19
2. GEORGİ FEDOTOVUN
MÜHACİRƏTDƏKİ FƏALİYYƏTİ
Rusiyanın sonunun yaxınlaşdığını hiss edən Geor-
gi Fedotov Fevral İnqilabından təşvişə düşərək onun
arxasınca Oktyabr çevrilişinin olacağını və sevdiyi
Rusiyanı ondan sonra nələrin gözlədiyini öncədən
görürdü. Belə qarışıq bir vaxtda əksər rus ziyalıları
kimi o da xilas yolunu pravoslavlıqda görür, vaxtilə
“Vladimir Peçorinlə bərabər lənətlədiyi, Marksla
bərabər nifrət etdiyi” Çar Rusiyasının dağılmasında
özünün də günahkar olduğunu etiraf edirdi...
1925-ci ildən başlayaraq G.Fedotov Avropanın
Berlin, Paris və digər şəhərlərinin ilahiyyat institut-
larında mühazirələr oxuyur, daha sonra isə ABŞ-a
köçür. Onun Rusiyanın tarixi taleyi ilə bağlı antiso-
vet xarakterli fəlsəfi məqalələrindən biri də “Rusiya
yaşayacaqmı?” məqaləsidir.
Nə idi G.Fedotovu narahat edən? Nəyə görə o, se-
vimli Rusiyasının yaşayıb-yaşamayacağından bu qə-
dər təlaş keçirirdi? Niyə rus filosofu “vaxtilə İslama
qarşı duran, Çingiz xana qarşı çıxan” Rusiyanın tale-
yindən bu qədər nigaran idi? Nədən gəncliyinin ilk il-
lərində inqilabi hərəkata qoşulan Fedotov çox tezliklə
fikrini dəyişdi?..
Oxucularımızın bu suallara cavab tapa biləcəkləri
həmin məqalə ilk dəfə Parisdə çıxan “Rusiya tələbə
xristian hərəkatı xəbərləri”nin 1-2-ci saylarında çap
olunsa da, geniş oxucu kütləsinə yalnız 1991-ci ildə
S.Fominanın Moldovada çap olunan “Kodrı” dərgi-
20
sindəki təqdimatı ilə çatdırılmışdır. Azərbaycan-Mol-
dova ədəbi əlaqələrini öyrənən bir tədqiqatçı kimi
Moldovada çıxan bütün ədəbi-bədii dərgi və qəzetləri
izlədiyimdən “Kodrı” dərgisinin həmin sayındakı yazı
hələ o vaxtdan diqqətimi çəkmişdir. Zamanı gəldiyini
düşünərək Azərbaycan xalqını bir çox mətləblərdən
hali etmək məqsədilə həmin məqalə və onun müəllifi
haqqında 1999-cu ildə “Dövran” qəzetinin səhifələ-
rində məlumat vermişdim. Lakin günümüzdə Rusi-
yanın qonşu dövlətlərlə münasibəti, slavyanlar ara-
sındakı qarşıdurmalar bizi yenidən həmin məqaləyə,
onun müəllifinə, dövrünə qayıtmağa məcbur etdi.
Onu da qeyd edək ki, G.Fedotovun məqaləsini
təqdim edən S.Fomina tarixin ikinci dəfə böyük şans
verdiyi “velikorusların”, yəni rusların məqalədəki
məsələlərə diqqət etmələrini, onun hər sətrinin ma-
hiyyətinə varmalarını, bu məqaləni “İnam, Ümid və
Məhəbbətlə oxumalarını” tövsiyə edir. Bizcə, bu cür
yazıları bizim də diqqətlə oxumağımız lazımdır. Hər
sətrin mahiyyətinə varmağımız və qarşımızdakıların
əsl niyyətlərini bir daha anlayıb düzgün nəticə çıxar-
mağımız üçün çox vacibdir...
Ancaq G.Fedotovun rus dilindən tərcümə etdiyi-
miz “Rusiya yaşayacaqmı?” məqaləsini oxucuları-
mızın diqqətinə çatdırmazdan əvvəl buradakı bəzi
məqamların (G.Fedotov hansı Rusiyanın həsrətin-
də idi? Niyə “maloruslar” adlandırdığı ukraynalılar
“velikoruslara”, yəni ruslara bu qədər nifrət edir-
lər? Nədən G.Fedotov ukraynalıların milli şüurunun
oyanmasından əndişələnir?..) sıx bağlı olduğu tarixi
21
hadisələrə qısa bir ekskurs etməyi lazım bildik...
Məqsədimiz slavyan mənşəli bildiyimiz ruslarla pol-
yaklar, ukraynalılar, çexlər, belaruslar, eləcə də Bal-
tikyanı xalqlar arasında əsrlər boyu yaşayan, ciddi
qarşıdurmalara, müharibələrə səbəb olan nifrətin kö-
künü araşdırmaqdır...
1) “MOSKVA KİYEV RUSUNUN TARİXİNİ
NECƏ MƏNİMSƏDİ?”
Uzun illər, hətta əsrlər boyu bir çox tarixçilər xalq-
ların etnogenezi, dili, dini ilə bağlı tədqiqatlar apar-
mışlar. Bəzi alimlər bugünkü Ukrayna və Rusiya ara-
sındakı münasibətlərin kökünü araşdıraraq maraqlı
nəticələr əldə edirlər. Məsələn, tarix elmləri doktoru,
erməni koloniyaları haqqındakı bir çox araşdırmanın
Yaroslav Daşkeviç (1926 - 2010)
22
müəllifi Yaroslav
Daşkeviç məqalə
və
çıxışlarında
(“Як
Московiя
привласнила
iсторiю кiiвськоi
Русi” (2008)) qeyd
edirdi ki, Moskva
çarları IV İvandan
(İvan Qroznı) baş-
layaraq Kiyev Rus
dövlətinin tarixi-
ni mənimsəməyə
başladılar.
Onlar
bilirdilər ki, keçmi-
şi olmayan xalqın,
dövlətin gələcəyi də
yoxdur. Belə ki, Moskva knyazlığı 1277-ci ildə Men-
gi Temir xan tərəfindən Qızıl Ordanın bir ulusu kimi
yaradılmışdır. Bu vaxta qədər artıq 300 ildən çox idi
ki, Kiyev Rus dövləti vardı...
Tədqiqatçılar fin torpağı olan “Moksel”lə (sonra-
lar Moskva knyazlığı) Kiyev Rus dövlətinin heç bir
əlaqəsinin olmadığından bəhs edərək vurğulayırlar
ki, 988-ci ildə Kiyev Rus dövlətində vatiz prosesi
gedəndə, Suzdal torpağının – “Moksel” torpağının
fin tayfaları yarı vəhşi halda yaşayırdılar. Əslində
IX-XII əsrlərdə Tulada, Ryazanda və indiki Moskva
vilayətində merya, mokşa, ves, çud, mordva, mari və
(sonrakı faktlar göstərir ki, qıpçaq türklər də buranın
Çar IV İvan (İvan Qroznı)
(1533-1584)
23
yerli tayfalarından idilər
– G.Y.) başqa “moksel”
tayfaları yaşayırdılar.
a) RUS
KNYAZLARIN
TÜRK ANALARI
1137-ci ildə knyaz
Ryurikoviçlərdən olan
Vladimir Monomaxın ki-
çik oğlu Yuri (Gürgi, Dür-
gi) Dolqoruki Kiyev knyazlığında yer tapa bilmədi-
yindən “Moksel”ə gəlir və burada Suzdal knyazlığına
başçılıq edir. Elə Daşkeviçin özü də yazır ki, Yuri yerli
tayfalardan olan bir qızla evlənir və nəticədə Andrey
Boqolyubski dünyaya gəlir. “Yerli tayfalardan birinin
qızı” əslində qıpçaq xanı Aepa Osenoviçin qızı idi.
Andreyin monqoloid təsviri də təsadüf deyil. Demə-
li, hələ monqol-tatarlara qədər (qaynaqlarda onların
Suzdala 1237-ci ildə gəldiyi bildirilir – G.Y.) əsl “rus”
torpaqları sayılan Suzdal knyazlığında qıpçaqlar yerli
tayfalardan idilər. Qıpçaqlar öz kürəkənlərinə “Uzun
kollı Yuri” deyirdilər... Onu da qeyd edək ki, son-
ralar bütün knyazların şəkilləri yenidən işlənildi və
monqoloid üz cizgiləri, göz quruluşları dəyişdirilərək
“slavyanlaşdırıldı”. 1940-cı illərin əvvəllərində And-
rey Boqolyubskinin nəşinin qalıqlarını Moskvada-
kı Plastik Bərpa Laboratoriyasına gətirirlər. Burada
antropoloq, heykəltaraş, arxeoloq, professor Mixail
Yuri Dolqoruki
Dostları ilə paylaş: |