GüRCÜstanin azərbaycanli jurnalistləRİ
Yüklə 270,45 Kb. Pdf görüntüsü
|
5 1861-ci ildə Moskva Universitetinə imtahansız daxil olub, dörd il sonra həmin universitetin təbiyyət-riyaziyyat fakültəsini bitirib. Ali təhsil ocağında oxuduğu müddətdə tələbələr arasında xüsusi ola- raq seçildiyinə görə fakültəni əla qiymətlərlə başa vurduqdan sonra elmi iş üçün universitetdə saxlanılıb, lakin vətəninə olan sonsuz məhəbbəti, xalqına, millətinə xidmət etmək arzusu onu Azərbaycana çəkib gətirib. Bir müddət Tifl isdə qulluq edəndən sonra Quba məhkəməsində işləyib, daha sonra 1869-cu ildə Bakıya gələrək burada rusca orta məktəbdə təbiətdən dərs deməyə başlayıb. O, mütərəqqi fi kirlərinə görə dəfələrlə təqib edildiyindən müəllimlikdən əl çəkib, xalqı üçün geniş məzmunlu mədəni tədbirlər həyata keçirmək uğrunda fəaliyyətə başlayıb. Ana dilində qəzetə böyük ehtiyac olduğunu dərk edən Həsən bəy Zərdabi qəzet çap etmək üçün hökumətə müraciət edib. Bununla əlaqədar o İstan- buldan hürufat gətirib və nəhayət, xeyli zəhmətdən, əzab-əziyyətdən son- ra 1875-ci ilin 22 iyulunda Bakıda qubernator mətbəəsində Azərbaycan dilində “Əkinçi” qəzetinin nəşrinə müvəffəq olub. Bu qəzetlə Azərbaycan milli mətbuatının əsası qoyulub. 1877-ci ilin sentyabrın 29-a qədər “Əkinçi” ayda iki dəfə 300-400 tiraj- la nəşr olunub. Bu illər ərzində qəzetin 56 nömrəsi işıq üzü görüb. Bütün təzyiqlərə baxmayaraq, o dövrdə Cənubi Qafqazda ziyalılarımız oyan- mışdı. Onlar yeni mətbuat, söz demək üçün Tifl isdə fəaliyyət göstərməyə başladılar. Tifl is o dövr üçün ən sərfəli və coğrafi nöqteyi-nəzərdən bizim yazarları təmin edən bir şəhər idi. Tifl is elə bir coğrafi məkanda yerləşirdi ki, bu şəhərdə o dövrdə mədəniyyət, incəsənət və ədəbiyyat və milli mətbuat üçün imkan və istənilən şərait vardı. Tifl is Qafqazın beşiyi sa- yılırdı. Bu şəhərdə müxtəlif dillərdə məktəblər açılır, teatr və mətbəələr yaradılır, milli mətbuat nümunələri olan qəzetlər və kitablar nəşr olunur- du. Bu dövrdə, yəni 1879-cu ildə Hacı Səid Ünsizadənin rəhbərliyi ilə yeni bir qəzet-“ZİYA” qəzeti nəşr olundu. Bu müsbət hadisə iki ildən son- ra baş verdi. “ZİYA” (1879-1880) qəzetinin də ömrü çox az olub. Qəzet sonra “Ziyayi-Qafqaziyyə” (1880-1884) adı ilə nəşr olundu və bu illərdə “ZİYA” qəzetinin 76, “Ziyayi-Qafqaziyyə”nin isə 107 nömrəsi çıxıb. Tifl isdə daha sonra 1883-1891-ci illərdə Cəlal Ünsizadə tərəfi ndən siyasətdən bəhs edən “Kəşkül” adlı jurnal da nəşr olunub. Jurnalın cəmi 6 11 nömrəsi çıxıb. Cəlal Ünsizadə Səid Ünsizadənin qardaşı idi və sözsüz ki, onu bu jurnalı nəşr etməyə qardaşı sövq edib və ona hər cür kömək göstərib. Cəlal Ünsizadə o dövrün ziyalılarını, maarifsevər insanlarını son- ralar qəzet kimi çıxan “Kəşkül”ün ətrafına toplaya bilib. Qəzetdə istər rus, istərsə də, gürcü və azərbaycanlı elm xadimləri, yazıçılar və jurnalistlər çıxış etməyə başladılar və dövrün qabaqcıl ideyalarını yaymaq üçün bu qəzetin səhifələrində müxtəlif mövzularda tez-tez çıxış etməyə başladı- lar. “Kəşkül” H. B. Zərdabi, S. Ə. Şirvani, F.B. Köçərli, S. M. Qənizadə, R. Axundov, S. Vəlibəyov, G. Kəngərli və digər azərbaycanlı ziyalıların yaradıcılığından nümunələri, onların qələmə aldığı müxtəlif mövzular- da məqalələri dərc edib, siyasi həyatı xarakterizə edib, məşhur insanları təbliğ edib, onların mütərəqqi ideyalarını cəsarətlə yayıb. “Kəşkül”dən sonra Tifl isdə 1903-cü ildə Məmmədağa Şahtaxtlının təşəbbüsü və maliyyə dəstəyi ilə “Şərqi-rus” qəzeti çıxmağa başlayıb və qəzetin yaradıcı heyətinin işgüzarlığı sayəsində bir ildən sonra həmin qəzet gündəlik nəşr edilib. “Əkinçi” qəzeti kimi “Şərqi-rus” qəzeti də Azərbaycan mətbuatında cəmiyyətin alqışlarla qarşıladığı və o dövrdə ictimai fi krin inkişafında əsas yerlərdən birini tutub. “Şərqi-rus” qəzeti ilk türk qəzeti kimi istedadlı qələm sahiblərini ətrafına toplamağı bacarır. M. Şahtaxtlı istedadlı jurnalist olmaqla bərabər, mahir redaktor idi, sözün qədrini bilən yazar idi. Məhz bu istedadına görə də o, qəzetin mənalı və mükəmməl çıxmağı üçün dövrün qabaqcıl ziyalılarını və qələm sahiblərini öz ətarfına yığa bilib. Həmin dövrdə çətinliklə və mübarizələrlə nəşr olu- nan qəzeti cəmiyyət sevib. O dövrdə çar üsul-idarəsi milli mətbuatın cəmiyyət içində qazandığı nüfuzdan çox qorxurdu. Məhz buna görə də çar hökuməti Tifl is kimi getdikcə inkişaf edən, müxtəlif mədəniyyətlərin mərkəzinə çevrilən bir şəhərdə milli mətbuatın inkişaf etməsinə hər vəchlə əngəllər törədib. Bu səbəbdən “Şərqi-rus” 1905-ci ildə bağlanıb. “Şərqi-rus” bağlandıqdan sonra onun mətbəəsini Cəlil Məmmədquluzadə satın alıb. Bu işdə ona maddi köməkliyi Tifl isdə yaşayan vətənpərvər bir insan olan Məşədi Ələsgər Bağırov edib və C. Məmmədquluzadəyə bir çox ziyalılar, o cümlədən Ömər Faiq Nemanzadə də dəstək olub. Cəlil Məmmədquluzadə mətbəəyə “Qeyrət” adı verib. Nəhayət, 1906-cı ildə Tifl isdə Cəlil Məmmədquluzadənin rəhbərliyi ilə “Molla Nəsrəddin” jur- 7 nalı nəşr olunub. Onun əsas yaradıcılarından biri də Ömər Faiq Nemanzadə olub. Jurnalın ilk nömrəsi aprelin 7-də nəşr edilib. Tez bir zamanda jur- nal Qafqazda və digər ölkələrdə özünə yüzlərlə oxucu qazanıb. Tifl isdə cəmi 370 nömrəsi çıxan jurnalın nəşri 1918-ci ildə dayandırılıb və sonrakı illərdə jurnal digər ölkələrdə nəşr olunub. “Molla Nəsrəddin” 1921-ci ildə Təbrizdə, 1922-1931-ci illərdə Bakıda nəşr edilib. Redaktoru və müəllifi Cəlil Məmmədquluzadə olub. 25 il ərzində 748 nömrəsi (340-ı Tifl isdə, 8-i Təbrizdə, 400-ü Bakıda) çıxıb. Gürcüstanda Sovet hakimiyyəti qurulduqdan dərhal sonra 1921-ci ilin martından Tifl isdə Azərbaycan dilində “Kommunist” qəzeti nəşr olunma- ğa başlayıb. Qəzetin cəmi 19 nömrəsi çıxıb. “Kommunist”in redaktoru Məmmədəli Nasir olub. Qəzet Respubluka Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin orqanı olub. Qəzet 1922-ci ilin yanvarından Gürcüstan Kom- munist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin orqanı kimi “Yeni fi kir” adı ilə nəşr olunub. “Kommunist” qəzetinin 16-cı nömrəsində xəbər verilib ki, “Yeni fi kir” qəzetinin birinci nömrəsi çapdan çıxıb. Qəzeti həmin dövrlərdə Orta Asiyada,Türkiyədə və İranda oxuyurdular. “Yeni fi kir”in səhifələrində görkəmli Azərbaycan yazıçıları və şairləri, publisistləri və alimləri – M. S. Ordubadi, Ə. Nəzmi, M. Müşfi q, S. Vurğun, S. Rüstəm, R. Rza, R. Şahvələd, Ə. Qarabağlı, Ə. Şərif və başqaları tez-tez çıxış edirdilər. Qəzetin ilk redaktoru H. Səbri olub. Qəzet Zaqafqaziya Ölkə Komitəsinin orqanı olduqdan sonra onun redaktorları B. Talıblı, D. Rəsulzadə, M. D. Hüseynov, Rzaqulu Həsənov (O, həm də “Molla Nəsrəddin” jur- nalının redaktorlarından biri olub.) kimi alovlu inqilabçılar olublar. 1927-ci ildən qəzet “Yeni kənd”lə (1927-1938) əvəz olunub. Sonra Gür- cüstan paytaxtında “İşıqlı yol” (1924) qəzeti, “Dan ulduzu” (1926-1931), “Şərq kolxozçusu” (1931), “Qızıl şəfəq” (1926-1930), “Yeni qüvvət” (1930-1939), “Gənc nəsil” (1939-1941) jurnalları da işıq üzü görüb.1939- cu ildən etibarən “Yeni kənd” qəzeti “Sovet Gürcüstanı” adı altında çıxıb. Qəzetə bu adı Gürcüstan Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin sədri Filip Maxa- radze verib. İndi Tifl isdə nəşr olunan “Gürcüstan” qəzetinin tarixi məhz bu dövrdən başlayıb. 1927-ci ildən qəzet “Yeni kənd”, 1938-ci ildən “So- vet Gürcüstanı” adı ilə çıxmağa başlayıb. Qəzet bu dövrdə Gürcüstanda Yüklə 270,45 Kb. Dostları ilə paylaş:
|