H. S. HÜMBƏtov



Yüklə 7,22 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə5/20
tarix01.07.2018
ölçüsü7,22 Mb.
#53012
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   20

 

13 


 

qovaq 


söyüd, iydə, tut, qarağac, yulğun, nar, yemişan, böyürtkən, 

itburnu, saqqızağaçı, qaratikan, yalanqoz və qızılağaç bitkisindən 

ibarət  düzən  meşələri  yayılmışdır.  Kürboyu  Tuqay  meşələri 

Kotavan kəndi  yaxınlığında sıxlığı və zənginliyi  ilə diqqəti daha 

çox cəlb edir. Son 30-35 ildə Aran Şirvandakı rütubətli düzən və 

Tuqay 


meşələri  insanların  təsərrrüfat  fəaliyyətinə  məruz  qal-

mışdır.  Elə  bunun  nəticəsidir  ki,  artıq  Kür  çayının  sahilləri  bo-

yunca 

Zərdabdan Şərqə doğru təbii  Tuqay meşələri qalmamışdır. 



Yeni 

senozların formalaşması həm Kürün hidroloji rolunu, həm də 

Şirvan düzündə kənd təsərrüfatının inkişafını zəiflədir (94). 

Тüryançayda,  Yuxarı  Şirvan  kanalından  Şimalda,  Qaramər-

yəm tirəsində tikanlı gəvən, tıs-tıs, şiyav, kəklikotu, pişiknanəsi və 

bəzi  efemerlərdən  ibarət  dağ-  kserofit  bitkiliyinə  də  rast  gəlinir. 

Öndağlıqda  və  ətəklərdə,  xüsusən  Xocaşen-İnqar  və  Ləngəbiz 

silsilələrinin Mərkəzi Arana çevrilmiş güney yamacında Şirvanın 

aran və dağlıq sahələri arasında təbii keçid yaradan bozqır bitkiliyi 

inkişaf tapmışdır (62). 

Beləliklə, Aran Şirvanda qərbdən - şərqə və şimaldan-cənuba 

doğru  iqlimin  aridləşməsi  ərazi  daxilində  bitkinin  ekoloji  və 

həyati formalarının yayılmasında qanunauyğunluqlar yaratmışdır. 

Belə  ki,  dayazda  yerləşən  yeraltı  sular  həmişə  torpaqda  nəmlik 

yarat

dığından  belə  mikro  iqlimli  ərazilərdə  bitkilər  mezofit  və 



mezofit-kserofit 

variantlı  olur,  cənub-şərq  və  Qərb  küləklərinin 

hakim olduğu lokal tipli qalxmaların tirələr və kiçik təpəciklərin 

Cənub  istiqamətlərində  isə  kserofit  və  kserofit-mezofit  bitkilər 

yayılır.  Odur ki, əraziyə  introduksiya  edilən  hər  hansı  bir bitki 

üçün özünün biologiyasına və ekologiyasına uyğun sahələr seçil-

məlidir.  

Şirvan  bölgəsinə  introduksiya  olunmuş  basma bitkisi üçün 

sahələrin seçilməsində bölgənin təbii şəraiti və mikroiqlimli məh-

dud 


əraziləri nəzərə alınmışdır. 

 

 



 


 

14 


 

II FƏSİL. ТƏDQİQAТIN MATERİALI  VƏ  METODİKASI 

 

Тədqiqat  işləri 2001-2004-cü illərdə  Azərbaycanın  Gəncə  - 



Qazax  (G

əncə şəhəri) və Şirvan (Kürdəmir rayonu) bölgələrində 

aparılmışdır. 

Paxlalılar (Fabaceae) fəsiləsinin İndiqofera (İndigofera) cinsi-

n

ə  daxil olan boyaq  indoqoferası  (İ.  tinctoria  L.)  növü  tədqiqat 



materialı seçilmişdir. 

G

əncə-Qazax və Şirvan bölgələrində basma bitkisinin becəril-



m

əsinin aqrotexniki xüsusiyyətlərinin öyrənilməsi tədqiqatın əsas 

m

əqsədidir. Bu məqsədlə aşağıdakılar öyrənilmişdir: 



1.

 

Basma bitkisinin aqrobioloji xüsusiyy



ətləri: Müxtəlif şər-

aitd


ə yetişdirilən basma toxumlarının laboratoriya cücərmə enerji-

si v


ə cücərmə qabiliyyəti; saxlanma müddətindən asılı olaraq bas-

ma  toxumlarının  laboratoriya  cücərmə  enerjisi və  cücərmə  qabi-

liyy

əti; müxtəlif yaruslardan toplanmış basma toxumlarının labo-



ratoriya cüc

ərmə  enerjisi  və  cücərmə  qabiliyyəti;  çiçəkləmənin 

biologiyası; meyvəvermə xüsusiyyətləri. 

2.

 



Basma bitkisinin bec

ərilmə üsulları: səpin müddətinin, sə-

pin  normasının  və  toxumların  basdırılma  dərinliyinin  basma  cü-

c

ərtilərinin  alınmasına  təsiri;  müxtəlif  torpaq  -  iqlim  şəraitinin 



basma  bitkisinin  böyüm

ə  və  inkişafına  təsiri; qida sahəsi,  bitki 

s

ıxlığı  və  biçin  vaxtlarının  basma  bitkisinin  yarpaq məhsuldarlı-



ğına təsiri; qida sahəsi və bitki sıxlığının basma bitkisinin toxum 

m

əhsuldarlığına  təsiri; basma bitkisinin  becərilməsinin iqtisadi 



s

əmərəliliyi. 

Тədqiqata  başlamaq  üçün  2001-ci  ildə  səpin  materialı 

(toxumlar) Naxçıvan MP Elm Mərkəzindən gətirilmişdir. Sonrakı 

ill

ərdə  (2002-2004-cü illərdə) yerli şəraitdə  təcrübələrimizdən 



əldə  etdiyimiz toxumlar səpin keyfiyyətinə  malik olduqlarından 

onlardan istifad

ə edilmişdir. 

Тədqiqat zamanı hər iki bölgədə aşağıdakı variantlarda  təcrü-

b

ələr qoyulmuşdur.  




 

15 


 

Basma toxumlarının laboratoriyada cücərmə enerjisi və cücər-

m

ə  qabiliyyətini təyin  etmək  üçün  optimal temperaturda (18-20 



0

C) h


ər  dəfə  hər  birində  100 toxum olmaqla Petri kasasında  4 

t

əkrar üzrə təcrübə aparılmışdır. 



Basma  toxumları  bir  başa  sahəyə  səpilmişdir.  Səpindən qa-

baq toxumlar 12-

18 saat isladılmışdır. 

Sah


ə  aqrotexniki  qaydada  hazırlanmış,  cücərtilər  alındıqdan 

sonra bec

ərmə işləri başlanmışdır. Basma    toxumları MТZ - 80 

traktoruna qoşulmuş SZS-2,1 toxumsəpəni ilə səpilmişdir. 

S

əpin müddətinin normal basma cücərtilərinin  alınmasına 



t

əsirini öyrənmək üçün Şirvan bölgəsində üç müddətdə 10; 20 və 

30 apreld

ə, Gəncə - Qazax bölgəsində isə 10; 20 və 30 mayda 100 

kv. m-lik l

əklərdə 4 təkrar üzrə səpin aparılmışdır. 

S

əpin  normasının 1 p. m - dən  alınan normal basma cücərtiə-



rinin  miqdarına    təsirini  öyrənmək  üçün Şirvan  bölgəsində  üç 

normada 1 p. m-

ə 1,0; 1,6 və 2,2 q , Gəncə - Qazax bölgəsində isə 

0,8; 1,2 v

ə 1,6 q. olmaqla 4 təkrarda səpin aparılmışdır. 

Toxumların basdırılma  dərinliyinin normal basma cücərtiləri-

nin alınmasına təsirini öyrənmək üçün Şirvanda açıq sahəyə 1,5; 

2,0; 2,5 sm, G

əncə - Qazax bölgəsində isə 2,0; 2,5; 3,0 sm olmaq-

la üç d


ərinlikdə  səpilmişdir.  Təcrübə  100 kv. m-  lik ləklərdə  4 

t

əkrar üzrə qoyulmuşdur. 



Qida sah

əsi və bitki sıxlığının basma bitkisinin böyümə və in-

ki

şafına  təsirini  öyrənmək üçün Gəncə  -  Qazax və  Şirvan  şərai-



tind

ə bitkilər 60 x 15 x 1 (nəzarət); 60 x 15 x 2; 60 x 15 x 3; 60 x 

10 x 1;  60 x 10 x 2 sxemi il

ə hər ləkin sahəsi 100 m

2

 olmaqla 4 



t

əkrarda becərilmiş  və  vegetasiya müddətində  ayda  bir dəfə 

olmaqla  h

ər  ləkdə  10  ədəd bitkinin hündürlüyü,  çətirin diametri 

ölçülmüş və morfoloji göstəriciləri qeyd edilmişdir. 

 Qida  sah

əsi,  bitki  sıxlığı  və  biçin  vaxtlarının  açıq  sahədə 

basma  bitkisinin  yarpaq m

əhsuldarlığına  təsirini  öyrənmək üçün 

G

əncə  -  Qazax və  Şirvan  şəraitində  müxtəlif  qida  sahələrində 



bec

ərilən bitkilər vegetasiya müddətində iki dəfə 2; 20 avqustda (I 

biçin), 15; 25 oktyabrda  (II biçin) v

ə  vegetasiyanın  sonunda bir 




Yüklə 7,22 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   20




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə