GüLSÜm hüseynova

 
 
 
Gülsüm Hüseynova. Тат дили лексиk fondunun genealожi təhlili  
 
185 
Şunə – daraq 
Şunuxtagor – tanıyan 
Şunuxtan – tanımaq 
Şuri – qaraquş 
Şüküm – hirs, qəzəb 
Şükümüm – hirsli, qəzəbli 
Şünaxtən – tanımaq 
Şünəbəsər – şanapipik 
Şürçə – şor (ağartı növü) 
Şüri – yağ tortası 
Şürqaqol – şorqoğal 
Şüştan – yumaq 
Şüştə – yuyulmuş 
Şökuri – toyuq korluğu  
Şöpara – yarasa 
Şüvər – ər 
Şüvərli – ərli, ərdə olan (qadın) 
Şüvərsiz – ərsiz 
 
 
T 
Tağısta – dammış 
Taxtavəy – yunu telləndirən alət 
Taxtaçol – quş üçün qurulan tələ 
Taxsır – təqsir 
Taxsırkor – təqsirkar 
Taxsirkorsoxtagor – təqsirləndirilən 
Tan – bədən, tən 
Tana – sırğa 
Tapançü – belə bənzər alət 
Tapun – alçaq 
Tar – yaş 

---

 
 
 
Gülsüm Hüseynova. Тат дили лексиk fondunun genealожi təhlili  
 
186 
Tare kələm – kələm qovurması 
Tariki – qaranlıq 
Tartü – ağac yonqarı, talaşa 
Tarustan – qaşımaq 
Tasirə – boğulmuş 
Tastən – bilmək 
Tasirən – boğulmaq 
Tasma – qabın ağzına çəkilən dəri və ya parça; belə 
Tat – tat  
Tatari – şallaq, qamçı 
Tati – tatca 
Tə – istiqamət bildirən önqoşma 
Tədi – tələsik 
Tədorük soxtan – tədarük görmək (etmək) 
Təhl – acı 
Təhli – acılıq 
Təhləpusi – çöl sarımsağı 
Təhləsir – sarımsaq 
Təhnö – tənha 
Təhnöyi – tənhalıq 
Təhr – təhər 
Təhsirə – çürümüş 
Təxil – taxıl 
Təxilküftəgor – taxıldöyən (maşın) 
Təxilxişksoz – taxıl qurudan qurğu 
Təkbənd – toqqa 
Təkror birə – təkrar olunmuş 
Təkror soxtan – təkrarlamaq, təkrar etmək 
Tələbsoz – tələbkar 
Təli – tikan 
Təli qətqəli – çaytikanı 

---

 
 
 
Gülsüm Hüseynova. Тат дили лексиk fondunun genealожi təhlili  
 
187 
Təmbü – tənbeh 
Təmizdili – təmizürəkli, açıqürəkli 
Təmiz soxtan – təmizləmək 
Təməhsür – tamahkar 
Tənbinəhrə – çılpaq 
Tənəkə – xammal, misin xam forması 
Təng – dar 
Təngəş – müvaziləşmək 
Təngdil – təngənəfəs 
Təngdili – təngənəfəslik 
Tənür – təndir 
Tərçiq – danaqıran 
Tərək – nişastadan hazırlanmış xörək 
Tərg saxtən – tərgitmək 
Tərsəqun – qorxaq 
Tərsi – qorxu 
Tərsiran – qorxmaq 
Təsür saxtə – təsir olunmuş 
Təsür saxtən – təsir etmək 
Təşnə – susuz 
Təşənəyoği – həvəcüvə (müalicəvi ot növü) 
Tı – sən  
Tırkəmə – ildırım 
Tic – iti 
Ticəçim – itigözlü 
Ticədandun – itidişli 
Ticədunduq – itidimdik 
Tilat – ağzı yeyilmiş və sapı çürümüş, işlənmiş bıçaq 
Tihi – boş 
Tihisoz – boşaldan 
Tikun – dükan, mağaza 

---

 
 
 
Gülsüm Hüseynova. Тат дили лексиk fondunun genealожi təhlili  
 
188 
Tirax/türax – çarıq 
Tirə çu – oxlov 
Tiriq-tiriq – oyun adı 
Tirtir – keşiş 
To – dənə, ədəd 
Torıki – qaranlıq 
Tosiran – boğulmaq 
Tosirə – boğulmuş 
Tosundan – boğmaq 
Tou – ocaq, buxarı 
Tousdum – yay (fəsil) 
Toykirşə – kirşə tayı 
Tö – metalın qızdırılıb soyudulması prosesi (misg.) 
Tö – tay 
Tö biran – allanmaq 
Tö doran – yolundan çıxarmaq 
Tölərzə – qızdırma 
Töü – qızdırma 
Tşo – doşab 
Tuğ – alın 
Tumar darən – tumarlamaq 
Tumeçidi – balqabaq tumu 
Tup biran – toplaşmaq 
Tup soxtan – toplamaq 
Turmux – yumurta 
Tüğ – damcı 
Tülə – yunu təmizlənmiş dəri 
Tümo – zökəm 
Tünik – nazik 
Türəmə – törəmə 
Tüvəlos – quymaq 

---

 
 
 
Gülsüm Hüseynova. Тат дили лексиk fondunun genealожi təhlili  
 
189 
 
U 
Uf – uf (ədat) 
Ufsoz – ufuldayan 
Ux – ox 
Uxşəmiş – oxşayan 
Uxşamiş birən – oxşamaq 
Uxşamiş soxtan – oxşatmaq 
Uxşor – oxşar  
Uxşori – oxşarlıq 
Uxşun – oxatan 
Ux  şundan – ox atmaq 
Ulduzi – ulduzşəkilli naxış növü 
Umhəl – o vaxt 
Umhəlin – o vaxtkı 
Umhəli – o vaxtlar 
Umoran – gəlmək 
Umruz – bu gün 
Umruzin – bugünkü 
Umsol/ümsal – bu il 
Umuc – qatışıq 
Umun – biz (əvəz.) 
Un (von) – o (əvəz.) 
Unca – ora, orada 
Unyekin – o birisi 
Urus – rus 
Urusiyyət – Rusiya 
Uruz – o gün 
Usandan – yandırmaq 
Usdan – hamilə 
Usqu – tonqal 

---

 
 
 
Gülsüm Hüseynova. Тат дили лексиk fondunun genealожi təhlili  
 
190 
Usdum – ərsin 
Ustoran – almaq 
Ustuxun – sümük 
Uşun – onlar  
Utanmiş birən – utanmaq 
Utanmiş soxtan – utandırmaq 
Uvordan – gətirmək 
 
 
Ü 
Ü – o  
Ügə – ögey, doğma olmayan 
Ügəi – ögeylik 
Ülgüzərəgor – ülgüçü 
Üntər – elə 
Öpeymun – suölçən 
 
Üşə – meşə 
Üyetikin – o birisi 
Üylodxoh – övladsevər 
Üzgi – üzgü 
 
 
V 
Va – fel düzəldən önşəkilçi 
Vaburan – əhatə etmək 
Vaçandan – qoparmaq, çıxarmaq 
Vaçarundan – yıxmaq 
Vaçarxıstan – fırlanmaq 
Vaçağundan – sıçratmaq 
Vaftoran – dəymək, toxunmaq 
Vağundən – soxmaq 
Vaxardən – baş çəkmək, dəymək 
Vaxıştan – durmaq, oyanmaq 

---

 
 
 
Gülsüm Hüseynova. Тат дили лексиk fondunun genealожi təhlili  
 
191 
Vaxist-nişt – oturub-durma 
Vaxişt-nişt soxtan – oturub- 
durmaq, münasibətdə olmaq 
Vaxsundan – oyatmaq 
Vakazirən – bulaşmaq 
Vaqunaəhəysoxtagor – qatar sürücüsü 
Valağunda – bulaşmış 
Valağunda soxtan – bulamaq 
Valağundan – bulaşdırmaq 
Vamasirə – şişmiş 
Vamasirən – şişmək 
Var – yel 
Varə – sap 
Varaftan – dəymək, toxunmaq 
Varangərən – xalça dəzgahında çubuq 
Varastan – qurtarmaq 
Varaşist – toy xərci 
Var dorən – çevirmək, dönmək,  
hərlətmək 
Var dərən – çevirmək 
Varə – sap 
Varəncil – təzə əncir 
Varəndə – yağıntı, yağmur 
Var dərən – fırlatmaq; bax: vardorən 
Varistə – yağmış 
Varistən – yağmaq 
Vaspardən – söykənmək 
Vassol – bahar 
Vehəm – bir-birilə, bahəm 
Verixtan – qaçmaq 
Verujundan – qaçırmaq 

---

 
 
 
Gülsüm Hüseynova. Тат дили лексиk fondunun genealожi təhlili  
 
192 
Vese – kimi (önqoşma) 
Vəcə – neçə 
Vəçə – beçə 
Vəçəqundən – çırmalamaq 
Vəçənüm – dilənçi 
Vəçənümi – dilənçilik 
Vəçəyistən – oynamaq 
Vəçirəqar – dilənçi 
Vəd doran – vədə vermək, söz vermək 
Vədoran – itələmək 
Vəfo – vəfa 
Vəfolı – vəfalı 
Vəxədnoy – bazar günü 
Vəxəzundan – durğuzmaq, oyatmaq 
Vəhş – vəhşi 
Vəhş biran – vəhşiləşmək 
Vəkə – çəpiş 
Vəkiran – yığmaq 
Vələnd – hörümçək 
Vəlg – yarpaq 
Vəlistan – yalamaq 
Vəngəstan – salmaq 
Vəngiran – doğramaq 
Vər – səhəngin boğaza qədər olan hissəsi  
Vərd – xalça dəzgahında olan çubuq 
Vərdivord – xalçada olan taxtanın hərəkətə gətirilməsi 
Vərə – qarğa 
Vərəqləmiş soxtan – vərəqləmək 
Vərəvurd saxtən – fürsəti əldən  
Vermək; müq.et: azərb. dial.  
vərəvurd eləmək «qoz qaymağ» 

---

 
 
 
Gülsüm Hüseynova. Тат дили лексиk fondunun genealожi təhlili  
 
193 
Vərəzə – yoxuş 
Vərf – qar 
Vərfin – qarlı 
Vəristan – asmaq 
Vərhəm biran – bulanmaq 
Vərhəm soxtan – bulamaq 
Vərmoran – qalxmaq 
Vərzəndən – dağıtmaq 
Vəs – bəs 
Vətöyistan – dözmək 
Vəşmərdən – söymək 
Vəşundan – qusmaq, öyümək 
Vəyiftan – götürmək 
Vəyəsiran – yapışmaq 
Vırt-vırt – deyinmə, donquldanma 
Vırt-vırt soxtan – deyinmək,  
donquldamaq 
Vic – yelkən 
Vicə – qarış 
Vidalaşmış əbirən – vidalaşmaq 
Vin – bax (görmək felinin III şəxs əmr forması) 
Vini – burun 
Vir – itki 
Vir biran – itmək 
Virbirəhon – itirilmişlər, yox olmuşlar 
Vir soxtan – itirmək 
Vobərdan – yoğurmaq, daramaq 
Voçirəqar – yığımjıl 
Vodaştən – götürmək 
Vodkərdən – qovlamaq 
Vodkərdə saxtən – qovlatmaq 

---

 
 
 
Gülsüm Hüseynova. Тат дили лексиk fondunun genealожi təhlili  
 
194 
Vodmaran – qalxmaq 
Vodvardən – çıxarmaq 
Voğundan – soxmaq 
Vogəh biran – oyanmaq 
Vokərdən – açmaq 
Voləndən – göstərmək 
Vomosiran – şişmək 
Vomosirə – şişmiş 
Vomuxta – öyrənmiş 
Vomuxtan – öyrətmək 
Vomunda – yorğun 
Vomundan – yorulmaq 
Vonçüm – sarmaşıq 
Vor – yel 
Vorə – sap, ip 
Voriş – yağış 
Voz – açıq 
Vozi – oyun 
Vozi bərdan–udmaq (oyunda) 
Vozi saxtən – oynamaq, rəqs etmək 
Voyistən/vöyüstan – istəmək, arzulamaq 
Voyərdundan – qaytarmaq 
Vuxardən – dəymək 
Vuşvərdən – söymək 
Vülö doran – uduzmaq 
Vürşi – çörək ovuntusu 
Vürü – umac 
 
 
Y 
Ya – gəl 
Ya – ya (bağ.) 

---

 
 
 
Gülsüm Hüseynova. Тат дили лексиk fondunun genealожi təhlili  
 
195 
Yaiş – ya da (bağ.) 
Yağini – yəqinlik 
Yahudi – yəhudi 
Yaqi – yağı, düşmən 
Yaqin – yəqin 
Yalğuz – tək, yalqız 
Yaltağ – yaltaq 
Yaltaği – yaltaqlıq 
Yaltağgəri – yaltağlıq 
Yaltağgəri soxtan – yaltaqlıq etmək 
Yani – yəni 
Yaraş birən – yaraşmaq 
Yaraş saxtən – yaraşdırmaq 
Yarış – yarış 
Yarışmiş birən – yarışmaq 
Yaşamış biran – yaşamaq 
Yavoşlə – yavaşca 
Yayılmış biran – yayılmaq 
Yazığ – yazıq 
Yazıği – yazıqlıq 
Yazığgəri – yazıqlıq, tağırlıq 
Yazığgəri soxtan – yazıqlıq etmək 
Yazığıyi umoran – yazığı gəlmək 
Ye//yeki – bir, biri 
Ye bicə – bir azca 
Ye xərə – bir xeyli 
Yedönə – bir dəfə, bir dönə (dan.) 
Yeimci – birinci 
Yekəm – bir az, bəzi 
Yekəmi – bəziləri 
Ye qoş – bir az 

---

 
 
 
Gülsüm Hüseynova. Тат дили лексиk fondunun genealожi təhlili  
 
196 
Yeta – bir dənə 
Yetayi – biri, birisi 
Yetək – bircə, tək bir 
Yetim – yetim 
Yetimgəri – yetimçilik 
Yetimi – yetimlik 
Ye to – bir az, bir qədər 
Yeznə – yeznə, kürəkən 
Yəbirdən – birdən 
Yəciqə – yerli; həmyerli 
Yədanduni – birdişli 
Yəxə – yaxa 
Yəxəhərza – yaxasıaçıq 
Yəkəma – bəziləri 
Yəqəd – bir qat 
Yəni – yəni 
Yəmanota – manatlıq (bir manat) 
Yəpoyi – birayaqlı 
Yərangi – birrəngli, yekrəng 
Yəva – pis, yava 
Yəvər – düyə 
Yəvo – pis, yava 
Yəvogəri – pislik 
Yəvoşlə – astaca, yavaşca, yungulcə 
Yiğindərin – yır-yığış 
Yiki – biri(si) 
Yod – yad 
Yodgəri – yadlıq 
Yodi – yadlıq 
Yof biran – tapılmaq 
Yof soxtan – tapdırmaq 

---

 
 
 
Gülsüm Hüseynova. Тат дили лексиk fondunun genealожi təhlili  
 
197 
Yoftan – tapmaq 
Yol – yal, yalman 
Yonzəh – on bir 
Yos – yas 
Yos giriftan – yas tutmaq 
Yosin – yasin 
Yos nohran – yaş qoymaq 
Yuxsul – yoxsul 
Yuxsulgəri – yoxsulluq 
Yuxsuli – yoxsulluq 
Yunca – yonca 
 
 
Z 
Zabt – zəbt 
Zabt soxtan – zəbt etmək 
Zabtsoxtagor – işğalçı 
Zaif – zəif 
Zalüm – zalım 
Zan – qadın 
Zanburo – vurgetsin (silah növü) 
Zand – zənn 
Zand soxtan – zənn etmək, düşünmək 
Zani-mərdi – arvadlı-kişili 
Zanuna – qadın üçün, qadına aid 
Zanxolu – dayıarvadı 
Zan-şüvər – ər-arvad 
Zang – zəng 
Zang zərən – zəng vurmaq 
Zangəri – qadınlıq, arvadlıq 
Ziy – yaşa 
Ziyod – artıq 

---

 
 
 
Gülsüm Hüseynova. Тат дили лексиk fondunun genealожi təhlili  
 
198 
Ziyod biran – artmaq 
Ziyod soxtan – artırmaq 
Ziyodi – artıqlıq 
Ziyodgəri – artıqlıq 
Ziyon – ziyan 
Ziyon saxtən – ziyan etmək 
Ziyoni – ziyanlıq 
Ziyonkor – ziyankar 
Ziyonkori – ziyankarlıq 
Ziyonni – ziyanlı 
Ziyongəri – ziyanlıq 
Ziley – tez 
Zimilərz – zəlzələ; müq.et: azərb. dial. Yer tərpənməsi 
Zimin – yer 
Zindon – zindan, həbsxana 
Zində – diri 
Zində-zində – diri–diri 
Zir – aşağı, aşağı hissə; alt 
Zir-zəvər – aşağı-yuxarı, alt-üst 
Zirbıği – bığaltı 
Zirqurti – boğazaltı 
Zirdabon – dabanaltı 
Zirin – altdakı 
Ziro – aşağı, alt 
Zirolat – alt paltarı 
Zirpüsti – dərialtı 
Zirxoki – torpaqaltı   
Zirxərmoni – xırmanda döyülən taxıldan qalmış qalıq: köçəl 
Zirçümi – gözaltı 
Zirçünə – çənəaltı 
Zirşir – südün alt hissəsi 

---

 
 
 
Gülsüm Hüseynova. Тат дили лексиk fondunun genealожi təhlili  
 
199 
Zirşəlvar – alt tumanı 
Ziröyi – sualtı 
Zistan – yaşamaq 
Zınqavod – mıxın başını girdələmək üçün alət (misg.) 
Zuvan – dil 
Zuvol – kömür 
Zuvolkeş – kömürçü 
Zuvolsuzundagor – kömür yandıran 
Zuvolfürüş – kömürçü, kömürsatan 
Zuyiraz – tezliklə 
Zumustun – qış 
Zumustuni – qarpız 
Zuni – diz 
Zunə – kilid,qıfıl 
Zur – zor, güc(ü) 
Zurgəri – güclülük, zorluluq 
Zuhun – dil 
Zuhunbəbəy – turşəng 
Zuhundan – diriltmək 
Zuhunlə – dilciyəz 
Zuhunşünas – dilşünas, linqvist, dilçi 
 
Zuğol – zoğal 
 
Zuğoli – zoğalı (rəng) 
Zü – tez 
Zübəzü – tez-tez 
Züdirəgor – itigözlü 
Züdən – tezdən 
Zükəm – zökəm  
Zül-züli – zolaqlı, zolaq-zolaq 
Zülei – tələsik 
Zügirəştəni – tez keçən 

---

 
 
 
Gülsüm Hüseynova. Тат дили лексиk fondunun genealожi təhlili  
 
200 
Zəvər – yuxarı 
Zəvərin – yuxarıdakı 
Zəyifi – zəiflik 
Zəyifləmiş birən – zəifləmək 
Zəyifgəri – zəiflik 
Zəmonə – zəmanə 
Zəndan – doğmaq 
Zəndəgor – doğan 
Zəncirəbənd – armud növü 
Zənlə – arvadcığaz 
Zəngü – üzəngi 
Zənən – qadın 
Zəpzərd – sapsarı 
Zəran – vurmaq 
Zərva – aşağı 
Zərd – sarı 
Zərd biran – saralmaq 
Zərdi – sarılıq 
Zərdə – yer kökü 
Zərdəkülə – sarıkök 
Zərdəö–kəsilmiş pendirdən axan su 
Zərofət – zarafat 
Zərofət soxtən–zarafat etmək 
Zərofətcil – zarafatcıl 
Zərə biran–vurulmaq, qırxılmaq, çalınmaq 
Zərəbəstən – çağırtdırmaq 
Zərəl–zərər; müq.et: azərb. dial. zərəl 
Zərəl zəran– zərər vurmaq 
Zərəl soxtan – zərər etmək 
Zərəgov – vurağan inək 
Zərəgor – vurağan 

---

 
 
 
Gülsüm Hüseynova. Тат дили лексиk fondunun genealожi təhlili  
 
201 
Zəfru – aşağı 
Zəhmət–zəhmət 
Zəhmət doran – zəhmət vermək 
Zəhmətkəş–zəhmətkeş 
Zəhr – zəhər 
Zəhfürün – zəfəran 
Zəhərin – zəhərli 
Zəhərlənmiş biran – zəhərlənmək 
Zəhərlənmiş soxtan – zəhərləmək 
Zəğri – yemişan 
Zouz – yaşıl   
 
 
 

---

 
 
 
Gülsüm Hüseynova. Тат дили лексиk fondunun genealожi təhlili  
 
202 
 

---

 
 
 
Gülsüm Hüseynova. Тат дили лексиk fondunun genealожi təhlili  
 
203 
MÜNDƏRİCAT 
 
Ön söz …………………………………………………. 
Giriş ……………………………………………………  
Tat 
dilinin 
spesifik 
və 
ümumiran 
mənşəli 
sözləri........... 
Tat dilinin spesifik sözləri…………………................. 
Tat dilinin ümumiran mənşəli sözləri…….................. 
Digər İran dillərində təsadüf olunmayan sözlər.......... 
Tat dilində hibrid sözlər……………………................. 
Tat 
dilində 
alınmalar…………….................................. 
Azərbaycan dilindən alınmalar……………................. 
Türk dilindən alınmalar……………………………..... 
Tat dilində ərəb-fars dillərindən alınmalar…………... 
Tat dilində rus dilindən alınmalar…………………..... 
Tat dilində digər dillərdən alınmalar…….................... 
Nəticə…………………………………………............... 
İxtisarlar………………………………………............. 
İstifadə 
olunmuş 
ədəbiyyat……………………............. 
3-6 
7-15 
16 
16-17 
17-26 
26-42 
42-51 
52-55 
55-58 
58-74 
74-76 
76 
77-82 
83-89 
90-91 
92-102 
103-156 
157 

---

 
 
 
Gülsüm Hüseynova. Тат дили лексиk fondunun genealожi təhlili  
 
204 
Tatca-azərbaycanca 
sözlük…………………................ 
Mündəricat……………………………………............. 
 
 
 
Gülsüm  İsrafil  qızı  Hüseynova  Bakı  şəhərində  anadan  olmuş-
dur. 1984-1989-cu illərdə indiki Bakı  Dövlət Universitetinin filolo-
giya fakültəsində təhsil almışdır. 
 
1995-1999-cu  illərdə  AMEA-nın  Nəsimi  adına  Dilçilik  İnstitu-
tunun  aspirantı  olmuş,  «Tat  dilinin  lahıc  ləhcəsi»  (2003)  möv-
zusunda  namizədlik  dissertasiyası  müdafiə  etmişdir.  O,  bir  sıra 
Beynəlxalq  konfransların  iştirakçısı  olmuş,  Azərbaycanda  və  xa-
ricdə (Almaniya, Türkiyə, Ukrayna və s.) 50-ə yaxın məqalənin və 2 
monoqrafiyanın  müəllifidir.  «Azərbaycan  tatlarının  dilinin 
leksikası» mövzusunda doktorluq dissertasiyası üzərində işləyir. 
 
Filologiya  üzrə  fəlsəfə  doktoru,  dosent  Gülsüm  Hüseynova  ha-
zırda Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu Dil əlaqələri şöbəsində aparıcı 
elmi işçi vəzifəsində çalışır. 
 
«Tat  dili  leksik  fondunun  genealoji  təhlili»  müəllifin  sayca 
üçüncü əsəridir.   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
 
 
Gülsüm Hüseynova. Тат дили лексиk fondunun genealожi təhlili  
 
205