11
Yaralı durnayam, göl arzusunda,
V
ətən arzusunda, el arzusunda,
Anamdan doğulan gündən bu günə,
X
əyallar qurmuşam dil arzusunda.
Əlbəttə, istisnasız olaraq deyək ki, insanın duyğu və hisslərinin,
ictimai-siyasi-
fəlsəfi fikirlərinin, bütövlükdə daxili aləminin ifadə
vasitəsi, eyni zamanda modern düşüncəsinin ana fəlsəfəsi dil, bu dildə
varoluşluq, yaşarılıq qazanmış sözlər, kəlmə-lərdir. Alman filosofu
Haydegerin “Dil v
arlığın evidir” tezisini savunan Dr.Hüseyn
Süleymanoğlu dəyərli müsahibəsində bu formulu Güney Azərbaycandakı
mövcud duruma t
ətbiq edərək deyir ki, “əgər dil varlığın evidirsə, biz
az
ərbaycanlılar uçurulmuş bir evdə yaşamaq zorunda qalmışıq. Bu ev-
varlığı yenidən tikməliyik. Şair-yazarları-mızın görəvi (vəzifəsi) budur.
Dilimizin sintaksisi Güneyd
ə pozulmuşdur.(7)”
Yaranmış vəziyyətdən çıxış yolunu Hadi Qaraçay dünyanın
harasında yaşamasın-dan asılı olmayaraq hər bir türkün anlamaqda çətin-
lik, zorluq ç
əkməyəcəyi Ortaq Azərbaycan dilinin, Ortaq Türkcənin
11
12
yaradılmasında görür. Vətəndaş şair “XX əsrdə elin, ulusun dilində olan
sözcükl
ərlə yetinmək olmaz, biz bir də yeni sözcüklərin yaradılmasını
sa
ğlayacaq bir dil qurumu yaratmalıyıq. Dil qurumu dilimizin köklərinə,
öz
əlliklərinə dayanaraq yeni anlamlara, yeni nəsnələrə uyqun ad
qoymaqla ilgil
ənmə-lidir. Günümüzdə belə bir qurumun yaradılma
olanağı olmadığı üçün dilimizdə gedən dəyişmələr olağanüstü çalışma-
lara, bir neç
ə aydının özəl çalışmalarına, başqa sözlə, örgütləndirilməmiş
bir biçimd
ə gedir. Bunun da verdiyi sonuc olduqca azdır,”- deyir...
“Talanmış günəş” adlı şeirlər kitabı ilə ədəbi aləmə səs salmış Nasir
Merqatinin
ərəb dilindən alınan bəzi sözlərin cəm şəkilçisi qəbul etməsi
m
əsələsinə maraqlı münasibəti, obyektiv yanaşması ilə ilgili həm
Güneyd
ə, həm də Quzeydə düşünməyə dəyər. Çünki bu yanaşmanın özü
d
ə Vahid Ədəbi dil məsələsinin gərəkliliyini açıq-açıq gündəmə gətirir.
H
əqiqətən gözdən qaçan bu məqamla bağlı onun bir yazar, bir ziyalı kimi
narahatlığı başa düşüləndi...
“Elin, ulusun dilind
ə olan sözcüklərlə yetinmək olmaz” gerçəyini
d
ərindən dərk edən və dilçilik sahəsində müəyyən bilgiləri olan ziyalılar:
12
13
Eyvaz Taha, Nadir Əzhəri, Nasir Mənzuri, Hadi Qaraçay, Hüseyn Şərqi
Soytürk, Əli Daşqın, dr.Hüseyn Süleymanoğlu, Seyid Heydər Bayat,
Hümm
ət Şahbazi, Bəy Hadi, Məsud Haray, Elşən Böyükvənd, Naser
Merqati, M
əlihə Əzizpur və b. türkcə yeni söz yaratmaqla və alınma
sözl
ərin türkcəyə uyğunlaşdırılması işi ilə də uğraşırlar. Güney yazarları
şeir və nəsr əsərlərində sırf burada Azərbaycan türkcəsinə uyğun olaraq
yaradılmış evrənsəl, kürəsəl (dünyəvi), kürəsəlləşmə (qloballaşma), yazın
(
ədəbiyyat), yazınsal (ədəbi) “Hərb və sülh” ("Savaş və barış” - Tolstoy),
bilims
əl (modern), özgürlük (müstəqillik), özgüvən (özünəinam), kişisəl
(şəxsi), ortam (müstəvi), alan (sahə), içərmək ilgi (əlaqə), etgi (təsir),
verimli (m
əhsuldar), nədən (səbəb), yerəl (yerli), gəlişmə (inkişaf),
dartışma (mübahisə), birey kimi yeni sözlərdən yararlanırlar. Əksər
qələm sahibi öz əsərlərində bəzi sözlər kimi, “ədəbiyyat” sözünü də
birmənalı olaraq “yazın” kəlməsilə əvəzləmişlər. Güntay Gəncalp da
ədəbiyyat sözünün “yazın” kəlməsilə əvəzlənməsini daha məqsədəuyğun
v
ə doğru sayır: “Klasik ədəbiyatla “ədəb” sözünün sıx bağlantısı var.
Ancaq modern yaradıcılığı ədəbiyyat sözü ifadə edə bilmir. Çünkü dini
13
14
v
ə kültürəl anlamda ədəbiyyat təslim olmağı, Tanrı qarşısında, törələr
qarşısında təslim olmağı təlqin edir. Ancaq modernitənin əsasında etiraz
durur, t
əslim deyil. Ona görə də ədəbiyyat yerınə “yazın” sözü istifadə
edilm
əlidir.”
Görk
əmli alman filosofu Habermas sözlərin: “1-şüurlar arası, 2-əşya
və fenomenlərlə, xarici dünya ilə əlaqə qurur, 3-yazarın və ya danışanın
hallarını və zehni təcrübələrini bəyan edir,” kimi üç missiyasının
olduğunu göstərirdi... Şübhəsiz ki, ən ağıllı anlaşma və yaradıclıq biçimi
də məhz bu üç amilin birlikdə gerçəkləşməsilə mümkünləşir. “Milli
oyanış ədəbiyyatı” adlandırdığımız ədəbiyyat anlayışı şerimizi siyasət,
v
ətən və xalqa xidmət etməyə, qulluq göstərməyə yönəltdi. Əlbəttə,
düşünməyə dəyər: “Milli varlıq, dil, ədəbiyat, tarix və insanla bağlı olan
bir çox biliml
ər öz əski, daşlaşmış anlamlarından soyunduruldu, yenidən
n
ə olduqları üzərinə dartışmalar açıldı. Bu gəlişməni yaşayan və
yaşadanlar, bir sözlə, 70-ci illərin gəncliyi olub. Yazmaq, yaratmaq,
gücdür,
uğurdur, ilgidə olduğun bütün varlıqlara təsir göstərmək, özünə,
öz bireyin
ə yenidən dönməkdir. Bu baxımdan son illərdə gəncliyimizin
14
15
yazına girişməsinin nədənləri aydınlaşır. Gəncliyimiz yazmaqla özünü
t
əsdiq etməyə yönəlir. Azərbaycanın bu günkü gəncliyini "Türke xər"
dem
əklə, təhqir etməklə meydandan çıxarmaq olmaz. (9) H.Qaraçay
hesab edir ki, İranda türkcə yazmaq və ədəbi əsərlər yaratmaq özü-
özlüyünd
ə siyasi fəaliyyətdir (10). Həmçinin siyasi görüşlər və
düşüncələrin ədəbi əsərlərin məzmununa daxil edilməsinin Güneydə bir
problem
olmadığını vurğulayan şair əsərlərdə siyasi mövzulardan istifadə
etm
əyi pis və ya yaxşı bir hal kimi qabartmır, özəlliklə siyasi motivi necə
işləməyin, ədəbi müstəviyə hansı səviyyədə gətirməyin, hansı söz və
k
əlmələrlə ifadə etməyin önəmli olduğuna diqqət çəkir. Alman filosofu
Haydeger
yazırdı: “Hər bir dildən bir söz atılarsa, o dildə danışan millətin
bir qarış torpağı yox olur, o millətin düşüncəsi və dünyagörüşü daralır.”
Ana dilinin v
ə ölkəsinin istiqlala qovuşması uğrunda uzun illər savaşıb
mübariz
ə aparan böyük hind mütəfəkkiri və ictimai xadimi Mahatma
Qandinin: “Hindistanda orta oxulda v
ə universitetdə yabancı dildə oxuma
yayılmışdır. Bu, əxlaqi və ruhi baxımdan millətimizə və ölkəmizə çox
z
ərər verməkdədir. Hindistanın istiqlal savaşı həm də öz dilinə sahib çıx-
15
Dostları ilə paylaş: |