Gülsüm Hüseynova
Yüklə 4,4 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Gülsüm Hüseynova.
Gülsüm Hüseynova. Tat dilinin leksikası 6 6 bunlar leksik-semantik qruplara təsnifin çətinliyini göstərir. Lakin mürəkkəblik təsnifatın istənilən şəkildə aparılmasına əsas vermir. Leksik-semantik təsnifat dilin ümumişlək sözləri əsasında aparılır. Leksik sistemin vahidlərini isə müxtəlif şəkildə qruplaşdırmaq olar. Monoqrafiyada müəllif bu məsələni də ön plana çəkməyə və həmin məsələni Azərbaycanda yaşayan tatların dilinə dair materiallar üzrə öyrənməyə cəhd göstərmişdir. Biz belə hesab edirik ki, tat dilinin bu və ya digər ləhcəsində müşahidə olunan söz yaradıcılığı yolları, sözdüzəldici şəkilçilər bütövlükdə tat dilinin söz yaradıcılığını tam əhatə edə bilməz. Bu baxımdan da tat dilinin müxtəlif ləhcələrində söz yaradıcılığı xüsusiyyətləri həm ayrı-ayrılıqda, həm də müqayisəli şəkildə tədqiq edilməlidir. Tat-Azərbaycan dil əlaqələrinin intensivliyi fonunda tat dilinin bütün ləhcələrində Azərbaycan dilinə məxsus sözdüzəltmə vasitələrindən istifadə imkanları artır. Dominant dilin məhsuldar sözdüzəldici şəkilçiləri qarşılıqlı əlaqədə olan dildə də özünə yer alır. Monoqrafiyada bu məsələlərə də toxunulmuşdur. Şübhə yoxdur ki, leksikologiya geniş tədqiqatlar tələb edən bir sahədir. Müəllif bu monoqrafiyada tat dilinin leksikologiyasına dair bütün məqamların əhatə olunmadığını nəzərə alır. Güman edirik ki, oxucuların və mütəxəsislərin rəy və təklifləri bu sahədə gələcək tədqiqatların hansı istiqamətlərdə aparılmasında yardımçı olacaqdır. AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu Dil əlaqələri şöbəsinin müdiri filologiya üzrə elmlər doktoru, professor R.H.Eyvazova Gülsüm Hüseynova. Tat dilinin leksikası 7 7 GİRİŞ Azərbaycanda dilçiliyin ümumi nəzəri, praktik mə- sələləri ilə yanaşı, ayrı-ayrı dillərin hərtərəfli öyrənilməsinə də xüsusi diqqət yetirilir. Burada dilçilik sahəsində aparılmış elmi-tədqiqat işləri həm sanbalına, həm seçilmiş mövzuların rəngarəngliyinə, həm də əhatə olunan problemlərin çoxşaxəliliyinə görə seçilir. Azərbaycanda dilçiliyin həm ümu- mi nəzəri problemləri, həm də müxtəlifsistemli dillərin ayrı- ayrılıqda və müqayisəli şəkildə öyrənilməsinə xüsusi diqqət verilir. Türkologiya, o cümlədən ayrı-ayrı türk dilləri, xüsusən də, Azərbaycan dilinin tədqiqi ilə bağlı böyük işlər görülmüşdür. Bununla yanaşı, respublikanın ərazisində mövcud olan dillər sahəsində də bir çox uğurlar qazanılmışdır. Azərbaycan öz müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra burada yaşayan azsaylı xalqlara qayğı artmışdır. İndi azsaylı xalqların adət-ənənələrinin, mədəniyyətinin, ədəbiyyatının, eləcə də dilinin öyrənilməsinə böyük əhəmiyyət verilir. Müasir dövrümüzdə dil əlaqələrinin daha çox dilin fəaliyyət göstərdiyi ərazilərdə faktlar əsasında öyrənilməsinə böyük əhəmiyyət verilir. Dünya miqyasında çoxsaylı dillərin fəaliyyət göstərdiyi, işləndiyi ərazilərdən biri Qafqazdırsa, həmin ərazidə dillərin qarşılıqlı əlaqələrinin geniş vüsət tapdığı regionlardan biri Azərbaycandır. Respublikamızda vahid qardaşlıq ailəsində müxtəlif xalqlar, o cümlədən tatlar yaşayır. Tatlar Azərbaycanın bir sıra ərazilərində yayıldığından, tat dilinin müxtəlif ləhcələri meydana çıxmışdır. Hazırda dilçilik tədqiqatlarının bir istiqaməti də müəyyən arealda fəaliyyət göstərən dillərin həm müxtəlif aspektlərdən, həm də kompleks şəkildə öyrənilməsidir. Müxtəlif dillərin yayıldığı ərazilər dil əlaqələrinin, dillərin qarşılıqlı təsirinin Gülsüm Hüseynova. Tat dilinin leksikası 8 8 öyrənilməsi üçün geniş imkanlar açır. Bu cür tədqiqatlar in- terferensiya, divergensiya, alınmalar və innovasiyalar kimi məsələlərə işıq salmaq baxımından elmi dəlillərin aşkara çıxarılması üçün yeni materiallar verir. Tat dili və onun şivələrinin tədqiqi göstərilən cəhətlərə görə xüsusi aktuallıq kəsb edir. Azərbaycanın müxtəlif ərazilərində yayılmış tat dilinin bəzi ləhcələri ümumi şəkildə tədqiq olunmuş, tat dilinin bir sıra məsələlərinə dair ayrı-ayrı elmi məqalə və tezislər yazılmışdır. Lakin bu dilin leksikası sistemli şəkildə, müxtəlif ləhcələrdəki leksikanın müqayisəsi əsasında bugünədək komp- leks şəkildə öyrənilməmişdir. Tat dili sözlərinin mənşəcə təsnifi, strukturu, leksik-semantik xüsusiyyətləri, dil əlaqələri prosesində tat dilində yer almış alınmalar, onların mənimsənilməsi, tat dilinin başqa dillərlə əlaqələrinin ümumi mənzərəsi və bu əlaqələrin onun leksik sisteminə təsiri kimi məsələlər lazımi səviyyədə araşdırılmamışdır. Tat dilinin ləhcələri üzrə toplanmış sözlərin sistemə salınması, bu dilə aid lüğətlərin hazırlanması ilə bağlı işlər də qaneedici səviyyədə deyil. Tat dili əsrlər boyu Azərbaycan dili, xüsusən də, onun ayrı-ayrı dialektləri ilə qarşılıqlı təmasda olmuşdur. Nəticədə hər iki dil bir-birinə təsir göstərmiş, bu təsir həmin dillərin leksik sistemində əhəmiyyətli iz buraxmışdır. Tat dili ilə Azərbaycan dili arasında əlaqələrin qədimliyi tat dilində Azər- baycan dilinin qədim leksik layına aid olan sözlərin mühafizə olunmasında öz əksini tapır. Azərbaycan tatlarının dilində işlənən türkizmlər türk dillərinin tarixi leksikologiyasının öyrənilməsi üçün xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Maraqlıdır ki, hazırda tat dilində işlənən türkizmlərin az olmayan bir hissəsi qədim dövrə xas semantik xüsusiyyətlərini saxlamışdır. Azərbaycan dilində belə sözlərin semantikasında əsaslı Yüklə 4,4 Mb. Dostları ilə paylaş:
|