16
ədiblərin yaxından iştirakı ilə ilk dəfə olaraq rus dilində “Ejenedelnoye
obozreniye” qəzetini buraxır.
Bakı və Tifl is şəhərlərində çıxan bütün rusdilli mətbuatda H.Minasazov
dövrün tələbləri, cəmiyyətin düzgün idarə olunması, milli münasibət,
xalqlar arasında dostluq, qardaşlıq həmrəyliyi və s. kimi aktual problemlər
qaldıraraq samballı məqalələrlə çıxış edirdi.
H. Minasazov 1924-cü ilə qədər ara-sıra doğma kəndi Sarvanda
yaşamış, yerli məktəbdə müəllimlik etmişdir. Sonrakı illərdə Bakı və
Naxçıvan şəhərlərində arxiv idarələrində çalışmışdır.
1929-cu ildən ömrünün sonunadək H. Minasazov ölkədə nəşriyyat
sahəsində, sonra isə Azərbaycan Dövlət Elmi Tədqiqat İnstitutunda tarix-
etnoqrafi ya şöbəsində elmi əməkdaş işləyib. Bu illərdə publisist “Bir
inqilabın yüz ili” adlı kəndli hərəkatına həsr etdiyi elmi işi və “SSRİ
Elmlər Akademiyasının dərsi” adlı monoqrafi yalarını yazıb tamamlayıb.
Qeyd edək ki, hər iki elmi işin əlyazması dövlət arxivində saxlanır.
Hüseyn Minasazovun rəhbərliyi ilə vaxtilə pedaqoji uşaq jurnalları
olan “Dabistan” (Məktəb), “Raxbar”, “Məktəb” (“Şkola”) də nəşr olunub.
Onun qadın məsələsi ilə bağlı publisist yazıları tez-tez “Molla
Nəsrəddin” jurnalının səhifələrində, Rusiyanın bir sıra qəzetlərində
o cümlədən Tifl isdə çıxan “Zaqafqazye” qəzetində və s. tez-tez dərc
olunurdu.
17
İSMAYİL HƏQQİ
Gürcüstanlı mollanəsrəddinçilərdən olan
İsmayıl Səməd oğlu Həsənzadə Həqqi (1882–
1938) Tifl isdə doğulmuş, Tifl is Azərbaycan
Dram teatrımızın səhnəsində rollar aparmış,
Tifl isdə “Şərqi-Rus”, Bakıda “Kaspi”, sonra
Tifl isdə “Qeyrət” mətbəələrində mürəttiblik
etmiş, bədii tərcüməçiliklə, publisistik, şeir
oluşduruculuğuyla məşğul olmuş, 1937 repressiyasının qurbanı olmuşdu.
O, Mirzə Cəlilin, Ömər Faiqin, Əziz Şərifi n, Məmməd Səid Ordubadinin
anıtlarında dövrün bacarıqlı naşiri, jurnalisti, “səmimi və etibarlı dost”
kimi anılır. Xatirələrdən aydınlaşır ki, Mirzə Cəlil istirahətə gedəndə
“Molla Nəsrəddin”i Qızdırmalıya (Əliqulu Qəmküsara), Məmmədəli
Sidqiyə və İsmayıl Həqqiyə tapşırarmış. Həqqi anıtlarında göstərir ki,
Sabir Tifl is’də xəstəxanada yatarkən onunla yaxın ünsiyyət yaratmışdı.
Çağdaşlarının xatırladıqlarına görə, “Tifl is azərbaycanlılarının mədəni
mərkəzi Həqqinin kontoru idi.”
Əziz Şərif onu “Molla Nəsrəddin’in mürəttibi və əməkdaşı”
deyə xatırlamışdı. Hörmətli alimimiz Əziz Mirəhmədov onu “Molla
Nəsrəddin’in əməkdaşı” kimi təqdimləyərək, elmi ictimaiyyətimizə onun
haqqında önəmli bilgilər çatdırmışdır.
İsmayıl Həqqiyi mötəbər şəxsiyyətlər M. C. Məmmədquluzadə, Ö. F.
Nemanzadə, M. Ə. Sabir, H. Cavid, H. Ərəblinski, Ə. Şərif, S. Şuşinski,
M. Ə. Abbasov və başqalarıyla səmimi dostluq telləri bağlamışdı.
İsmayıl Həqqi Tifl isdə Şeytan-bazar məhəlləsində müsəlman
qiraətxanasının və teatr binasının yanında “Şərq” adlı mətbəə yaratmış
və burada dəyərli kitablar (o cümlədən Cəlil Məmmədquluzadənin
“Poçt Qutusu”, Hüseyn Cavidin “Ana”, “Keçmiş Günlər”, Əziz Şərifi n
“Rəhm Çeşməsi”, Salman Mümtazın “Seyid Əhməd Hatif”, Borçalı şairi
Mühəqqərin “El Şeirləri” kitablarını) yayınlamışdı.
İsmayıl Həqqi “Molla Nəsrəddin”in çapına xüsusi zəhmət sərf etmiş,
özü də ara-sıra dərginin səhifələrində satirik şeirlər, mənzum felyetonlar
çap etdirmişdi.
18
MİRZƏ HƏSƏN MƏCRUH
“Məcruh” təxəllüslü Mirzə Həsən Məmmədov
1894-cü ildə Borçalının Sınıq Körpüyə yaxın
Kirəc Muğanlı kəndində doğulub, ilk təhsilini
atası Molla Əyyubdan alıb, sonra Qazağın Şıxlı
kəndində, Borçalının Qızılhacılı kəndində, Tifl is
şəhərində ibtidai məktəblərdə oxuyaraq kənd
müəllimi hüququ qazanıb və Nazarlı-Kosalı,
Dəmirçihasanlı, Qaçağan nahiyə məclislərində
katib, Borçalı qəza komissarı Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevin yanında
kargüzar vəzifələrində çalışıb.
Məcruhun bədii irsində lirik, satirik şeir axarları üzvi bağlamdadır.
Onun poema, qəzəl, müxəmməs, mürəbbe, bayatı, gəraylı, qoşma,
təcnis ürünlərindəki lirik şeirləriylə yanaşı, felyeton, satira, təmsil, həcv,
bəzəmə, hərbə-zorba çeşidlərindəki satirik şeirləri də var. Onun erkən
yaradıcılığındakı təbiətin, el gözəllərinin tərənnümünə həsr olunmuş lirik
şeirlərində də satirik-yumorlu boyalar gözə çarpır:
Ey Şikəstə, qara günlər əlindən
Başım dəstəgahi-misgərə dönmüş;
Könlümün kitabı olub pərvərəq,
Bir köhnə tullanmış dəftərə dönmüş.
Əlyar Qarabağlının qeyd etdiyi kimi, Məcruhun “əliəyrilər,
köhnəpərəstlər, elm və mədəniyyət düşmənləri, bəzi üzdəniraq müəllimlər
haqqında yazdığı duzlu, məzəli şeirləri, felyetonları Gürcüstan mətbuatında
çox nəşr olunmuşdu” [13, s. 4]. “Molla Nəsrəddin”də də Mirzə Həsən
Məcruhun felyeton, məqalə və xəbərləri dərc edilmişdi. Tədqiqatçılar
Süleyman Süleymanov və Məhyəddin Sultanov bu xüsusda yazmışlar:
“Bu satirik parçaların hamısında Borçalı nahiyəsinin kəndlərindəki bəzi
hadisələr qələmə alınmışdır. Müəllif Şüləver, Təkəli, Qızılhacılı kəndlərində
baş vermiş hadisələri yerli-yataqlı təsvir etməklə, satirik şeirlərdə
tənqid hədəfi nə çevrilmiş mənfi obrazların canlı portretini yaratmışdır.”
Şairin anıtlarından aydınlaşır ki, onu Mirzə Cəlillə məşhur ədib
Əbdürrəhimbəy Haqverdiyev tanış etmiş və onun satirik şeirlərinin
19
altında Məcruh (Yaralı) təxəllüsünü Mirzə Cəlil əlavə edib.
Xatirələrdə qismən oxuyuruq: “1917-ci ilin yanvarında Mirzə Cəlillə
söhbətimiz çox qısa oldu, o mənə diqqətlə nəzər saldıqdan sonra belə
dedi: “Jurnalımızın əməkdaşlarından Salman Mümtaz, Əbdürrəhim
bəy Haqverdiyev və Qurbanəli Şərifzadə məşhur İbrahim bəy’in
“Səyahətnamə”sinə nəzirə olaraq, “Mozalan bəyin səyahətnaməsi” adlı
felyetonlar yazıb nəşr etdirmişlər. Mozalan bəyi Borçalı qəzasının qəsəbə
və kəndlərində gəzdirməyi və onun müşahidələrini müntəzəm olaraq
yazıb göndərməyi sizə həvalə edirəm.”
Mirzə Həsənin “Molla Nəsrəddin”lə ilişgisinə aid bir fakt da diqqəti
çəkir. Dərgidə bir ərəb şairinin şeirinin tərcüməsi üzrə müsabiqədə birinci
yeri Üzeyir bəy Hacıbəyov, ikinci yeri Mirzə Həsən tutub.
Məcruhu “Əbdürrəhim bəyin, Mirzə Cəlilin yadigarı” xatırlayırlar.
“Molla Nəsrəddin”də Borçalı kəndlərindən xəbərlərin çoxunu M.
H. Məcruh yazıb. O, satiralarında Borçalının o dönəm olaylarını tənqid
atəşinə tutub. “Zəbani Molla Həsən əhli-Şüləver” satirasında Şüləverli
Molla Həsən, “Xanın qamçısı” satirasında Təkəli kəndinin ağası Həsən
bəy, “Ramazanlıq” satirasında Qızılhacılı Molla Həsən ifşa olunub.
Şair «Payız Yağışına» adlı satirasında yazır:
Uçurtmasın balasını, kamə yetməsin kapitan,
Alıb evi əlimizdən, edibdir eli sərgərdan,
Nə tövləni bizə verir, edək malımızı bir yan,
Açıqda qalmış xəlayiq olub biabiru-bədnam.
Məcruhun satira və həcvlərində Sabir üslubundan ilham aldığı duyulur:
Günüz axşama kimi işlə, başı daşlı kasıb!
İftara arpa çörək dişlə, başı daşlı kasıb!
Gün qaraldan başıyın işlədikcə sil tərini,
İçmə yansan da suyu, gözlə behişt kövsərini.
Bu misralar “Ramazan” satirasındandır və şeirdə varlıların riyakarlığı
pislənib:
Görsə naməhrəmi mömin orucu batil olur,
Alacaq yüz mələk ol gün ki, gora daxil olur,
Həq sözünü söyləyənə babi deyən dövlətli,
Tutmayır kəndi orucu bəs niyə bu lənətli.
Dostları ilə paylaş: |