Günay Məmmədova naxçivan musiQİ
Yüklə 12,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
mövcud olan melodik dilin, ritmik komponentlərin, lad- intonasiya və harmonik dilin zənginliklərini ortaya çıxara bilər. Bu mənada regional folklorun musiqi aspektlərinin öyrənilməsi etnopsixoloji və etnomusiqişünaslıq, o cümlə dən, instrumental musiqi janrlarının bir sıra xüsusiyyət lərinin üzə çıxarılmasını reallaşdırar. Naxçıvan bölgəsinin musiqi folklorunun forma, instrumental baxımından öyrə nilməsi bir sıra elmi məsələlərin ortaya çıxmasına, o cüm lədən, musiqişünaslıqda və etnomusiqişünaslıqda ümumi dəyərlərin, prinsipial məsələlərin öyrənilməsinə işıq sala bilər. Azərbaycanın qədim ənənəyə məxsus «Qodu-qodu» nəğməsinin musiqi materialı Azərbaycanın Qərb bölgə sində, Naxçıvan və Qərbi Azərbaycan ərazilərində daha çox rast gəlinir. Onu da qeyd edək ki, bu nəğmə «Hodu-hodu», «Dodu-dodu», «Xodu-xodu», «Kodu-kodu» adları ilə də tanmır. Naxçıvanda bu nəğməyə «Godu-godu» da deyilir. «Qodu-qodu»nun melodik dilinin təhlili onun lirik məişət xalq mahnı-rəqs qrupuna aid olmasını üzə çıxarır. «Qodu» etiqad mərasimi haqqında yazan M.Təhmasib göstərir ki, «vaxtsız və həddindən artıq yağan yağışın qarşısını almaq üçün qədim azərbaycanlılar arasında «Qodu» etiqad mərasimi olmuşdur. «Qodu» günəş və ayı təmsil edən qız sürətli kukladır» (84, s.5-37). Görkəmli folklorşünasm fikirləri «Qodu-qodu»nun musiqi materialının forma xüsusiyyətlərindən də təsdiqlənir. Belə ki, bu mərasim mahnı-rəqsinin melodik dilinin semantikasmdan aydın olur ki, bu nəğməni qadın və qızlardan ibarət qrup oxuyarmış. Xarakterik xüsusiyyətlərinə görə «Andante» tempində olan bu nəğmə ağır, lirik mahnı-rəqs üslubunda ifa olunmuşdur. «Xanbəzəmə» mərasimində cəngi üstündə olan güləş nəğməsinin musiqi materialı da melosemantikasma görə mahnı-rəqs qrupuna aid nəğmələrdəndir. «Rast» üstündə olan həmin havanın melostrukturu «Cəngi» rəqsi xarakterindədir. Mərasimlərdə idman oyunlarında, yarış larında ifa olunmuş bu nəğmə formasına görə idman rəqs musiqi nümunələrinə aiddir. Mövzu kontekstinə görə Azərbaycan xalq rəqslərini altı böyük janra bölən musiqişünas B.Hüseynli idman rəqslərini qəhrəmani, hərbi rəqslər qrupuna aid etmişdir(48, s.69). Forma xüsusiy yətlərinə görə manm-rəqs məişətdə, xüsusən də qədim ənənəvi toy mərasimlərində daha çox istifadə olunardı. Mahnı-rəqsin melopoetikası onun xarakterik xüsusiy yətlərini üzə çıxarmaqla yanaşı bu nəğmənin formayaradıcı strukturunda folklor musiqisi üçün xas olan melodik inkişaf aspektləri ilə yanaşı melodiyanm strukturunda deklamasiyalı ifa üsulundan da istifadə olunmasını ortaya çıxardı. Naxçıvan musiqi folklorunun təkrarolunmaz və özünəməxsus janrlarından biri də Novruz bayramı məra simlərində ifa edilən «Can gülüm» nəğməsidir. Kütləvi mahnı janrına məxsus bu nəğmənin ifa forması onun mərasim xalq nəğmələri və mərasim mahm-rəqs nümu nələri sırasında olmasını təsdiqləyir. Adətən ilin axır çərşənbəsində ifa edilən bu nəğmə forma strukturuna görə xalq nəğmələri üçün xarakterik olan kuplet və nəqərat, iki hissəli formada olsa da nəğmənin mərasimdə ifası onun xarakterini bir qədər dəyişmiş və ona bir növ mərasim ifa statusu vermişdir. Mərasimdə bu nəğmənin ifası zamanı subay oğlan-qızların bir məhəlləyə toplaşıb nəğməni kütləvi şəkildə ifa etməsi «Can gülüm» mərasim nəğməsini formaca iki yox, üç hissəli formaya salmışdır. Bu nəğmənin ifasında bayatı şeir şəklində olan ayrı-ayrı mətnin ifasını baxıcı qadının əvvəl kuplet, sonra nəqarət formasında ifası başa çatdıqda mərasimə toplaşan gənclərin «Can gülüm» sözlərini xor şəklində oxuması nəğmənin formaca üç hissəli olmasını təmin etmişdi. Maraqlısı budur ki, bu nəğmənin melodik strukturu elə xarakterik formada ifa olunur ki, onun ifası zamanı kütləvi rəqs elementlərindən istifadə etməklə bu nəğmənin sədaları altında rəqs etmək də mümkündür. Nəğmənin metroritmik formulunun 6/8-lik, tempinin isə «Moderate», yallı rəqsinə uyğun olmasını xüsusi nəzərə alsaq, bu mərasim nəğməsinin kütləvi yalh mahnı-rəqs qrupuna aid etmək olar. Bu xüsusda B.Hüseynli yazır ki, «Dəstə ilə ifa olunan rəqslər xalq xoreoqrafiya sənətində geniş yayılmışdır. Bu cür rəqslər iki növ olur: kişilərin dəstə ilə rəqsi, qadınların dəstə ilə rəqsi. Kütləvi şəkildə ifa olunan yallı və yallısayaq rəqslər adətən kişilərə, eləcə də qadınlara, bəzi hallarda isə kişi ilə qadınlara (birgə) aid rəqslərdir. Bu rəqslər özləri də müxtəlif növlərə bölünür»(48, s.69). Verilən təhlil sübut edir ki, mərasim nəğmələrinin ifa məkanından, kütləviliyindən asılı olaraq onların forma və ifa üslubu mərasimin xarakterik cəhətlərini özündə qoruyub saxlamaq ənənəsindən irəli gələn bir sıra cəhətləri ifanın formasında özünü qabarıq şəkildə göstərir. Musiqi- şünaslıqda bu sahədə alimlərdən V.B.Bobrovskinin (111), L.A.Mazelin (124), V.A.Tsukkermanm(131), Y.Bıçkovun (112,113) və başqalarının işlərini göstərmək olar. Həqiqətən də musiqi forması ifa olunan nəğmənin məzmun, lad-intonasiya, ritm, tembr və onun seman- tikasmm, melopoetik xüsusiyyətlərinin bir sıra spesifik cəhətlərini vahid məkanda birləşdirir. Musiqi formasını formalaşdıran və onu ərsəyə gətirən spesifik məqamlardan biri də ifa üslubunun hansı formalarda həyata keçirilməsi ilə bağlıdır. Mərasimlərdə ifa olunan nəğmələrin ifa forması, ilk növbədə musiqi üslubunun hansı spesifik xüsusiyyətlərə əsaslandığını büruzə çıxarır. Naxçıvan bölgəsinin musiqi folklorunun elmi-nəzəri təhlilində ikinci istiqamət musiqi üslubunun, ifa tərzinin, xüsusiyyətlərinin öyrənilməsidir. Musiqi üslubunun hansı şəkildə həyata keçirilməsi ilkin olaraq nota salınmış musiqi folkloru örnəklərinin not yazısından aydm şəkildə görünür. Ayrı-ayrı folklor bölgələrinin, mühitlərinin ifa məktəbi, spesifik melodik dil xüsusiyyətləri və folklorun icrasında istifadə etdiyi milli musiqi alətləri mövcud olmuşdur. Hər bir mühitə, ifa məktəbinə xas ifa üslubları, bədii ifa forma ları, vokal ifada boğaz səsləri, zəngulə və başqa fiarituralar, instrumental ifada isə ənənədən irəli gələn ifa tərzləri vardır. Məsələn, Naxçıvan bölgəsinin folklor mühiti üçün xarakterik olan toy, Novruz bayramı ərəfəsində ifa edilən Yüklə 12,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|