Gp-hand. Values. Az new qxd: gp-hand. Values. Az
Yüklə 49,96 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Kliment Mindjov Əsas fikir
- Metodlar
- Məşğələlərin aparılması I Hissə. Pasxa adası 1
- II Hissə. Biz və gələcək nəsil 1
- Biz və gələcək nəsil 245 1 Bizim planet gələcəkdə III Hissə. Davamlı inkişafın prinsipləri 1
- IV Hissə. “Diqqətli davranın”(aşağı siniflər üçün)
- V Hissə. Həyat zənciri (yuxarı siniflər üçün) 1
- Samuel Marşak 3
- Kasıblıq və qeyri-bərabərlik
- Ərzaq və kənd təsərrüfatı
- Yohanesburq konfransı Biz və gələcək nəsil 247 1
- Pasxa adası 248 Bizim planet gələcəkdə Êşçi vərəqlər
- 1992-ci ildə Rio-de-Janeyroda qəbul edilmiş “Ətraf mühit və Davamlı inkişaf üzrə Deklarasiya”
| Biz və gələcək nəsil 243 1 Bizim planet gələcəkdə Giriş 179 ölkənin dövlət və hökumət başçısının, çoxlu beynəlxalq və qeyri-hökumət təşkilatları nümayəndələrinin iştirakı ilə 1992-ci ildə Rio-de-Janeyro şəhərində keçirilən BMT-nin ətraf mühit və inkişaf problemləri üzrə Konfransı müstəsna əhəmiyyətli hadisədir. Bu konfrans göstərdi ki, artıq bəşəriyyət ətraf mühitin mühafizəsi problemi ilə sosial-iqtisadi inkişaf prosesinə iki ayrı sahə kimi baxmır. Rio-de-Janeyroda qəbul edilən Deklarasiya XXI əsrdə bəşəriyyətin davamlı inkişaf konsepsiyasını müəyyən edən əsas sənəd kimi məlumdur. Bu sənəd özündə müasir və gələcək dünyanın ictimai-siyasi sahədə qəbul etdiyi qərarları, əsas prinsipləri qısa şəkildə “Rio prinsipləri”ndə əks etdirir. Biz və gələcək nəsil Müəlliflər: Kliment Mindjov
Ətraf mühitin mühafizəsini bəşəriyyətin inkişafının ayrılmaz hissəsi kimi nəzərdən keçirmək lazımdır
2-3 tədris saatı Êlin fəsli Êstənilən vaxtı Yer Məktəb (tədris otağı) Tədris vəsaitləri Yazı lövhəsi, videokaset Tədris fənləri Biologiya, ekologiya, coğrafiya, insan və cəmiyyət, davamlı inkişaf, sinif saatı
• Ênkişafın davamsız olduğu halları müzakirə etmək • Şagirdləri davamlı inkişafın prinsipləri və yaxın onilliklərdə təbiət və Yer kürəsi əhalisinin qarşısında duracaq əsas problemlərlə tanış etmək
Mühazirə, diskussiya, videofilmlərə baxış. 244 1 Biz və gələcək nəsil Bizim planet gələcəkdə On il keçdikdən sonra Davamlı inkişaf üzrə Yohanesburqda keçirilən Ümumdünya sammitinə 50.000-dən çox nümayəndə gəlmişdi ki, onlar arasında dövlət və hökumət başçıları, beynəlxalq və qeyri-hökumət təşkilatlarının rəhbərləri və nümayəndələri, eləcə də işgüzar dairələrin nümayəndələri də var idi. Yohanesburqda əsas diqqət müasir həyatın davamlı inkişafina maneələri yoxsulluğun aradan qaldırılması, xəstəliklərin yayılmasının qarşısının alınması, təbii ehtiyatlardan səmərəli istifadə və onların düşünülmüş idarə olunması, məsuliyyətli istehsal və istehlak həvəsləndirilməsi, ətraf mühitin mühafizəsi ilə sosial-iqtisadi inkişaf arasındakı tarazlığı saxlamaq məqsədilə qloballaşdırma şəraitinə müvafiq strategiya və fəaliyyət planının hazırlanmasına yönəlmışdir. Məşğələlərin aparılması I Hissə. Pasxa adası 1 Şagirdlərə izah edin ki, təbiətdə baş verən proseslər öz-özünə tənzimlənəndir və bu da təbiətə özünü bərpa etmək imkanı verir. Lakin insanların aqressiv və düşünülməmiş fəaliyyəti təbii proseslərin bu tarazlığını poza və planetin ekosistemlərində dönməz dəyişikliklərə səbəb ola bilər.
Şagirdləri “Pasxa adası” nümunəsi ilə tanış edin və onu müzakirə edin. Êzah edin ki, söhbət dünyadan təcrid edilmiş, əhalinin sürətli atrımı və onların təbii ehtiyatları mənimsəməsi səbəbindən dağılmış ekosistemdən gedir. Pasxa adası sabit ərazi və məhdud təbii ehtiyatlar çərçivəsində intensiv iqtisadi inkişafın hansı fəsadlar törədə biləcəyinə bariz nümunədir.
Şagirdlərə izah edin ki, davamlı inkişaf təbii ehtiyatlardan özünü bərpa edə biləcək qədər istifadəsini və gələcək nəsillərin də bugünkü nəsillərin istifadə etdiyi həcmdə təbii ehtiyatlara malik olmasını özündə əks etdirir. 2 Şagirdlərdən “davamlı inkişaf” termininə öz yanaşmalarını vermələrini xahiş edin. Şagirdlərə aşağıdakı ifadə formalarını təklif etmək və onların birgə müzakirəsini aparmaqla onlara kömək edin: • Ovlanan balıqların həcmi onların təbii artımından yüksək olmamalıdır. • Meşələrin qırılma həcmi təbii və süni meşəsalmanın intensivliyindən yuxarı olmamalıdır. • Torpağın eroziyası yeni təbii torpaq əmələ gəlməsindən tez baş verməməlidir. • Karbon qazının atmosferə buraxılan miqdarı onun bitkilərlə əlaqəyə girən və okean tərəfindən tutulan miqdarından çox olmamalıdır. • Yeraltı su mənbələrindən çıxarılan suyun həcmi bu mənbələrə süzülən suyun miqdarından çox olmamalıdır. 3 Diskussiya zamanı şagirdlər tərəfindən təklif olunan başqa ifadə formalarını da müzakirə edin. Onlara söylənilənlər əsasında davamlı inkişaf haqqında özlərinin kompleks təyinatlarını tərtib etməyi təklıf edin və onu lövhədə yazın. Biz və gələcək nəsil 245 1 Bizim planet gələcəkdə III Hissə. Davamlı inkişafın prinsipləri 1 Şagirdlərə “Davamlı inkişafın əsas prinsipləri” işçi vərəqinin paylayın və orada yazılan hər bir prinsipi müzakirə edin.
Şagirdləri Yohanesburq konfransı haqqında məlumatla (səh. 244) tanış edin. XXI əsrdə bəşəriyyət qarşısında duran əsas problemləri, dövlət və hökumət rəhbərlərinin, mülki və beynəlxalq təşkilatların, işgüzar dairələrin nəzərdə tutduğu əsas yanaşmaları müzakirə edin. 3 Ardıcıl şəkildə bütün bu problemləri müzakirə edin, qiymətləndirin və onların hansılarının Azərbaycan üçün indi və gələcəkdə aktual olacağını müəyyənləşdirin.
“Diqqətli davranın” videofilmini nümayiş etdirin və onu müzakirə edin. Şagirdlərdən baxdıqları videofilmin əsasında kiçik həcmli inşalar yazmalarını, şəkillər çəkmələrini eirlər qoşmalarını və gələcək nəsillərin həyatı üçün məsuliyyət konsepsiyasını müzakirə etməyi xahiş edin. V Hissə. Həyat zənciri (yuxarı siniflər üçün) 1 “Krallıq” videofilmini nümayiş etdirin. 2 Bu filmi və S.Y.Marşakın “Mix və nal” şeiri konteksində davamlı inkişaf konsepsiyasını müzakirə edin. Mıx və nal Mıx yox idi, Nal itdi. Nal yox idi, At axsadı. At axsadı, Komandir vuruldu. Süvari əzildi, Ordu qaçdı. Düşmən şəhərə girir, Əsirləri əsirgəmədən Ona görə ki, dəmirçidə Mıx yox idi.
Filmdə babanın ingilis dilində olan orijinalda dediyi və bu şeirin yazılması üçün əsas olan “zəncirləri qırmaq” ifadəsi nə deməkdir? Ênsan fəaliyyəti buna necə təsir göstərir? 4 Orada olan babanın ritorik sualı — “Nə üçün müdriklik bizə belə böyük qiymətə başa gəlir?” — düzgündürmü?
Videofilmə baxdıqdan sonra şagirdlərdən öz təəssüratları, fikirləri və hissləri haqqında kiçik inşa yazmalarını xahiş edin.
• Şagirdlərə bizim planetin gələcəyi, ətraf mühit və cəmiyyətin inkişafı haqqında əlavə məlumatlar toplamalarını xahiş edin. Bunun üçün onlara CD-Rom-dan, eləcə də Ênternet və başqa mənbələrdən istifadə etməyi də tövsiyə edin.
246 1 Biz və gələcək nəsil Bizim planet gələcəkdə 2002-ci ildə Yohanesburqda keçirilən Ümumdünya sammitində müəyyən edilmiş və gecikdirilmədən və effektiv fəaliyyət tələb edən problemlər aşağıdakılardan ibarətdir:
XXI əsrin əvvəlində Yer kürəsinin əhalisi 6 milyarda çatıb. Proqnozlara görə, 50 ildən sonra bu göstərici 10-11 milyard ətrafında sabitləşəcəkdir. Əhalinin sayının artması ilə bağlı yaranacaq əsas problemlər içməli suyun azlığı və qida məhsulları istehsal etmək üçün istifadə edilən torpaqların çatmazlığı olacaqdır.
Hazırda dünya əhalisinin 25%-inin gəliri adambaşına bir dollardan azdır. Qeyri-bərabərlik davamlı inkişaf qarşısında duran əsas maneələrdən biridir. Konfrans 2015-ci ilə kimi dünya miqyasında gəliri 1 dollardan az təşkil edən və xroniki olaraq qida çatışmazlığından əziyyət çəkən əhalinin sayının 2 dəfə azaldılmasını bir vəzifə kimi müəyyənləşdirmişdir. Ərzaq və kənd təsərrüfatı: Son 30 ildə ərzaq məhsullarının qiymətinin düşməsi istehlak prosesinin güclənməsinə, dünyanın bir çox regionlarında kənd təsərrüfatı üçün yararlı olan torpaq sahələrinin azalmasına səbəb olmuşdur. Kənd təsərrüfatı məqsədləri üçün yeni sahələrin istifadəsi isə qalan ekosistemlərə dağıdıcı təsir edir. Gələcəkdə ərzaq məhsullarının istehsalının artırılması təbiətin məhv edilməsi hesabına baş verməməlidir. 2010-cu ilə kimi biomüxtəlifliyin itməsinin müasir sürətinin kifayət qədər azaldılmasına nail olmaq zəruridir. Êçməli su: Êçməli suyun çatışmazlığı cəmiyyətin davamlı inkişafı üçün ən ciddi maneədir. Gözlənilir ki, bu neqativ tendensiya gələcəkdə də davam edəcək və 2025-ci ildə dünya əhalisinin hər iki nəfərindən birinə içməli su çatmayacaqdır. Konfrans 2015-ci ilə kimi içməli suya ehtiyacı olan, eləcə də öz gigiyenik tələblərini ödəmək üçün su çatışmazlığı ilə üzləşənlərin sayını iki dəfə azaltmağı bir vəzifə kimi müəyyənləşdirib.
Ênkişaf etməkdə olan ölkələrdəki ölüm hadisələrinin böyük hissəsinin qarşısını almaq olar. Yaxın illərdə bəşəriyyət xəstəliklərlə mübarizəyə daha çox vəsait ayırmalı və böyük səy göstərməlidir. Enerji: Bütün növ enerjilərdən istifadə daim artır. Yaxın 10-15 ilin əsas vəzifələri ekoloji cəhətdən təmiz, etibarlı və davamlı enerji mənbələrindən istifadənin yaxşılaşdırılması, eləcə də enerjiyə qənaətin artırılması üzrə milli proqramların hazırlanmasından ibarətdir.
Əkinçiliyin inkişafı ilə əlaqədar olaraq dünyanın meşə ehtiyatları azalır. Meşələrin özünübərpa tempinin və meşələrin idarəçiliyinin effektliyinin artırılması yaxın 10-15 ildə yerinə yetirilməsi xüsusən vacib olan məsələlərdir. Êqlimin dəyişilməsi: Neftdən istifadə getdikcə artır. Konfransda parnik qazlarının buraxılmasının maksimum yol verilən hədd normasının müəyyənləşdirilməsi ilə bağlı Kiotda qəbul edilmiş qərarların həyata keçirilməsinin vacibliyi qeyd edilmişdir. Konfrans, bilavasitə bəşəriyyətin qarşısında dayanan vəzifə kimi aşağıdakıları müəyyən etmişdir: • Davamlı inkişaf konsepsiyasının dərk edilməsi, başa düşülməsinin zəruriliyi və milli, regional və beynəlxalq səviyyədə müvafiq institutlarla möhkəmləndirilməsini; • Vətəndaş cəmiyyətinin rolunun sonrakı təsdiqi, özəl və ictimai sektorlar arasındakı əməkdaşlığın artırılması. Yohanesburq konfransı Biz və gələcək nəsil 247 1 Bizim planet gələcəkdə Bu ada Sakit okeanda, Cənubi Amerikanın 3200 km qərbində yerləşir. Adanın ilk sakinləri XV əsrdə orada məskunlaşan polineziylər olmuşdur. Həmin vaxt nisbətən quru iqlim olmasına baxmayaraq, ora meşə ilə örtülü idi. Bu meşələr rütubəti saxlamaqla mülayim hava şəraitinin olmasına kömək edirdi. Adanın 7 min əhalisi kiçik kəndlərdə yaşayır, toyuq saxlayır, balıq tuturdu. Adanın sakinləri özlərindən sonra obsidiandan (vulkanik mənşəli şüşədən) hazırlanmış böyük heykəl qoydular ki, onu da həmin yerə gətirmək üçün ağac gövdələrindən xizək kimi istifadə etmişdilər. XVII əsrdə avropalılar ilk dəfə Pasxa adasına gələndə həmin heykəl burada nə vaxtsa mövcud olan, lakin onilliklər boyunca məhv olan sivilizasiyanın yeganə şahidi idi. Onun məhv olmasına səbəb ehtiyat bazasının məhdud olması idi. Adanın əhalisinin sayının artdığına görə daha çox torpaq sahələri əkin üçün meşələrdən təmizlənirdi, qalan ağaclar isə heykəlin hərəkəti üçün xizək kimi istifadə edilirdi. Ağacların olmamasına görə ev və gəmi düzəltmək olmurdu ki, bu da qidanın əldə edilməsinə (balıq tutmağa) mənfi təsir edir, insanların mağaralarda yaşamasına səbəb olurdu. Meşələrin qırılması torpaq eroziyasının baş verməsinə səbəb olurdu ki, bu da qida mənbələrini daha çox məhdudlaşdırırdı. Bütün bunlar da kəndlər arasında müharibələrin baş verməsinə gətirib çıxarırdı. Hətta bəzi insanların yaşamaq üçün bir-birlərini yeməsi adi bir hala çevrilməyə başlamışdı.
248 Bizim planet gələcəkdə Êşçi vərəqlər 1992-ci ildə Rio-de-Janeyroda qəbul edilmiş “Ətraf mühit və Davamlı inkişaf üzrə Deklarasiya” 179 ölkənin dövlət və hökumət başçısının, bir çox beynəlxalq və qeyri-hökumət təşkilatları nümayəndələrinin iştirakı ilə 1992-ci ildə Rio-de-Janeyro şəhərində keçirilən BMT-nin ətraf mühit və davamlı inkişaf problemləri üzrə Konfransı müstəsna əhəmiyyətli hadisədir. Bu konfrans göstərdi ki, artıq bəşəriyyət ətraf mühitin mühafizəsi problemi ilə iqtisadi və sosial inkişaf prosesinə iki ayrı sahə kimi baxmır. Rio-de-Janeyroda qəbul edilən Deklarasiya XXI əsrdə bəşəriyyətin davamlı inkişaf konsepsiyasını müəyyən edən əsas sənəd kimi məlumdur. Bu sənəd özündə müasir və gələcək dünyanın ictimai-siyasi sahədə qəbul edilən qərarların əsaslandığı əsas prinsipləri əks etdirir. 1992-ci ildə Rio-de-Janeyroda qəbul edilmiş “Ətraf mühit və Davamlı inkişaf üzrə Deklarasiya” (davamı)
Davamlı inkişafın əsas prinsipləri: 1. Bütün insanlar təbiətlə harmoniya təşkil edən sağlam və məhsuldar həyat hüququna malikdir. 2. Davamlı inkişafa nail olmaq üçün ətraf mühitin mühafizəsi inkişaf prosesinin ayrılmaz hissəsi olmalı və ondan ayrı nəzərdə tutulmamalıdır. 3. Bugünkü və gələcək nəsillər eyni hüquqa malikdir. 4. Hər bir dövlət öz ehtiyatlarından suveren şəkildə istifadə etmək hüququna malikdir və bu fəaliyyətin başqa dövlətin ətraf mühitinə ziyan vurmamasını təmin etməyə görə məsuliyyət daşıyır. 5. Çirkləndirən çirklənmə ilə bağlı olan bütün xərcləri ödəməlidir. 6. Təsərrüfat fəaliyyəti ətraf mühitin mühafizəsi sahəsində müdafiə xarakterli tədbirlərlə müşayiət olunmalıdır. 7. Dövlətlər ətraf mühitin qorunması ilə bağlı bir-biri ilə əməkdaşlıq etməlidir. 8. Həyat səviyyəsi arasındakı fərqi azaltmaq və dünya əhalisinin çoxunun tələbatının effektiv ödənilməsi məqsədilə yoxsulluğun aradan qaldırmaq davamlı inkişafın zəruri şərtidir. 9. Dövlət istehsal və istehlakda köhnə modellərdən istifadəni məhdudlaşdırmalı və ləğv etməli, müvafiq demokrafik siyasəti dəstəkləməlidir. 10. Ekoloji məsələlər bütün maraqlı tərəflərin iştirakı ilə həll edilməlidir. Milli səviyyədə hər bir insan ətraf mühitlə bağlı olan müvafiq məlumatı əldə etmək və qərarların qəbulunda iştirak etmək hüququna malik olmalıdır. Ətraf mühitin qorunması bütün sosial qrupların iştirakı ilə həyata keçirilməlidir. 11. Dövlət ətraf mühitin qorunması sahəsində qanunvericiliyi effektiv şəkildə hazırlamalı və tətbiq etməlidir. 12. Sülh, inkişaf və ətraf mühitin mühafizəsi bir-biri ilə qarşılıqlı münasibətdə olan ayrılmaz proseslərdir. 249 Bizim planet gələcəkdə Êşçi vərəqlər 254 Bizim planet gələcəkdə Êşçi vərəqlər Bir zaman Günəş və Külək ən yaxşı dost idilər. Onlar birlikdə mehriban oynayırdılar, lakin hər ikisi çox məğrur idi. Günlərin bir günü onlar kimin güclü olduğu haqda mübahisəyə başlayırlar. Külək dedi: “Mən meşədə əsməyə başlayanda ağacları əyirəm, yarpaqları tökürəm. Mən güclüyəm.” Günəş dedi: “Mən Yer kürəsini isidəndə qarı əridirəm, çayların və göllərin suyunu isə buxara çevirirəm.” Onların mübahisəsi bitmirdi, lakin heç biri o birisinin güclü olması ilə razılaşmırdı. Birdən onlar tarlada yoluna tələsən bir insan gördülər. O, qalın dəri gödəkçə geyinmişdi. “Gəl, gücümüzü sınayaq” – Külək dedi. “Kim o insanın gödəkçəsini soyundura bilsə, o da qalib gələcək. “Səndən başlayaq” – Günəş razılaşdı. Külək birinci gücünü sınadı. O, var gücü ilə əsərək atıldı insanın üstünə. Və onun üzərindən gödəkçəni soyundurmağa çalışdı. Ênsan gödəkçəsini özünə sıxdı, başını əydi və tarla boyunca öz yoluna davam etdi. Külək çox əsdi, lakin gödəkçəni, onun əynindən soyundura bilmədi. Tezliklə Külək yoruldu və utanaraq kənara çəkildi. Günəşin növbəsi çatdı. Günəş gülümsəməyə başladı və isti şüalarını insanın üzərinə saldı. Ênsan tər axana kimi yolunu davam edirdi. Bir qədər sonra o, alnını sildi və gödəkçəsini yavaş-yavaş soyunmağa başladı. O, gödəkçəni qolunun üstünə atdı və yoluna davam etdi. Beləliklə, Günəş və Külək kimin güclü olması haqda mübahisəni yoluna qoydu. Êndi Külək anladı ki, isti təbəssüm dünyadakı bütün küləklərdən güclüdür. Bu, həyatda olduğu kimidir — isti təbəssüm çox şeyə qadirdir. Kim güclüdür? Yüklə 49,96 Kb. Dostları ilə paylaş:
|