Gülxani pənah salatin əHMƏdli səNƏT, SƏNƏtkar
Yüklə 3,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
Sənət, sənətkar və zaman 213 Fikrət Qocanın şeirlərində müasirlik güclüdür. Onun insan, təbiət gözəlliklərini tərənnüm edən lirik şeirləri ilə yanaşı, həyat həqiqətlərini, olum, ölüm, ömür yükü, ehtiyac üzüntülərinin zərif insan qəlbində yaratdığı qüssə, kədər motivli şeirləri yaşadığı bir ömrün anlarıdır. Onun poeziyası məhz buna görə bizə xoş təsir bağışlayır ki, qələmə aldığı hadisələr bizim gündəlik rastlaşdığımız, gördüyümüz reallıqlardır. "Ömründən anlar" insanları bir-birinə bağlayan duyğuların şair qəlbində poetik ifadəsidir. Ömrün enişli-yoxuşlu yollarında şairin gözləri qarşısında şöhrət dənizində üzənlər də var, ehtiyac içərsində yaşayıb, gündə yüz yol üzü danlanan insanlar, sıxıntılar içərisində göynəyən qəlblər də var, hər cür çətinliklər qarşısında dağ vüqarını ayaqlar altına atmayan, şəxsiyyətini, ləyaqətini dünya varından uca tutan da var, yaltaqlıq edib öz şəxsi mənafeyi naminə ayaqlar altında öz mənliyini əzənlər də var, övlad yolunda, onun xoşbəxt, sağlam böyüməsi naminə şam kimi əriyən valideyn də var, torpağı yolunda canından keçən əsl vətəndaş, əksinə onu satan vətən xaini də var. Və bütün bu reallıqları biz insanlar yaşayırıq, görürük. Fikrət Qoca qələmində bu reallıqlar poetikləşərək bizə qaytarılır, insanı öz əməlləri qarşısında düşünməyə, təmizlənməyə, özünütərbiyəyə, əməllərini yenidən götür-qoy etməyə, gələcək nəsillərə örnək olmaq üçün özünüdərkə çağırır. O, insanları düşünməyə, bir- birinin qədrini bilməyə, vətənpərvərliyə, saflığa, səmimiyyətə, bütünlüklə bəşəri duyğularla, nəcib əməllərlə köklənməyə səsləyir. Fikrət Qoca müasir Azərbaycan poeziyası 60-cılar nəslinin ən ləyaqətli sənətkarlarından biridir. Çox zəngin ədəbi irsin sahibi olan sənətkarımızın dərin məzmunlu əsərləri haqqında ədəbiyyatşünaslarımız, tənqidçilərimiz, şairin qələm dostları onun poeziyasının, böyük ictimai məzmunlu nəsr Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 214 əsərlərinin, dərin fəlsəfi estetik görüşlərinin təsir gücü haqqında yazmış, yaradıcılığının müxtəlif sahələri haqqında qiymətli fikirlər söyləmişlər. Anar yazır: «Mən və mənimlə bir dövrdə 60-cı illərin əvvəllərində ədəbiyyata gəlmiş şair və nasirlər bir məsələdən hələ də razı qala bilmirik ki, bizim 60-cı illər nəslinin içərisində «öz tənqidçilərimiz» yetişmədi. Bizim yaşıdlarımız içərisində istedadı ilə seçilən 60-70-ci illər Azərbaycan poeziyası və nəsrində yeni ictimai şüurun, ədəbi zövqün, əxlaqi prinsiplərin tənqiddə ifadəçiləri olmaq istəmədilər və ya ola bilmədilər». 60-cılar kimi tanınan şair və yazıçılarımız 60-cı illər ədəbiyyatının, ondan əvvəlki dövrün böyük qələm sahiblərinin təcrübələrindən yararlanmaqla, onları təkrar etmədən, ədəbiyyata yeni mövzular, ideyalar gətirməklə ədəbiyyatımızı zənginləşdirdilər. 60-cı illərdə də 20-30, 40-50-ci illərin nəslindən olan Osman Sarıvəlli, Məmməd Rahim, Nigar Rəfibəyli, Rəsul Rza, sonralar B.Vahabzadə, Nəbi Xəzri, Əli Kərim, Xəlil Rza və b. yazıb-yaradır, Azərbaycan ədəbiyyatına xidmət edirdi. Lakin hər gələn nəsil öz fərdi üslub keyfiyyətləri, öz poetik axtarışları ilə ədəbiyyata yeni ab-hava gətirməkdə idi. 60-cılar ədəbiyyat aləmində özlərindən əvvəlki sənətkarlardan öyrənməklə bərabər ədəbiyyatımızda yeni bir nəsil kimi formalaşmaqda idilər. Onlar şeirlərində zaman, təbiət, dünya, kainat, elmi-texniki nailiyyətlər, insan problemlərini qoyurdular. İnsan və zaman vəhdətində 60-cılar insan düşüncəsini, idrakını, təfəkkürünü, onun mürəkkəb aləmini əsas götürürdülər. Onların söhbət açdığı, düşündükləri insan dünyası bu günü, sabahı, gələcəyi üçün narahat insanlardır. Üzərilərinə bir insan kimi düşən məsuliyyəti duyan müasir dünyagörüşə malik insanlardır. Onlar vətənpərvər olmaqla yanaşı bəşəri amal sahibidirlər. Sənət, sənətkar və zaman 215 Bu gün Fikrət Qocanın müraciət etdiyi mövzuların bəşəriliyinə nəzər saldıqda inanırsan ki, o, zamanın şairidir. İkinci Dünya müharibəsinin qanlı-qadalı, faciəvi illəri-o müharibənin getdiyi torpaqların sinəsində açdığı yaraları Fikrət Qoca «Xatın kəndi» şeirində daha təsirli şəkildə, müharibəyə nifrət hissilə qələmə alır. Gördüyü «dəhşətlərdən daşa dönüb zaman» «yatmış bu torpaqda». Viranələr bayquşunun Ən möhtəşəm sarayıdır Yandırılmış Xatın kəndi. O, Xatın kəndində öldürülmüş, yandırılmış insanların xatirəsini əbədiləşdirmək üçün məzarlar üzərinə qoyulan mərmərləri günahsız qurbanların «daşa dönmüş harayı» bilir. Fikrət Qoca «Telefonla söhbət» şeirində Yer kürəsini «xəstə» kimi oxucu qarşısına çıxarır: Alo! Təcili yardım, Kömək eləyin! Bu misradakı təlaşı, həyəcan təbilini çalan şair onun xəstəliyini «Nüvə silahı»nın başının üstdən asılmasında, «bir ayağı qəbirdə» olmasında görür. O, həyəcan təbilini çalan, onu qurtarmağa çalışan «günahlı-günahsız bütün canlıların yaşamaq həvəsi»dir. Zamanın gərgin, psixoloci portreti qarşımızdadır. Yer kürəsinin simasında, çaldığı həyəcan təbilində insan var. Yer kürəsi də yaşamaq istəyir. O da fırlanır. Başına gətiriləcək müsibətlərdən xəbərsiz «fırlanır». Özünü «günə verən» Yer kürəsinin taleyinə yanım var şairin bu misralarında. «Dünyadan bir Araz axır» şeirində dünya mövzusunda öz millətinin, xalqının dərd-sərini çözələyir, çəkdiyi ağrıların, acıların verdiyi əzabları ifadə edir. «Araz xəstəliyi» dünyanın xəstəliyidir, insan canında, taleyində oturub gücü çatan bu Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 216 zərif, incə məxluqatı iynələyir, göynədir. Şair ikiyə bölünmüş – Azərbaycan taleyini yaşayan ölkələrin, xalqların dərdini qələmə alır. «İki qaşım arasından, iki gözüm arasından Araz axır»- deyən şairə görə bir üzü od, bir üzü su olan Araz Vyetnam elindən, Koreyadan axır, «keçidlərlə damğalanmış hər tindən Araz axdığını, dünyanın yarısında «Araz xəstəliyi»nin olduğunu onun ağrısını, acısını yaşamış, yaşayan bir elin övladı kimi duyub qələmə alır. Araz xəstəliyi insan ömründən bac alır. Həsrət, hicran, qürbət dərd-ələm, ayrılıq xəstəliyidir. İnsana səadət, xoşbəxtlik vermir. Sinələrdəki ən şirin arzularda bir Araz xəstəliyi var. O Araz «əsrimizdən axır», axır, axır, ancaq «axmayacaq bir zaman». Burada şair insan qəlbini dünyasının ədaləti-ədalətsizlikləri içərisində iynə ucu qədər də olsa göstərdiyi ümidin arxasınca yollayır. Bax bu «axmayacaq bir zaman», şairin ümidləri, arzuları, gələcəyə nikbin baxışlarının səsidir. Şairin lirik qəhrəmanı inanır ki, ikiyə bölünən, sinəsində ayrılıq, həsrət körpüsü salınan Arazlar «axmayacaq bir zaman». Şair dünyasını azad, insanlarını xoşbəxt, dünyanı sər- hədsiz, millətləri, dövlətləri bir-birinə iddiasız, dost, qardaş görmək istəyir. O, «Araz xəstəliyi»ni ürəyində gəzdirən bir torpağın övladıdr və taleyi vətənin taleyinə bənzəyən ölkələrin vətəndaşlarının dərdini –sərini yaxşı başa düşdüyündən onları da özü kimi xəstə görmək istəmir. Dünya bəşər övladının məskənidir. Hər kəs qismətinə düşən torpağa, sərvətə qane olmalıdır. Özgə malına göz dikməməlidir. Nəfsinin əsiri olmamalıdır. Nəfsini özünə əsir etməlidir. Dünyanın gözəlliklərini duymalıdır insan, o gözəlliklərdən zövq almalıdır. Beş günlük dünyadan nə aparacağını da gözəl bilən insan düşünməlidir, hərəkətlərinə, əməllərinə cavabdeh olmalıdır. Yüklə 3,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|