H qiq t V göz llik esqi
Yüklə 170,37 Kb. Pdf görüntüsü
|
| Avrasiya Akademiyası e e e e H qiq t v göz llik esqi , Love of Truth and Beauty Eurasian Academy 2016
© Xəzər Universitəsi Nəşriyyatı / Khazar University Press, 2016 Bütün hüquqlar qorunur / All rights reserved Korrektor / Proofreading: Marta Lawry Komputer işi / Computer work: Zakir N. Yusifoğlu Titul vərəqlərinin dizaynı / Design of title pages: Afag Karimova Kitab-albomda istifadə edilən şəkillərin bir qismi/ Xəzər E-media Some of the photos in this book were provided by: Khazar E-media. Avrasiya Akademiyası. Həqiqət və gözəllik eşqi; səh 118; Xəzər Universitəsi Nəşriyyatı; 2016; Bakı. Eurasian Academy. Love of Truth and Beauty; 118 pgs; Khazar University Press; 2016; Baku. ISBN 978-9952-20-111-6 Mətn / Text: Prof. Hamlet İsaxanlı İçindəkilər Tarixdə Akademiyalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Platon Akademiyası . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Aleksandriya Elm və Sənət Dünyası . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Bağdad Hikmət Evi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Marağa Məktəbi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 Fransız Akademiyası . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 London Kral Cəmiyyəti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 Leopoldina Alman Elmlər Akademiyası. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 ABŞ-da Akademiyalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 Rusiya Elmlər Akademiyası . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 Dünyada Akademiyalar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 İki növ akademiya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 Avrasiya Akademiyası. Həqiqət və gözəllik eşqi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 Halil İnalcık . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 Lotfi Zadeh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 Mahmut Gazi Yaşargil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 Arif Məlikov . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 Hamlet İsaxanlı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 Avrasiya Akademiyasının mükafat və rəmzləri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 Avrasiya Əfsanəsi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 Medallar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 Rəsmi libas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 Avrasiya Akademiyasının ictimaiyyətə təqdimat mərasimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 29 yanvar 2016 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72 Təbriklər. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 Xaricdən məktublar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 İsveçrə İncəsənət və Elmlər Akademiyasının Prezidentindən. . . . . . . . . . . . . . . 88 Çıxışlar: Hüseyn Bağırov . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94 Viktor Tsvirkun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 Orkun Hasekioğlu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 Fahrettin Keleştimur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 Nodar Mitagvaria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 İsa Həbibbəyli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 Yeni üzv seçilməsi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108 Əli Cavan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110 Son söz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114 Table of Contents Academies in History . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Platonic Academy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 The World of Science and Arts in Alexandria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Baghdad House of Wisdom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Maragheh School . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 French Academy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 Royal Society of London . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 German Academy of Sciences Leopoldina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 Academies in the USA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 Russian Academy of Sciences . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 Academies of the World . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 Two Types of Academies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 Eurasian Academy: Love of Truth and Beauty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 Halil İnalcık . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 Lotfi Zadeh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 Mahmut Gazi Yaşargil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 Arif Melikov . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 Hamlet İsaxanlı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 Eurasian Academy Award and Symbols . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 Eurasian Legend . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 Medals . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 Official Regalia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 Ceremony to Present Eurasian Academy to the Public . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 29 January 2016 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72 Congratulations. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 Letters from Abroad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 From the President of Swiss Academies of Arts and Sciences . . . . . . . . . . . . . . . 88 Speeches: Huseyn Baghirov . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94 Victor Tsvirkun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 Orkun Hasekioglu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 Fahrettin Keleştimur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 Nodar Mitagvaria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 Isa Habibbeyli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 Election of New Member . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108 Ali Javan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110 Closing Words . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114 Academies in y Histor e Tarixd Akademiyalar... Avrasiya Akademiyası e e e e H qiq t v göz llik esqi , Love of Truth and Beauty Eurasian Academy 8
Elm və sənət olan yerdə ünsiyyətə ehtiyac yaranır. Elm və sənət adamları arasında ünsiyyət yeni ideyaların yaranması, bərkiməsi və yayılması işinə kömək edir, nəticədə əməkdaşlıq və müəllim- tələbə sistemi qurulur. Elm və sənət adamları ən qədim zamanlardan bəri birliklər qurmağa, bir lider və ya liderlər qrupu ətrafında toplaşıb yaradıcı fəaliyyət göstərməyə çalışmışlar. Hər şeydən əvvəl bu cür tarixi birliklərin bəzilərini qısaca yada salaq... Where there are science and art, there is a need for communication, for social intercourse. Communication among scholars and artists helps create, firm up and distribute their new ideas, resulting in partnership and formation of a teacher-student system. Since ancient times, scholars and people of arts have formed unions and gathered around a leader or group of leaders to engage in creative activities. First of all, let's take a bird's eye view of several of these historical unions… 9
LYCEUM LYCEUM
TO STOA 1000 M AGORA
STOA POIKILE DIPYLON GATE ST OA
O GA TE 500 M EPICUREAN GARDEN A C A D E M Y Qədim Yunanıstanda, Afina yaxın- lığında (1)* əfsanəvi qəhrəman Aka- demus`un adı ilə adlandırılan bağda eramızdan əvvəl 388/387-ci ildən başlayaraq Platon`un (2) ətrafında cəm olmuş cəmiyyət Akademiya adı aldı. Akademiyaya qədər fəlsəfə əsa- sən şəhər meydanlarında, küçələrdə gedən söhbətlər şəklində idi, Platon fəlsəfəni məktəbə gətirdi – Akademi- yanın məşğuliyyətinə çevirdi. Burada riyaziyyat və fəlsəfi problemlər öyrədilirdi. Platon Akademiyasının giriş qapısı üzərində “həndəsə bilməyən girə bilməz” (3) yazılmışdı. Near Athens in Ancient Greece (1) , in a garden named after the legen- dary hero Academus, a group that formed around Plato (2) was called the Academy beginning from 388-387 B.C. Until the Academy, philosophy was mainly discussed on city squares and in the form of discussions in the streets. Plato brought philosophy to the school; it turned into the main activity of the Academy. Mathematics and philosophical issues were studied here. “Let no man ignorant of geometry enter here” (3) was written above the entryway to Plato's *
Platonic Academy *Antik dövr, İslam dövrü və Erkən orta əsrlərə aid şəkillərin əksəriyyəti rəssam təsəvvürüdür. Islam and the Early Middle Ages are artist renderings. *Most of the pictures here depicting Antiquity, 1 10
Akademiyada ortaya məsələ, problem qoyub onu dialoq (Sokrat metodu) vasitəsilə həll etməyə çalışırdılar. Akademiya üzvlərinə akademiklər deyilirdi. Akademiyanın qadın üzvləri də vardı, onlar Akademiyaya kişi paltarında gəlirdilər. Platonun sevimli tələbəsi Aristotel (4) 20 ilə yaxın Akademiyada olmuş, oxumuş, çalışmış, dərs demişdi. Aristotel “Platon mənim dostumdur, amma həqiqət daha qiymətlidir” deyərək Akademiyanı tərk etmiş, sonralar öz məktəbini - Liseum`u yaratmışdı. Academy. Scholars in the Academy put themes up for discussion and tried to solve them with dialogue (the Socratic Method). Members of the Academy were called academics. There were female members of the Academy as well, but they came to the Academy in men's clothing. Plato's favorite student, Aristotle, (4) studied, worked, and taught in the Academy for nearly 20 years. Then he said “Plato is my friend, but my best friend is truth” and left the Academy to found his own school, calling it the Lyceum. 3 2
11 EURASIAN ACADEMY Makedoniyalı Aleksandrın əsasını qoyduğu Aleksandriya şəhəri (1) eramızdan əvvəl 3-cü əsrdə elmi- mədəni-iqtisadi mərkəzə çevrildi, elmin “Qızıl dövrü” başlandı. 400- 700 min arasında kitab olduğu deyilən Aleksandriya kitabxanası ilə 7 muzanın şərəfinə qurulmuş Muzeion (2) çoxcəhətli elm və sənət kompleksi, yaradıcı adamlara hər şərait yaradılmış bir Akademiya idi. Burada divarlara “ruhun müalicə olunduğu yer” yazılmışdı. Riyaziyyat və astronomiya, biologiya və tibb, mühəndislik, fizika və kimya, coğrafiya və tarix, filologiya və Aleksandriya Elm və Sənət Dünyası The World of Science and Arts in Alexandria 1 3 12 EURASIAN ACADEMY The city of Alexandria, (1) founded by Alexander the Great, became an academic, cultural and economic center in the 3rd century B.C., and the “Golden Age” of science began. The Muzeion (2) dedicated to the 7 muses, along with the library of Alexandria, which was said to have between 400,000 and 700,000 books, made up an Academy with ideal conditions for creative work. “This is the place of soul care” was written on the walls. The Alexandrian Academy played a critical role in the development of fields such as mathematics, astronomy, biology, 2 4
13 EURASIAN ACADEMY kitabxana işi, fəlsəfə və ilahiyyat, tərcümə və mətnşünaslıq kimi sahələrin inkişafında Aleksandriya məktəbi həlledici rol oynamışdı. Uzunömürlü Aleksandriya Akademiyasında yaşayıb-yaradan və ya onunla sıx bağlı olanlar içində həndəsənin möhtəşəm binasının - bəşəriyyətin ən uzunömürlü elm kitabı olan “Elementlər”in (4) müəllifi Evklid (3), çoxşaxəli yaradıcı fəaliyyət göstərən və “coğrafiyanın atası” sayılan Eratosfenes, dahi riyaziyyatçı və fizik Arximed (5), astronom Ptolomey (6), coğrafiyaçı Strabon (7), filosof Plotinos (8), həkim Galen (9) və digərləri olublar. medicine, engineering, philosophy, philology, physics, chemistry, geography, history, library science, theology, translation and manuscript studies. Among those creating or closely connected with the long-lasting Alexandrian Academy were Euclid, (3) the author of the book Elements (4) which was the foundation of geometry and humanity's longest-lasting scientific text; Eratosthenes, who made contributions to many fields; Archimedes (5), the genius mathematician and physicist; Ptolemy (6) the astronomer; Strabo (7) the geographer; Plotinus (8) the philosopher; Galen (9) the doctor and others. 9 6
14 7 15
Bağdadda 9-cu əsrdə qurulan Beyt əl-Hikmə (Hikmət Evi) (1) özündə kitabxana və tərcümə mərkəzi funksiyalarını birləşdirən elm ocağı, Akademiya idi. Xəlifə Harun əl-Rəşid`in (2,3,4), xüsusilə onun oğlu xəlifə əl-Məmun`un (5) himayəsi altında olan elm üçün dünyanın hər tərəfindən Bağdada gəlirdilər. Burada müxtəlif dinə məxsus olan müxtəlif millətlər çalışırdılar. Dünyada mövcud olan elmi biliklər bir araya toplandı, rəsədxana quruldu. Musa əl- Xarəzmi (6) “əl-kitab əl-müxtəsər fi The Beit-al-Hikma (House of Wisdom) (1) established in Baghdad in the 9th century was a scholarly institution, or Academy, incorporating the functions of a library and translation center. Scholars from all over the world came to Baghdad under the benefaction of the Caliph Harun al- Rashid (2,3,4), and especially of his son, Caliph al-Ma'mun (5). People representing various religions and nations worked here. The world's existing knowledge was collected into one place, and an observatory Bağdad Hikmət Evi Baghdad House of Wisdom 1 16 EURASIAN ACADEMY 5 6 2 4 4 3 17 EURASIAN ACADEMY hisab əl-cəbr va-l-muqabala” adlı kitabı “Liber algebrae et almukabala” adı ilə latıncaya tərcümə edildi. Yeni elmin adı “əl- cəbr”dən alındı, Algebra oldu; “algorithm” termini isə əl- Xarəzminin adından yarandı. Bağdad Akademiyası mühitində mühəndis-texnoloq və astronom Banu Musa qardaşları (7), “ilk müsəlman filosof” adlandırılan və bütün elm və sənət sahələrinə töhfə verən çoxbilgin əl-Kindi (8), məşhur tərcüməçi və həkim Hunayn ibn İshaq (9,10), geniş was built. Musa al-Khwarizmi's (6) book The Compendious Book on Calculation by Completion and Balancing (Al-kitāb al-mukhtaṣar fī ḥisāb al-ğabr wa'l-muqābala) was translated into Latin under the title Liber Algebræ et Almucabala.The name of a new field, Algebra, was taken from this title. The word algorithm was derived from al- Khwarizmi's name.The Baghdad Academy also produced the engineer/technologist astronomers, the Banu Musa brothers (7); Al-Kindi, (8) who was called the “first Muslim 7 8
18 10 11 13 12 19
əhatəli riyaziyyatçı və təbiətşünas Sabit ibn Qurra (11,12,19), yazıçı və bioloq əl- Cahiz (13), “əlkimyanın atası” Cabir ibn Həyyan (14), astronom əl-Fərğani (15), məşhur həkim, kimyaçı və filosof Zəkəriyyə əl-Razi (16,17) və böyük filosof, təbiətşünas və sənətşünas Fərabi (18) kimi məşhurlar yetişdi. philosopher” and made contributions to all fields of science and art; Hunayn ibn Ishaq, (9) famous translator (10) and doctor; broadly educated mathematician and naturalist Thābit ibn Qurra (11,12,19); writer and biologist al-Jahiz (13); “father of alchemy” Jabir ibn Hayyan (14); astronomer al-Farghani (15); famous doctor, chemist and philosopher Zakariya Al-Razi(16,17); and the great philosopher, naturalist and art critic al-Farabi (18). 14 15
19 18 17 16 1259-1262-ci illərdə Azərbaycanda, Ma- rağa şəhərində (Təbrizdən cənubda) bö- yük riyaziyyatçı, astronom, filosof və elm təşkilatçısı Nəsirəddin Tusinin (2) rəhbərliyi və Hülaku xanın (3,4) hima- yəsi altında qurulan rəsədxana (1), zən- gin kitabxanası (400 min!) olan elmi- tədqiqat mərkəzi idi. Marağa rəsədxana- sı, heç bir mübaliğəsiz, dünyada elmi təşkilatlanmanın və rəsədxana fəaliy- yətinin zirvəsinə çevrildi, ixtisaslaşmış kollektivin çalışdığı, böyük astronomik və riyazi kəşflərin edildiyi beynəlxalq əməkdaşlıq mərkəzi kimi, akademiya kimi məşhur oldu, sonrakı rəsədxanalar üçün bir model, nümunə rolunu oynadı. “Zic-İlxani” adlandırılan ulduzlar kataloqu və “Tusi cütü” (5) adlı riyazi- In the years 1259-1262, in Azerbaijan, in the city of Maragheh (to the South of Tabriz), an observatory (1), large library (with 400,000 volumes) and research center was established under the leadership of great mathematician, astronomer, philosopher and scientific organizer Nasir al-Din al-Tusi (2) and the benefaction of Hulegu Khan (3,4). The Maragheh Observatory turned into the world's foremost scientific organization and observatory. It became famous as an academy, a center for international partnership making significant mathematical and astronomic discoveries; then it became a model observatory. The Zij-i Ilkhani registry of stars and the “Tusi couple” (5) mathematical/astronomical Marağa Məktəbi Maragheh School 1
22
astronomik model burada hazırlandı. N.Tusi, onun tələbəsi Qütbəddin Şirazi (7) və Marağa məktəbinin davamçısı İbn əş- Şatir`in əsərlərində meydana çıxan Günəş, Ay və planetlərin hərəkət mo- delləri (6) Kopernik tərəfindən dəyişik- liyə uğramadan istifadə edilmişdi (!?). Marağa akademiyasının fövqəladə uğur- ları elm tarixində “Marağa inqilabı” ifa- dəsinin yaranmasına səbəb oldu. model were written here. A model (6) of the sun, moon and planets' motion found in the works of Tusi, his student Qutb al- Din al-Shirazi (7), and the successor of the Maragheh Observatory, Ibn al-Shatir, was used by Copernicus in completely unchanged form.The extraordinary accomplishments of the Maragheh Academy became known as the Maragheh Revolution in the history of science. 2 3
5 6 7 23 16-17-ci əsrlərdə elmin mərkəzi Avropaya (1) keçdi. İlk akademiyalar İntibah dövrü İtaliyada yarandı. Yaradıcı dil-ədəbiyyat, elm və sənət adamlarının fəaliyyətini birləşdirən və dəyərləndirən Académie Française (Fransız Akademiyası) (2) 1634-ci ildə Kardinal Rişelye'nin (Richelieu) (3) himayəsinə keçdi və Kral 13-cü Louis (4) tərəfindən rəsmi təsis edildi. Bu Akademiyanın yaşayan 40 üzvü olur, bu üzvlərdən kimsə öləndə və yalnız bu halda onun yerinə yeni üzv seçilir; bu səbəbdən Fransız Akademiyasının üzvləri “ölməzlər” (les immortels) adlanırlar. Namizəd şəxsin özü tərəfindən və ya Akademiya üzvləri tərəfindən irəli In the 16th and 17th centuries, Europe (1) became the center of science. The first academies were created in Italy during the Renaissance. The Académie Française (French Academy) (2), which brought together and supported people of letters, sciences and arts, was brought under the patronage of Cardinal Richelieu (3) in 1634 and was officially founded by King Louis XIII (4). This academy has 40 living members, and new members are only elected in the case that an existing member passes away. For this reason, the members are known as “the immortals” (les immortels). Candidates can nominate themselves or be nominated by an academy member. A newly-selected Fransız Akademiyası French Academy 1
24
sürülə bilər. Yeni seçilən üzv ölən hansı üzvün yerinə seçilmişsə, onun şərəfinə nitq söyləməlidir. Akademiya üzvünə təqdim olunan qılınc onun sahəsinə uyğun naxışlarla bəzədilir. Académie Française digər dörd akademiya (Académie des sciences, Académie des beaux/İncəsənət akademiyası, Académie des sciences morales et politiques, Académie des inscriptions et bellettre/Kitabələr və filologiya) ilə birlikdə yaranma tarixi 1795-ci il hesab olunan Institute de France adlı elm və sənət qurumu altında birləşdilər (1832- ci il). Bu 5 akademiyaya seçkinin nəticələrini Fransa prezidenti təsdiq edir. member must make a speech in the honor of the person whose membership number he/she is inheriting. Each member is presented with a sword decorated according to his/her field. The Académie Française and four other academies (Académie des sciences- Academy of Sciences, Académie des beaux- Academy of Arts, Académie des sciences morales et politiques- Academy of Moral Sciences and Politics, and Académie dea inscriptions et bellettre- Academy of Inscriptions and Literature) were united in 1832 under a body of science and art, Institute de France, which had been founded in 1795. Selection results to France's five academies are confirmed by the president of the country. 3 4
25 1660-cı ildə təbiət elmlərinin inkişafı naminə The Royal Society of London (London Kral Cəmiyyəti) (1) yaradıldı və Birləşmiş Krallığın elmlər akademiyası rolunu oynadı. London Kral Cəmiyyəti`nin ilk üzvlərindən biri və ilk katibi olan Henry Oldenburg (2) “Philosophical Transactions of the Royal Society” (3) adlı dünyada ilk elmi jurnalın (1665) qurucu redaktoru oldu; çap üçün daxil olan əlyazmaların rəyə göndərilməsi təcrübəsi tətbiq olundu. I.Newton (4), Boyle (6), Hooke (5) və digər elm adamları bu jurnala məqalə yazırdılar. 1703-1727-ci illərdə Cəmiyyətin prezidenti Sir Isaac Newton olub. London Kral Cəmiyyəti dünyada ilk dəfə In 1660, The Royal Society of London (1) was created for the sake of development of natural sciences and played the role of the academy of sciences of the United Kingdom. Henry Oldenburg (2), one of The Royal Society's original fellows and its first secretary, was the founding editor of “Philosophical Transactions of the Royal Society,”(3) the world's first scholarly journal, in 1665. This was the also the first journal to implement the process of peer review on submissions for publication. Isaac Newton (4), Boyle (6), Hooke (5) and other scholars published in this journal. Sir Isaac Newton was the president of the Society from 1703-1727. The Royal Society of London is not a
1 26 EURASIAN ACADEMY dövlət qurumu deyil (Kral adı daşısa da), alimlər klubu, alimlər cəmiyyətidir. Üzvlər Cəmiyyətə maliyyə yardımı edirlər. Akademiyanın gerbində - “heç kimin sözünü sübutsuz qəbul etməyin” yazılmışdır. Digər iki mühüm akademiya - Royal Academy of Arts (1768) (7) incəsənət üzrə, British Academy (1899) (8) isə humanitar və sosial sahələr üzrə fəaliyyət göstərirlər. “Nullius in verba” government body (despite the fact that it bears the name “Royal”); rather, it is a scholars' club or society. Its members financially assist the Society. The motto written on the Academy's seal is “Nullius in verba,” Latin for "Take nobody's word for it.” Two other significant academies—Royal Academy of Arts (1768) (7) and British Academy (1899) (8) for the fields of humanities and social sciences—are also active. 2 4 3 6 5 7 8 27 EURASIAN ACADEMY Leopoldina Alman Elmlər Akademiyası rəsmi olaraq 1687-ci ildə tam təsis olun- du və imperator Leopoldina I-nin (1) şərəfinə ad aldı; quruculuq təşəbbüsü 1652-ci ildə dörd həkim tərəfindən baş- lanılmışdır, devizi “Nunquam otiosus” /Heç vaxt işsiz durma (Boş vaxt keçir- mə) ifadəsidir. Leopoldina özündə tibb və təbiət elmlərini cəm etmişdi; indi öz əhatə dairəsini genişləndirmişdir. Uzun müddət öz binası olmadı, toplantılar Akademiya Prezidentinin yaşadığı şə- hərdə keçirilirdi; ona Peripatetik və ya Nomadik (Köçəri) Akademiya deyildi. Halle şəhərində kitabxana qurdu və tək The German Academy of Sciences Leopoldina was officially founded in 1687 and was named after Emperor Leopoldina I (1); four doctors had initiated its foundation in 1652 under the motto “Nunquam otiosus” (Never idle). Leopoldina originally included medical and natural sciences; now it has increased its sphere of influence. For a long period of time it remained without its own building; it convened in the city where the President resided and was called a Peripatetic or Nomadic Academy. It formed a library in the city of Halle, which became its only facility. German Academy of Sciences Leopoldina Leopoldina Alman Elmlər Akademiyası 28
yeri bu oldu. Nasizm dövrü Akademiya ideologiyaya tabe edildi, 2-ci Dünya Sa- vaşından sonra Şərqi Almaniyada fəaliy- yət göstərdi. 2008-ci ildə Alman Elmlər Akademiyası adı və statusu rəsmiləşdi- rildi (Leopoldina Deutsche Akademie der Wissenschaften) və Halle şəhərində öz bi- nası oldu! (2) Strateji məsələlərlə məşğul olan Senat 28 ixtisaslaşmış bölməni, Avstriya və İsveçrəni təmsil edənlər daxil olmaqla 30 Akademiya üz- vündən, 10-a qədər Akademiya üzvü olmayan görkəmli şəxsdən ibarət- dir. Akademiyanın idarəetmə orqanı olan Rəyasət heyəti Senat tərəfindən seçilir. həmçinin
eləcə də War II it functioned in East Germany. In 2008 its name and status became official (Leopoldina Deutsche Akademie der Wissenschaften) and it obtained its own building in Halle (2)! The Academy is made up of a Senate with 28 specialized divisions for strategic issues, 30 Academy members representing Germany as well as Austria and Switzerland, and up to 10 well-known figures not included in the Academy membership. The administrative body of the Academy, the Presidium, is elected by the Senate.
2 1 29 EURASIAN ACADEMY ABŞ-da Akademiyalar Academies in the USA 2 1 ABŞ-da Akademiyaların qurulması 18- 19-cu əsrdə baş verdi. 1743-cü ildə Benjamin Franklin (1) tərəfindən təsis edilmiş American Philosophical Society(2) Amerikanın ilk elmi cəmiyyətidir (mərkəzi Philadelphia`da). 1862-ci ildə Mirzə Kazım bəy (“Alexander Kazem Beg”) (3) Amerika Fəlsəfə Cəmiyyətinin xarici üzvü seçilmişdi. 1780-ci ildə American Academy of Arts and Sciences təsis olundu (təsisçilər arasında ABŞ-ın gələcək Prezidenti John Adams (4) və görkəmli siyasətçi, dövlət adamı və bu Akademiyanın ilk prezidenti olan James Bowdoin (5) də vardı). The National Academy of Sciences (NAS; Milli Elmlər The foundation of Academies in the USA took place in the 18th and 19th centuries. American's first learning society was the American Philosophical Society (2), founded by Benjamin Franklin (1) in 1743 in central Philadelphia. In 1862, Mirza Kazim bey (called “Alexander Kazem Beg”) (3) was selected as a corresponding member of the Society. In 1780, American Academy of Arts and Sciences was founded (founding members included the future US President John Adams (4) as well as James Bowdoin (5), a reputable politician, statesman and this Academy's first president). The National Academy of Sciences (NAS) (6) was founded by order of President Abraham Lincoln (7) in 1863. 30
3 4 2 6 31
6 32
Lincoln`un (7) sərəncamı ilə təsis edildi. Akademiyaya üzv seçilmək üçün namizədlər yalnız NAS üzvləri tərəfindən irəli sürülə bilər. Akademiya müstəqil fikir yürüdür, elmi-ictimai sahələrdə vəziyyəti təhlil edən nüfuzlu hesabatlar və dəyərləndirmələr hazırlayır, ən vacib vəzifələrindən biri olaraq hökumətə tövsiyələr verir (sonuncunu NAS tərəfindən 1916-cı ildə təsis edilmiş The National Research Council vasitəsilə həyata keçirir). Digər iki Akademiyanı da NAS yaratdı: the National Academy of Engineering (1964) və the Institute of Medicine (1970). Nominations for membership can only be made by current members. The Academy promotes independent thought, prepares reputable reports and evaluations on the current state and trends in fields of science and art, and makes recommendations to the government as one of its most important roles (through The National Research Council which was founded in 1916). The NAS also created two other academies: the National Academy of Engineering (1964) and the Institute of Medicine (1970).
5 7 33 EURASIAN ACADEMY Rusiya Elmlər Akademiyası Russian Academy of Sciences 1 2 34 EURASIAN ACADEMY Böyük Pyotr (1) 1724-cü ildə G. Leibniz`in (3) məsləhəti ilə St. Peterburq Elmlər Akademiyasının (2) (sonrakı “İmperskaya Sankt-Peterburqskaya Akademiya Nauk”) yaradılması qərarına gəldi, Senatın “Akademiya və onun saxlanması büdcəsi haqqında” fərmanı elan olundu.1725-ci ilin əvvəllərində ölən Pyotr akademiyanın fəaliyyətə başladığını görə bilmədi. Başlanğıc dövrdə Akademiyada xaricilər, əsasən alman alimləri fəaliyyət göstərirdilər (o cümlədən, L. Euler) (4). İlk rus alimi sayılan M. Lomonosov (5) məhz bu Akademiyada əvvəl təhsil almış, sonra Avropaya göndərilmiş, daha sonra bu akademiyanın üzvü seçilmişdi. Sovet dövründə yenidən qurulan bu Peter the Great (1) decided to found St. Petersburg Academy of Sciences (2) (later the “Imperskaya Sankt-Peterburqskaya Akademiya Nauk”, or Imperial Saint Petersburg Academy of Sciences) in 1724 upon the advice of G. Leibniz (3). He founded the Academy by an order of the Senate “on the Academy and its allotted budget.” Peter died in the beginning of 1725 and was unable to see the beginning of the Academy's activities. In the beginning, the Academy mainly employed foreigners, particularly Germans (including L. Euler) (4). M. Lomonosov (5), who is considered the first Russian scholar, was educated in this Academy and then sent to Europe. He was later selected as an Academy 3 4
EURASIAN ACADEMY akademiya SSRİ Elmlər Akademiyası adlandırıldı (1925). 1930-40-cı illərdə Sovet respublikalarının öz akademiya- ları yaradıldı. SSRİ Elmlər Akademiyası çoxsaylı elmi-tədqiqat institutları şəbə- kəsindən ibarət nəhəng bir təşkilat idi; 1985-ci ildə SSRİ EA-da 300-dən artıq elmi təşkilat, 57 min tədqiqatçı, 200 mindən artıq işçi vardı. Müttəfiq res- publikalarda Kommunist Partiyasının Mərkəzi Komitəsi Akademiyanın bü- tün işlərinə qarışır, seçkilər əsasən əvvəlcədən razılaşdırılmış siyahının formal təsdiqinə çevrilirdi. Sovetlər dağıldıqdan sonra Rusiya Elmlər Akademiyası (6,7), həmçinin keçmiş Sovet respublikalarında milli akademiyalar fəaliyyət göstərir (bəziləri əvvəlki qaydada, digərləri daha dar çərçivələrdə). member. The Academy was reorganized in the Soviet Period as USSR Academy of Sciences (1925). In the 1930s-40s, the Soviet republics formed their own academies. The USSR Academy of Sciences was a very large organization made up of a network of many research organizations. In 1985 it included more than 300 scientific bodies, 57 thousand researchers, and over 200 thousand emp- loyees. In allied republics, the Communist Party Central Committee interfered in all of the work of the USSR Academy of Sciences, and its elections turned mainly into formal confirmation of previously decided policies. After the fall of the Soviet Union, the Russian Academy of Sciences (6,7) continued to function alongside the Academies of Sciences of the republics (some of them in the same format as before; some of them with more specific functions). 6 7
5 37
Dünyada Akademiyalar Academies of the World 2 4 1 3 5 38 EURASIAN ACADEMY Get-gedə bütün Avropa ölkələrində, Amerikada və bütün dünyada akademiyalar quruldu, onlar elm və sənətin inkişafına, elm və sənət adamlarının qiymətləndirilməsinə öz töhfələrini verməyə başladılar. Royal Swedish Academy of Sciences (1) 1739-cu ildə quruldu, təsisçilər arasında Carl Linnaeus (2) da vardı.
dövründə 1879-cu ildə Tokyo Akademiyası adı ilə təsis olundu; 1906-cı ildə İmperial Akademiya statusu (adı) aldı. 1956-cı ildə müstəqil oldu. Çin Elmlər Akademiyası 1949-cu ildə təsis olundu. SSRİ Elmlər Akademiyasına bənzədilərək və onun köməyi ilə fəaliyyətə başladı. 1958-ci ildə Şanxay Sosial Elmlər
təsis olundu. Over time, more and more Academies were established in countries of Europe, America and around the whole world. They began to make their own contributions to the development of science and art and the appraisal of scholars. In 1739 the Royal Swedish
with Carl Linnaeus (2) among the founding members. The Japanese Academy (3) was founded as Tokyo Academy during the Meiji era in 1879; in 1906 it obtained the status of Imperial Academy. It became independent in 1956. The Chinese Academy of Sciences was founded in 1949. It was founded with the help of the USSR Academy of
In 1958 Shanghai Social Sciences Academy was established, in 1977- Chinese Academy of Social Sciences (4), and in 1994- Chinese Academy of Engineering (5). EURASIAN ACADEMY 39
Dünyada əsasən iki növ elm və sənət akademiyaları mövcuddur. İnkişaf etmiş Qərbdə və onun təsiri ilə dünyanın hər tərəfində yaradılmış akademiyalar böyük əksəriyyəti təşkil edirlər. Onlar elm və sənət adamlarının birliyidir, elm və sənətin inkişaf meyllərini araşdırır, elm və sənət siyasəti üzrə tövsiyələr hazırlayır, elm və sənət tarixi ilə məşğul olur, elm ya sənətə böyük töhfələr vermiş insanları dəyərləndirir, üzv seçmək, mükafatlar və medallar verməklə onları şərəfləndirirlər. Bu akademiyalar geniş elmi-tədqiqat There are two main types of academies of science and art in the world. The vast majority are academies established under the influence of the developed West (1- 6). They are unions of scholars and people of arts which investigate trends in science and arts, prepare policy recommendations in science and arts, study the history of science and arts, evaluate individuals' contributions to science and art, select members, and honor people with awards and medals. These academies are not part of the large network of research institutions; İki növ akademiya Two Types of Academies 1
40
institutları şəbəkəsinə malik deyil, üzvləri ali təhsil ocaqlarında və ya digər yerlərdə çalışır, yaradıcı fəaliyyət göstərirlər. İkinci növ akademiyalar Sovet Elmlər Akademiyası və onun təsiri və köməyi ilə sosialist blokunda yaranmış dövlət təşkilatlarıdır. Bu akademiyalar geniş elmi-tədqiqat institutları şəbəkəsindən ibarət olmuş, elmin inkişafına töhfə vermişlər. Bu akademiyaların hər cür fəaliyyəti dövlət tərəfindən tənzim olunmuş, onlar ideologiyadan kənarda qala bilməmiş, akademiya üzvlərinin seçkisi belə dövlət instead, their members actively work in higher education institutions and other places. The second type of academy includes state organizations that were created under the influence or with the assistance of the Soviet Academy of Sciences in the Soviet Bloc (7-13). These academies were part of a large network of scientific research institutes, and they have made contributions to the development of science. All the activities of these academies were government regulated; they were not able to remain independent from state ideology, and governments even 3 2
41 nəzarəti altında olmuşdur. Sosializm bloku dağıldıqdan sonra bu akademiyalar sanki iki yol ayrıcında qalmışlar – ya islahatlar yolu ilə kiçilməli, mümkündür ki, Qərb modelinə keçməli, ya da, böhran içində olsa belə, status- kvo`nu mümkün qədər saxlamalı. Sonuncu halda bu cür əksər akademiyaya seçkilər, əsasən, hökumətlə razılaşdırmaqdan ibarət olur.
5 4 7 8 9 42 monitored their selection of members. After the fall of the Socialist bloc, these academies have gone one of two directions: they have either had to reduce their size through reforms and switch to the Western model if possible, or they have had to maintain the status quo as much as possible, even under crisis conditions. Academies falling into the latter category carry out their elections through agreement with their governments for the most part. 6 13
12 10
Yüklə 170,37 Kb. Dostları ilə paylaş:
|