45
Kitab yüklü eşşək
Ot yeyib, büllur kimi saf və sərin sudan nuşcanlıqla içdik-
dən sonra gün batdı, hava qaranlıqlaşdı. Özümü bir ağacın al-
tına verib sübhəcən rahatca yatdım.
İkinci fəsil
Şirin yuxudan və dincəldikdən sonra həqiqi mənada fi ra-
van yaşamağın minnətdarlığı üçün səmimi-qəlbdən anqırdım.
Səhərin açılmasından böyük bir ləzzət aldım.
Yerin-göyün ən şərafətlisi olmaq iddiası ilə bütün varlığı
özünün alçaq məqamı hesab edən Sizin tayfanızdan hər kim
səhər tezdən durub sübh vaxtı bir avaz çəksə, cümlə cahana nə
minnət qoyduğunuzu və özünüzü necə öydüyünüzü, cənab ali,
bilərdiniz. Guya, gecə yarısı yuxudan durub alınlarını torpağa
qoymaqla aləmi torpaqdan qaldırmışlar!.. Biz uzunqulaqlar
züm rəsi isə dan yeri sökülməmiş ayılıb, lovğalanmadan, heç
kəsə minnət qoymadan ruzimizə şükür edirdik. Bu məziyyət
və üs tünlüklərlə fazillərin əşrəfi
1
olmağa ləyaqətimiz vardır.
Xülasə, səhərin açılması ilə təpələr və düzənliklər, otlaqlar
və çəmənliklər bir-birindən seçilməyə başladı. Yaxınlıqda kı,
bir heyvan ayağı belə dəyməyən otlağa və büllur bulağın kə-
narına gedib, yem və su ilə özümü doydurdum. Toxluq mə nim
təxəy yülümü hərəkətə gətirdi. İşin aqibəti və gələcəyi haqqın-
da dü şün mək, fi kirləşmək lazım idi. Nəhayət, öz-özü mə: “Mən
ki bü tün heyvanlardan ağıllıyam, – dedim. – Nə üçün mütə fək-
kirlərin yolu ilə getməyim? Əldə edilmiş nemətin qədir-qiy-
məti aqil adamdan gizli deyil. Arifl ər ömrün hər anını qənimət
bilərlər... Həqdən behişti xatırladan bu yerdə bir istirahət edim,
kefə ba xım, keçən günlərim unudulsun. Fürsət düşmüşkən
daha qor xu suz və daha salamat bir yer axtararam”... Təəssüfl ər
1
Fazillərin əşrəfi – gözəl əxlaqa malik insanların ən şərəfl isi deməkdir.
Burada ruhanilərin riyakarlıqlarına işarə edilmişdir.
46
Mirzə Əbdürrəhim Talıbov
olsun ki, təq dir etdiyimlə tədbir uyğun gəlmədi. Biz uzunqu-
laqlar tayfa sına təcrübədən bəllidir ki, bizim təsəvvür və fər-
ziy yələrimizlə gizli qanunlar və daxili uyğunluqlar arasında
fərq az deyildir. Çoxlu tədbirlər, gözlədiyimizin tamamilə ək-
sinə olaraq, qətiyyən məqsədəuyğun təsir bağışlamamışdır.
Bil mirəm, bu hal insanlara da aiddirmi, məqsədə çatmaq uğ-
rundakı mübarizədə sizin tədbir ləriniz güclüdürmü və yaxud
siz də müqəddəratın ardınca sürü nür və taleyin əsirisiniz? Əgər
taleyi dəyişmək, tədbirlərdən isti fadə etmək qüdrətinə malik
olsanız, çox məmnuniyyətlə sizin eş şəyiniz olaram, yükünüzü
mənzilə çatdıraram. Yox, əgər siz də işin aqibətini bilməyib,
kələfi n ucunu taleyin öhdəsinə burax sa nız, bizdən üstünlük id-
diası etməyiniz, cinayət və zülmü bizə rə va görməyiniz, insaf-
sızlıq olar...
Xülasə, köçmək fi krindən vaz keçib orada qalmaq qərarı-
na gəldim. Nemətin bolluğundan şadlıq etdim; quyruğum və
qulaq larım nikbincəsinə yelləndi. Zalımların şərəfi nə bir ne-
çə şıllaq həsr olundu. Ağnadım, cani haqqında fi kirləşmədən
bir qədər otladım, sevincimdən hönkürtü ilə ağladım. Qəfl ətən
uzaqdan bir it hürüşü qulağıma çatdı. Çox keçmədən başqa
it lər də onun la ağız-ağıza verdilər. Mən əl-ayağımı yığışdı-
rıb, boy numu şək tutdum, qulaqlarımı dala qısaraq, iztirablı
və sar sılmış halda da yandım. Ürəyimdən keçdi ki, səhər su
içdiyim çay öz dərinliyi və xəlvətliyi ilə məni xilas edə bilər.
Çaya tərəf yönəldim. Qabaq ayaqlarım çaya girən kimi
sahibimin böyük oğlu Səfərqulunun kobud səsini eşitdim:
– Hay canım, hey babam hey, tap hey! Budur, eşşək ləpiri
buradan keçib. Orada yatağı məlumdur. Hay axtar, tap hay,
odur ha!
1
– deyə o, itləri məni axtarmağa qızışdırırdı.
1
Bu dialoq əsərin orijinalında da azərbaycancadır. Bundan sonrakı bəzi
dialoqlar, xüsusilə ləhcə xüsusiyyəti ilə fərqlənən dialoqlar əsərin orijina-
lında olduğu kimi (azərbaycanca) saxlanılmışdır.
47
Kitab yüklü eşşək
...İşin nə yerdə olduğunu dərhal başa düşdüm. Canıma elə
qorxu düşdü ki, ölmək istəyirdim. Lakin səbr və vüqar dai rə-
sindən kənara ayaq basmadım. Burada demişlər ki, ilahi rəhm
və mərhəmət darda qalmışların nicatı, biçarələrin köməkçisi
olar. Elə bil, mən yazığa qeybdən dedilər ki, itlərin iybilmə
hissi on lara ancaq quruda rəhbərlik edir, suyun axını iyi və izi
itirib apar dığı üçün itlər axtardıqlarını daha izləyə bilmirlər.
Odur ki, dörd ayaq da borc alıb, suya girərək, nəfəsim gəlin-
cəyə qədər axı nın əksinə qaçdım.
İki saat keçəndən sonra dayandım. Nə it dəstəsinin hürü-
şünü eşitdim, nə də imansız Səfərqulunun qışqırmasını. Yor-
ğun-arğın, tövşüyərək, tər tökə rək, bir qədər dayandım, su
içdim, ça yın qırağındakı otlardan bir az qırpıb içəri ötürdüm.
Soyuqdan əl-ayağım keyimişdi, lakin qorxudan sudan çıx-
mağa cəsarətim yox idi.
Bir qədər dincəldikdən sonra təzədən qaçmağa başla-
dım, kənara yayınmadan çayın məcrası ilə qaçırdım. Bir vaxt
meşədən uzaqlaşıb, səfalı bir göy çəmənə çatdım. Əllidən ar-
tıq öküz hə min çəməndə otlayırdı.
Mənim əziz ağam cənab aliyə məlumdur ki, eşşək ilə
öküz arasında istər zahiri cəhətdən və istərsə xasiyyət eti-
barilə çox fərq vardır. Lakin bir sıra gözəl sifətlərdə hər iki
cins bir-birinə oxşarsız da deyildir, o cümlədən xeyirxahlıqda:
bir otlaqda çoxlu uzunqulaq ilə qaramal bir-birinə o qədər də
əzab-əziyyət yetir mədən otlayır. Cənab ali, insafl a deyiniz ki,
bir stulda iki nazirin əyləşməsi və yaxud bir məmləkətdə iki
əmirin
1
hökmranlıq et məsi mümkündürmü? Nəfsin əsiri, eh-
tiras və tamahkarlığın düşkünü olan yaranmışların ən şərəfl isi
sizlər öz ləyaqətsiz liyinizlə bərabər lovğalığın şiddəti üzün-
dən dünyəvi məsələlərdə həmişə mücərrədlik və tənhalıq ax-
tarırsınız.
1
Əmir – ərəbcə əmr verən mənasını daşıyır. Şərqdə “hökmdar”, “padşah”
mə na la rında da işlədilir.
Dostları ilə paylaş: |