег и младшего изводов. // Полное собрание Русских летописей. Т.3, москва, Ленинград, «АН СССР», 1950. 14. O названии села Карачун - http://istram.ucoz.ru 15. Ожегов С.И. и Шведова Н.Ю.Толковый словарь русского языка.М., «ИТИ Технологии», 2006. 16. Розалия Султангареева Зимнее солнцестояие - начало новоговремени. - Ватандаш - №1, 2012, с.154-167 17. Сулейменов О. Аз и Я. Алма-ата, «Жалын», 1990. 18. Шипова Е.Н.Словарь тюркизмов в русском языке.Алма-ата, 1976. 19. Толковый словарь живого великорусского языка Даля В.И. 20.Владимир Луценко. Тюркский фактор в истории и этногенезе украинцеви их предков. // www.vlalut.narod.ru/ 155 Sevda Sadıqova НЯСИМИНИН ДИЛИНДЯ САЙЛАР Обйектив алямин идрак просесиндя дярк олунан эерчякликляриндян бири кямиййятдир. Кямиййят анлайышыны дилдя ифадя едян ясас нитг щиссяси ися сайлардыр. «Кямиййят идрак категорийасы олмаг бахымындан рийазиййат елми иля сырф баьлыдыр»(5,15). Гядим йунан философу Пифагор щяр шейин башланьыъында рягямлярин вя онларын пропорсийасынын дайандыьыны, пропорсийанын ися щармонийа йаратдыьыны дейирди. (8,211). Бу аспектдян йанашдыгда рягямляр каинатын, варлыьын ясас атрибутудурса, онлары ифадя едян ващидляр дя дилин ясас нитг щиссяляридир. Рийази рягямлярин сяс ъилди олан сайлар мцхтялиф диллярдя фярди хцсусиййятляря маликдир. Лакин онларын «юзцнямяхсус ъящятляриндян бири бундан ибарятдир ки, щяр бир халгын истифадя етдийи мигдар сайы онун юзцнцнкцдцр, башга дилдян алынма дейилдир. ….чох чятин щалларда башга диллярдян алына билир» (5,66). Бцтцн тцрк дилляриндя, о ъцмлядян Азярбайъан дилиндя сайлар бязи кичик фонетик фярглярля ян гядим дюврлярдян илкин формаларыны сахламышдыр: бир-бир, еки-ики, цч-цч, тюрт-дюрд, пеш-беш, алты-алты, йеди-йедди, секиз-сяккиз, токуз- доггуз вя с.. Бядии дилдя кямиййят, мигдар билдирян сайларын бир нитг щиссяси кими ишлянмя даиряси мящдудур. Бунунла беля, онлар классик фялсяфи поезийанын дилиндя фяргли мцстявидя иштирак едир. Сайларын ишлянмяси бахымындан Нясиминин дили юзцнямяхсуслуьу иля сечилир. Бурада сайлар щям айрылыгда-мцстягим, щям дя мцхтялиф бирляшмялярдя ишлянир, шаирин каинат вя дцнйа щаггында елми-фялсяфи биликлярини якс етдирир, метофизик мащиййят дашыйыр. Онун ясярляриндя сайлар рямзляр, символлар, кодлар йарадыр. Нясиминин дилиндя мяншяъя милли сайларла паралел олараг алынма сайлар да ишлянир:йек, ду, се,чащар, нющ, шеш, бист, щяшт,си вя с. Бир –башланьыъдыр. Илкиндир. Бирдян яввял ися сыфырдыр. Сыфыр яски ялифбада нюгтя иля ифадя олунур. Нюгтядян шца башланыр. Бир дя ондан йараныр. Сыфыр вя бир йохдан вар олманын символудур. Бир сайынын Нясими дилиндя ишлянмя даиряси ящатялидир. Бир щям конкрет рягям, щям мцъярряд сай, щям дя ядат вязифясиндя ишлянир. Ящли-алям илдя бир гурбан едярляр ейд ичцн, Щяр заман гурбаниням, ей ъцмля гурбан сизляря (1,30) Ей Нясими, хубларын бир башы вардыр, мин дили, Ешгиля бел баьлама бу ящдц пеймансызлара. (1,30) Sadıqova Sevda - Bakı Dövlət Universitetinin dosenti, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru. Yüklə 4,33 Mb. Dostları ilə paylaş:
|