H. Q. Məmmədov fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Fəlsəfə sözün həqiqi mənasında həyat deməkdir
Yüklə 4,87 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Fəlsəfənin bir elm kimi özünəməxsusluğu aşağıdakı cəhətlərdə ifadə olunur
- ’ Bax: Гегель Г. Философия права. M.,1990, с.55 7 Fəlsəfə təkcə varlıq və idrak haqqında təlim
- 2. Dünyagörüşünün məzmunu, səviyyələri və tarixi formaları
- Öz strukturuna görə dünyagörüşü son dərəcə mürəkkəbdir.
Fəlsəfə sözün həqiqi mənasında həyat deməkdir. Buna görə də əsl fəlsəfi düşüncə mücərrəd sxem və stereotiplər ilə bir araya sığmır. Təsadüfi deyildir ki, onu "dövrün mənəvi cövhəri", "dövrün özünü dərki" adlandırırlar. Böyük alman filosofu Hegel göstərirdi ki, fəlsəfə fikirlərdə mənimsənilən dövrdür".' İlk nəzərdə belə görünə bilər ki, həyatı öyrənmək üçün bu və ya digər konkret peşə və ixtisas üzrə biliklər, gündəlik təcrübə kifayətdir. Əslində isə dünyanın sirləri son dərəcə mürəkkəb və əsrarəngizdir. Həyat son dərəcədə mürəkkəb, burada gedən proseslər isə çox ziddiyyətli və rəngarəngdir. Onları anlamaq üçün inkişafm meylləri və perspektivlərini düzgün müəyyənləşdirə bilmək üçün geniş erudisiyaya, həqiqi fəlsəfi biliklərə malik olmaq zəruridir. Buradan aydın olur ki, insanın praktiki fəaliyyəti və mədəni həyatının əsasında duran dünyagörüşü problemlərinin izahında fəlsəfənin rolu misilsizdir. Beləliklə «Fəlsəfəni öyrənməyin əhəmiyyəti nədir və o insana nə verir?» sualına aşağıdakı konkret cavablan vermək olar: 1.
Fəlsəfə insanın malik olduğu biliklər sisteminin, dünyanın elmi mənzərəsinin nəzəri bünövrəsidir. O, hərn də cəmiyyətdə normal mənəvi mühitin, insanın mənəvi dünyasının formalaşmasına köm.ək edir, mühüm tərbiyəvi əhəmiyyətə malikdir. 2.
Fəlsəfənin əsaslarına yiyələnmiş adam istənilən elm sahəsində uğurlu fəaliyyət göstərə bilir. 3.
metodoloji çətinlikləri aradan qaldırır. 4.
Fəlsəfə insanı idrak nəzəriyyəsi ilə silahlandırır, yəni gerçəkliyi mənəvi mənimsəməyin yollarını və vasitələrini müəyy'ənləşdirir. 5.
və yaradıcı surətdə öyrənir. İlkin fəlsəfi təlimlərdə təbiətin, dünyanın yaranması və quruluşu haqqında təsəvvürlər əsas yeri tuturdu. Yəni təbiət fəlsəfəsi, naturfəlsəfə hökmran mövqeyə malik idi. Sonralar zaman keçdikcə ictimai həyat, siyasi quruluş və hüquqi qaydalarla əlaqədar məsələlər də fəlsəfənin obyektinə daxil edilməyə başladı. Tezliklə insan, onun təbiəti, zəka və hissləri, idrakı, din və incəsənət də fəlsəfi düşüncələrin əhatə dairəsinə cəlb olundu. Beləliklə təbiət, ictimai həyat, bütövlükdə dünya ilə insan arasındakı mürəkkəb qarşılıqlı münasibətlərin təhlili fəlsəfənin əbədi mövzularına çevrildi. Fəlsəfənin bir elm kimi özünəməxsusluğu aşağıdakı cəhətlərdə ifadə olunur: 1)
0 , son dərəcə ümumi və mücərrəd xarakter daşıyır; 2) real həyatda gedən prosesləri öyrənməyin düzgün üsul və vasitələrini göstərir; 3) fəlsəfə mühüm qiymətverici xassəyə malikdir. Bununla da o humanist idealların, ümumbəşəri dəyərlrin qərarlaşmasına kömək edir. Fəlsəfə dünya mədəniyyətinin yaratdığı ən böyük naili)^ətlərdəndir. Lakin 0 , bir
yerdə dayanıb durmur, tarixi praktikanın və idrakın ümumiləşdirilməsi nəticəsində daim inkişaf edir. ’ Bax: Гегель Г. Философия права. M.,1990, с.55 7
Fəlsəfə təkcə varlıq və idrak haqqında təlim olmaqla məhdudlaşmır. O, həm də gerçəkliyi insanların tələbatlarına uyğun şəkildə dəyişdirməyin mühüm alətidir. Buradan aydın olur ki, hazırda ölkəmizin yaşadığı açıq cəmiyyətə keçid, demokratik və hüquqi dövlət quruculuğu vəzifələrinin həllində fəlsəfənin rolu və əhəmiyyəti durmadan artır. 2. Dünyagörüşünün məzmunu, səviyyələri və tarixi formaları Fəlsəfə, dünyagörüşünün nəzəri əsasını təşkil edir. Deməli, onun predme- tini aydın təsəvvür etmək üçün əvvəlcə dünyagörüşünün məzmununa diqqət yetirilməlidir. Bu anlayış çox mühüm olub, insanların onları əhatə edən ətraf aləmdə mənəvi səmtləşməsi üsulunu və xarakterini müəyyən edir. Yuxarıda deyildiyi kimi, dünyagörüşü insanlarda dünya binasının qunıluşu və burada özünün yeri haqqında ümumiləşdirilmiş biliklərin, baxişların, əqidə və idealların məcmusudur. Bunlarla yanaşı onun tərkibinə müxtəlif hisslər, cəhdlər, ümidiər, iradi-emo- sional keyfiyyətlər, normalar - dəyərlər də daxüdir. Göamdü}^ kimi dünyagörüşünün daxili məzmunu çox geniş və zəngindir. Lakin buradaki ayrı-ayrı tərəflər dağınıq şəkildə deyil, bütöv bir tam kimi çıxış edir. Məhz bu cür inteqral səciyyəsi üzündən dünyagörüşü insanı dünya və özü haqqında bitkin təsəvvürlərlə silahlandırır. Qeyd olunmalıdır ki, dünyagörüşü bütün dövrlər üçün eyni ola bilməz. O, konkret tarixi xarakterə malikdir və hər bir dövrdə öz spesifikliyi ilə seçilir. Belə ki, müxtəlif insan birliklərinin, ayn-ayn qrupların və fərdlərin dünya- gömşü real tarixi şəraiti, mövcud ictimai münasibətləri əks etdirir. Lakin az-çox uzunmüddətli hər bir tarixi dövr üçün səciyyəvi olan əqidə və biliklər, idrak prinsipləri, həyat fəaliyyəti normaları, ideallar, bir sözlə ümumi intellektual və emosional əhvaii-mhİ 3 ^ə səviyj'əsi mövcud olur. Bu ümumilik daxilində hər bir tarixi mərhələdəki dünyagörüşü tipi öz məzmununa ayrı-ayrı insan birliklərinin, qrupların və şəxslərin dünyagörüşündəki rəngarəngliyi, onlar arasında bu münasibətdə olan fərqli cəhətləri də əhatə edir. Eyni bir dövrdə dünyagörüşünün bu cür çoxşaxəliliyi, onun daşıyıcılarının - subyektlərin həyat və fəaliyyət şətraitinin müxtqlifliyi ilə izah edilir. Belə ki, müəyyən sosial qrupun və ayrılıqda götürülən insanın dünya haqqında təsəvvürləri və həyat proqramları onlann peşə mənsubiyyəti, sosial vəziyyəti və mədəni səviyyəsinə uyğun olaraq formalaşır. Dünyagörüşünün konkret xarakteri həm də bunda ifadə olunur ki, ictimai-tarixi proses, tarixi şərait dəyişildikdə, o da dəyişilir. Başqa sözlə, insanlann əmək prosesində, ictimai münasibətlərdə baş verən tebəddülatlar az və ya çox intensivliklə onların fikir və hisslərində, bütövlükdə dünyabaxışmda da özünün müvafiq əksini tapır.
komponentlər müxtəlif əlaqə və vasitələrlə birləşərək, vahid bir bütövlüyü yaradır. Dünyagörüşləri idraki zənginlik səviyyəsinə, elmi əsaslılıq dərəcəsinə
Yüklə 4,87 Mb. Dostları ilə paylaş:
|