16
Zeynalabdin Marağayi
İBRAHİMBƏYİN SƏYAHƏTNAMƏSİ
(romandan parça)
İbrahim bəyin səyahətnaməsini qələmə almadan əvvəl
onun tərcümeyi-halı haqqında müxtəsər də olsa məlumat ver-
mək lazımdır ki, oxucular onun səyahəti səbəbləri ilə layiqin-
cə tanış olsunlar.
İbrahim bəy Azərbaycanın böyük tacirlərindən birinin
oğ ludur. Atası əlli il bundan əvvəl ticarət məqsədi ilə Misirə
gedib, ticarətində baş verən rövnəqə görə, bir çox müsəlman
ölkələrinin qibtəsinə səbəb olan bu böyük şəhəri özünə məs-
kən seçərək, orada qalır.
Həmin möhtərəm tacir yaxşı ad qazanmağın, ticarət tə-
rəqqisinin ilk şərti olan əminliyinə və dəyanətinə görə az bir
müd dət içərisində çoxlu sərvət toplayıb, xoşniyyətliliyi və
mil lətə xeyirxah olduğuna görə hamının hörmətini qazanır.
Bu sədaqətli və təmiz vicdanlı tacir Misirdə sakin olduğu
uzun illər boyu öz gözəl milli adət-ənənələrini zərrəcə də ol-
sun dəyişməmiş, yemək-içməkdə, geyimində, adamlarla rəf-
tarında, bir sözlə, məişətində öz babalarının yolu ilə getmişdir.
Daim vətən təranəsini zümzümə edərdi. Hər kəsi görsəydi,
vətəninin və həmvətənlərinin əhvalını soruşardı. Özü Misir-
də olsa da, ürəyi həmişə İranda idi. Qış gecələrində tanınmış
həmvətən lərindən bir neçəsini qonaq çağırardı. Qonaqlıq
məc lislərində isə onların məşğələsi İranın tarix kitablarını və
keç miş şahların əhvalatını oxumaqdan ibarət olardı. Uzun il-
lərdən bəri onun oğlunun tərbiyəçisi və müəllimi olan Mirzə
Yusif adlı bir şəxs “Nasixüt-təvarix” kitabından Keyxosrov,
Cəmşid, Bəhmən, Şapur, Ənuşirəvan və bunlar kimi böyük
padşahların dastanlarını oxuyar, o isə qulaq asdıqca fərəhlə-
nər, ürəyi qürur hissi ilə dolardı.
17
İbrahimbəyin səyahətnaməsi
Onun “Tarixi-Nadiri”ni oxumağa qəribə bir meyli və hə-
vəsi var idi. Həmin kitabı o qədər oxumuşdu ki, əvvəldən
axıra dək əzbərləmişdi.
Bu vətənpərvər və qeyrətli şəxs vəfat edəndən sonra onun
İbrahim adlı bir oğlu qaldı. Həmin səyahətnamə də onun adı-
na dır. Mən atanın vəfatından sonra onun oğlu ilə də tanış ol-
muş dum. Günlərin bir günündə Misirə güzarım düşdü. Köh-
nə dost luq münasibətlərinə görə birbaşa İbrahim bəyin evinə
gedib, orada qaldım. Bir gün onun kitabxanasına baxırdım.
Müxtəlif xətlərdə və çaplarda olan altı-yeddi cild “Tarixi-Na-
diri” gördüm. Çox təəccübləndim. Öz-özümə düşündüm: “Bir
kitabxanada ey ni kitabdan Tehran, Təbriz, Bombey və başqa
yerlərdə çap olun muş müxtəlif nüsxələrin toplanmasının nə
mənası var?” Nəha yət, bunun səbəbini İbrahim bəyin özün-
dən soruşmaq qərarına gəl dim və dedim:
“Bu qədər “Tarixi-Nadiri”ni nə üçün buraya toplamısı-
nız?”
O dedi:
“Atamdan yadigardır. O rəhmətlik bu kitabı hədsiz dərəcə-
də sevirdi. Bunu hamı bilirdi. Ona görə də həmin kitabdan
hara da əlyazması və ya yaxşı çap olunmuş nüsxə tapsaydı-
lar, mər hum atamın yanına gətirər və yaxşı qiymətə satardılar.
Hələ atam bu kitabın bir neçə cildini vəqf etdiyi üçün vəfatın-
dan sonra gə lib apardılar.”
Xülasə, onun iranlılıq təəssübü o dərəcədə idi ki, qələm
onu şərh etməkdə acizdir. Misal üçün, əgər bir nəfər bilə-bilə
və ya bilmədən onun yanında İranı pisləsəydi, İbrahim bəy
onu dinsiz və qeyrətsiz adlandırıb, ömrünün axırınadək onun-
la danış mazdı. Misirdə bir neçə nəfər də İranın mötəbər taciri
vardı. Hər birinin sərvəti əlli min tümənə çatardı. Hamısının
dövləti aşıb-daşırdı. Ancaq İranın dövlət məmurlarının özba-
şınalığı, zülm və təcavüzündən cana gəlib, təbəəliyini tərk et-
miş, hər birisi özünü İngiltərə, Fransa, Rusiya və bu kimi bö-
18
Zeynalabdin Marağayi
yük dövlətlərdən birinə bağlamışdır ki, məmurların şərindən
asudə olsun. Bu tacirlər həmin qeyrətli şəxsə də xeyirxahlıq
üzündən dəfələrlə nəsihət edib deyirdilər ki, sən də İran təbəə-
liyini tərk etməsən öz vərəsələrinə və övladına açıq zülm və
xəyanət etmiş olarsan. Çünki Osmanlı ölkəsində və Qafqaz-
da olan İran səfi rləri və məmurları özlərini ölmüş iranlıların
həqiqi varisi və hamisi, dirilərinin isə qəyyumu hesab edir-
dilər. Bunun üçün də sən öləndən sonra irsindən övladlarına
bir şey verməyəcəklər. Məgər hər gün buna oxşar hadisələ-
ri görmür və ya eşitmirsən? Ancaq bu qeyrətli şəxs onların
nəsihətinə qulaq asmır, hətta sözlərini belə eşitmək istəmir-
di. Konsullar neçə dəfə bəhanə tapıb onu həbs və cərimə et-
dirmişdilərsə də, o yenə də təmkinini poz mayıb, təbəəliyini
dəyişdirməyi qeyrətinə sığışdır mamışdı. Öz zülmü və alçaq
bidətləri ilə indi də İstanbulda və sair Osmanlı vilayətlərində
iranlıların var-yoxuna od vuran və hamının nif rətini və lənəti-
ni qazanan Hacı Mirzə Nəcəfəli xan bu xoşxa siy yətli insanın
vəfatından sonra, onun mötəbər şəri vəsiyyətnamə qoyub get-
məsinə baxmayaraq, vərəsəsindən min ingilis lirəsi al mayınca
onların yaxasından əl çəkmədi. Əgər vəsiyyətnamədə kiçik
bir barmaq yeri tapsaydı, onda allaha pənah, bütün var-dövləti
içəri salmayanadək yaxalarından əl çəkən deyildi.
Sözün qısası, İbrahim təzəcə iyirmi yaşına qədəm qoy-
muş du ki, atası vəfat etdi. Son nəfəsində atası öz oğlunu yanı-
na çağırdı. Belə bir ataya layiq olan tərzdə vəsiyyətini eləyib
dedi:
“Mənim gözümün işığı! Mən atalıq vəzifəsini sənin haq-
qında yerinə yetirdim, ana dili və milli dilindən əlavə, sənin
kimilərin dadına çatan və kişi üçün bir hünər sayılan xarici
dillərdən və fənlərdən də sənə öyrətdim. Sən bunların hamısı-
nı öz fərasətinlə, fi tri zəkanla gözəlcə qavradın. Allaha şükür,
sənin pak əxlaqına, abrına və dəyanətinə söz ola bilməz. Bu
cəhətdən mən səndən razıyam. Lakin indi mənim həyatımın
Dostları ilə paylaş: |