folklor nəğmələri, kütləvi mahnı-rəqslər, yallıların müxtəlif
ifa formaları başqa regionun ifa tərzləri ilə müəyyən
dərəcədə fərqlidir. Bu fərqlər də mətnin, dialektin və qədim
ənənədən irəli gələn ifa üslublarının; məsələn tulum alə
tinin ifa üslubundakı fərqdən irəli gələn spesifik cəhət
lərdən asılıdır. İfa üslublarının və ifa texnikasının (ənənəvi
ifa tərzi),
birgə tərənnümündən və ya təcəssümündən
musiqi janrından asılı olmayaraq yerli koloritə məxsus
səslənmə, ifa üslubu yaranır. Ənənəvi musiqi folklor
nümunələrində bu daha çox özünü göstərir. Çünki
ənənədən irəli gələn ifa məziyyətləri həmin regionun ifa
üslubunu formalaşdırdığı üçün yerli əhalinin düşüncə,
təfəkkür tərzinə çevrilmiş olur və bu ifa bütün xalq kütləsi
tərəfindən doğma musiqi kimi qəbul olunur. Bir sıra
hallarda musiqi ifaçıları müasir mahnıların ifasında da yerli
mühitin ifa üslubuna xas boğazları, ifa məziyyətlərini,
dialektikadan irəli gələn ifadə formalarını işlətmələri də bu
proses ilə bağlıdır.
Regionun musiqi folklorunun üslub tərzinin araş
dırılmasında folklor örnəklərinin ifalarında mövcud olan
müxtəlif ifaçılıq interpretasiyalarını da xüsusi olaraq nəzərə
almaq lazımdır. Folklor mühitinin ifa üslubu, stilistik ifa
formaları ümumi planda saxlanılsa da ayrı-ayrı ifalarda
mövcud olan fərdilik, interpretasiyalar özünü göstərir.
Əlbəttə, folklor nümunələrinin ifasında, ilk növbədə iki ifa
tərzi özünü göstərir. Kənd yerlərində mərasimlərdə ifa
edilən folklor örnəkləri bir sıra hallarda qeyri-peşəkar
ifaçılar tərəfindən ifa olunur. Belə halda ifada mövcud olan
stilistik ifa tərzlərini, fərdi yaradıcılığa xas ifa üslublarım,
şərhləri axtarmaq əbəsdir. Məsələnin düzgün həlli yalnız
peşəkar ifaçılıq sənətini yaşadan ifaçıların sənətindən
asılıdır. Yəni istər folklor örnəyinin, istərsə də hər hansı bir
peşəkar səpkidə yazılmış musiqi əsərinin ifasında peşəkar
ifaçı öz dəstxəttini, yeni ifa formasını nümayiş etdirə bilir
və bununla da əsərə öz yaradıcı münasibətini bildirmiş
olur. Belə ifalarda yeni interpretasiyalar özünü göstərir,
ifaçılıq sənətində ənənəvi mərasim nəğmələrinin və ya sırf
qədim folklor musiqi materialmın (sayaçı, şum nəğmələri,
kütləvi mərasim nəğmələri) ifasında yüksək peşəkarlıq
nümayiş etdirmək lüzumu olmadığı üçün, regionun ifaçılıq
üslubu demək olar ki, dəyişməz olaraq qalır. Bu cür ifa
forması nəsildən-nəslə ötürülür və sonda həmin ənənənin,
mühitin ifaçılıq məktəbinin əsas istiqamətlərini, spesifik ifa
cəhətlərini formalaşdırmış olur. Deməli, xalq yaradıcılığının
yerli ənənəsində ifa üslubunun və ifa mədəniyyətinin
formalaşdırdığı xarakterik cəhətlər musiqi folklorunun
yerli ənənəyə məxsus özəlliklərini formalaşdırır.
Musiqi folklorunun yerli ənənədəki ifaçılıq mədə
niyyətində həmişə fərdi ifaçıların yetişməsi üçün münbit
şərait olmuşdur. Belə yaradıcı mühit üçün ayrı-ayrı ifaçının
fərdi ifa üslublarının xüsusi əhəmiyyəti olmuşdur. Buna
görə də eyni bir bölgədə müxtəlif folklor mühitlərinin, fərdi
ifaçılıq məktəblərinin formalaşması prosesi, yaranması
həmişə labüd olmuşdur. Eyni bir regionun folklor örnəklə
rinin ifa üslublarına diqqət yetirsək onlarm ümumi üslub
tərzi ilə yanaşı ayrı-ayrı ifa
mədəniyyətləri nümayiş
etdirmələrinin də şahidi olarıq. Naxçıvanın Şərur, Culfa,
Ordubad, Şahbuz rayonlarında musiqi folkloru nümunə
lərinin mətn və musiqi materiallarının müxtəlif interpreta
siyalarına rast gəlmək olar. Şərur yallılarının, Culfa və
Ordubad mərasim nəğmələrinin və ya tulum ifaçılıq mə
dəniyyətini, Şahbuz və Naxçıvan rayonlarının aşıq yara
dıcılığının bir çox spesifik cəhətləri regional folklorun
özəlliklərini təşkil edir.
Naxçıvanın folklor musiqisinin öyrənilməsində bir
neçə il Ordubad, Şahbuz, Culfa, Şərur, Babək və başqa
rayonlarda mövcud olan folklor söyləyicilərindən, Həsənov
Yaqub Əbil oğlu (1905-ci ildə Şərur rayonunun Sədərək
kəndində anadan olmuş və 2007-ci ildə Naxçıvan şəhərində
dünyasını dəyişmişdir), Quliyeva Səkinə Əli qızı (1934-cü
ildə Şərur rayonunun Şahtaxtı kəndində anadan olmuş,
2006-cı ildə Naxçıvan şəhərində vəfat etmişdir), Babayeva
Səmayə Əli qızı (1949-cu il, Naxçıvan rayonunun Böyük-
düz kəndində anadan olmuşdur), tulum, zurna ifaçısı
ordubadlı Əli dayı, Naxçıvan aşıqlarından şahbuzlu Aşıq
Məcnun, Aşıq Cəbrayıl və digər musiqi ifaçıları ilə görüşlər
keçirilmiş, onlardan eşidilən folklor materialları lentə
yazılmış, nota salınmış və tədqiqata cəlb olunmuşdur.
Musiqi janrları arasında Naxçıvanın aşıq musiqisi də
xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Müasir dövrdə musiqi mədə
niyyətinin inkişafında bu janrdan kifayət qədər istifadə
olunmasa da onun izləri bölgənin musiqi folklorunda
özünə dərin kök salmışdır. Aşıq Cəbrayılın söyləməsinə
görə Şərurda Aşıq Həmid ilk dəfə olaraq aşıq məktəbini
yaratmış, onun davamçısı Aşıq Şəhriyar isə sonralar bu
ənənəni davam etdirmişdir. Naxçıvanın qədim aşıqlarından
Aşıq Süleyman (XVIII əsr), Ordubadlı Kərim (XVIII əsr),
Kosacanlı Ağ Aşıq Allahverdi (XVIII əsrin sonu, XIX əsrin
əvvəlləri), XIX əsrdə Sədərəkdə yaşamış Aşıq Əli Xan-
xanımoğlu, Şərurda Gülalı Məmməd, Vayxırlı Məmməd-
cəfər, Naxçıvanın Zeynəddin kəndində Dədəkişi Hüseyn
oğlu Əliyev, Ordubad rayonundan Aşıq Abbas Dəhri və s.
bölgənin ustad aşıqlarmdan olmuşlar. Naxçıvanlı Aşıq
Süleyman, aşıq Cəbrayıldan topladığımız məlumata görə
XX əsrdən etibarən Şərurda Aşıq Həmid, Aşıq Şəhriyar,
Aşıq Məmmədyar (Kəngərli), Aşıq Heyran (el şairəsi),
Şıxmahmud
kəndində
Çobankərəli
Cəfər,
Şahbuz
rayonunun Aşağı Qışlaq kəndində Sərraf Qasım, Sədərəkli
Aşıq Yusif, Babək rayonunun Şıxmahmud kəndində Aşıq
Fətullah, Aşıq Yusif (Sədərəkli), Aşıq Qulu (Şıxmahmud
kəndindən), Aşıq Sudeyib(Cəhridən), Aşıq Əzim, Aşıq
Hüseyn Abbasəli, Aşıq Əbülfəz (Şahtaxtılı), Aşıq Hidayət
(Biçənək kəndindən), Aşıq Fərrux (Kükü kəndindən),
Yamin Sail (onun adı bəzi mənbələrdə (10, s.14) Yaman
•
•
ismayıl, bəzisində (78, s.52) Yamin ismayıl, bəzisində isə
(11, s.451) Yamin Sail kimi yazılmışdır), Şərur rayonunda
Aşıq Nabat, müasirlərimiz olmuş Abbas Seyidov, Bayram
Bayramlı, Aşıq Bəhlul Əmirxan oğlu Niftalıyev Naxçıvan
aşıq mühitinin formalaşmasında xüsusi əməkləri olmuş
sənətkarlar idilər.
Bölgənin ayrı-ayrı şəhər və kəndlərinin adları klassik
aşıq musiqi havalarında özünə yer salması bu ərazilərin
Dostları ilə paylaş: |