H. S. HÜMBƏtov



Yüklə 7,22 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə6/20
tarix01.07.2018
ölçüsü7,22 Mb.
#53012
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   20

 

16 


 

d

əfə (25. X ayda) biçilib yaş kütlə və quru yarpaq məhsuldarlığı 



t

əyin edilmişdir. Biçin 100 m

2

-lik l


əklərdə  4 təkrar  üzrə  aparıl-

mışdır. 


Qida  sah

əsi  və  bitki  sıxlığının  basma  bitkisinin toxum məh-

suldarlığına təsirini öyrənmək üçün hər iki bölgədə  60 x 15 x 1 

(n

əzarət); 60 x 15 x 2; 60 x 15 x 3; 60 x 10 x 1;  60 x 10 x 2 sxemi 



il

ə  becərilmiş  bitkilər biçilməmiş,  vegetasiyanın  sonunda toxum 

m

əhsuldarlığı  təyin  edilmişdir.  Təc-



rüb

ə ləklərinin sahəsi 100 m

2

 olmaqla 



4 t

əkrar üzrə aparılmışdır. 

H

ər iki bölgədə basma bitkisinin 



variantlar  üzr

ə  iqtisadi  səmərəliliyi 

öyr

ənilmişdir. 



T

ədqiqatlar  laboratoriya  və  açıq 

ta

rla şəraitində aparılmışdır. Тədqiqat 



zamanı 

aşağıdakı 

metodlardan 

istifad


ə edilmişdir. 

Yerli  şəraitdə  becərilən bitki-

l

ərdən  alınan  toxumların  bioloji  xü-



susiyy

ətləri  (toxumun  cücərmə  ener-

jisi v

ə  cücərmə  qabiliyyəti,  1000 to-



xumun  kütl

əsi,  toxumların  cücərmə 

qabiliyy

ətinin saxlanma müddətindən 

asılılığı və s.) M. K. Firsovanın (113; 114) metodikası üzrə öyrə-

nilmişdir. 

Basma cüc

ərtilərinin morfoloji tədqiqi İ. Q. Serebryakov (103) 

v

ə İ. Т. Vasilçenkonun (53) metodikası üzrə aparılmışdır. Basma 



bitkisinin çiç

əkləmə  və  meyvəvermə  xüsusiyyətləri yerli şərait 

n

əzərə alınmaqla B. İ. İvanenko (72) metodu ilə öyrənilmişdir. 



S

əpin normasını öyrənmək məqsədi ilə Lobanov V. İ. Kozel-

kova İ. N. (80) metodikasından istifadə olunmuşdur.  

Toxumların  cücərmə  qabiliyyətinin  basdırılma  dərinliyindən 

asılılığını öyrənmək üçün toxumlar V. D. Oqievski (89) metodi-

kası üzrə müxtəlif dərinlikdə səpilmişdir. 

Şəkil 2.1. İndiqofera     

(b

asma) Çiçəki budağı, 



çiçək qrupu, çiçəyi, 

ləçəkləri, toxumu 




 

17 


 

Kök sisteminin öyr

ənilməsində V. A. Kolesnikovun (75) yuma 

v

ə skelet metodundan istifadə edilmişdir.  



Basma bitkisinin açıq sahədə becərilməsi zamanı normal qida 

sah


əsinin  tapılması  üçün  İ.  İ.  Sinyagin  (104) metodikasından 

istifad


ə edilmişdir. 

Bitkil


ərə “Həna və basma bitkisinin Azərbaycanda becərilməsinə 

dair aqronomik göst

ərişlər” (44) əsasında ümumi aqrotexniki qul-

luq edilmişdir.  

Basma bitkisinin 

yaşıl  kütlə  məhsulunun  yığılması  və  quru-

dulması D. N. Qolovko və F. M. Rojko (60) metodikası üzrə apa-

rılmışdır. 

T

ədqiqat zamanı riyazi hesablamalar B. A. Dospexov (69) me-



todi

kası üzrə aparılmışdır. 

T

əsərrüfat sınaqları 2004-2005 - ci illərdə ADKTA-nın tədris-



t

əcrübə təsərrüfatında və Kürdəmir rayonundakı “Həna” istehsalat 

kooperativinin torpaqlarında hər bitki üçün 1,0 ha sahədə aparıl-

mışdır. 


 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 


 

18 


 

III FƏSİL. BASMA BİTKİSİNİN ÖYRƏNİLMƏSİ VƏ 

İNТRODUKSİYA ТARİXİ  (ƏDƏBİYYAТ İCMALI) 

 

Basma (İndiqofera) bitkisi paxlalılar (Fabaceae) fəsiləsinin İn-



diqofera  (İndigofera) cinsinə daxildir. Bu cinsin tropik ölkələrdə 

bit


ən 700 - yə qədər növü vardır (50) . 

Basma bitkisini ilk d

əfə boyaq indiqoferası (İ. tinctoria L.) adı 

il

ə 1753- cü ildə   K. Linney təsvir etmişdir (58). Sonradan bu bit-



ki Burkil (Burkill I. H.) (122) t

ərəfindən 1935-ci ildə, Dalziel 

(Dalziel I. M.) t

ərəfindən  1937 - ci ildə təsvir olunmuşdur. 

SSRİ  florasında  (115)  basma  bitkisinin  aşağıdakı  növlərinin 

olduğu göstərilir: İ. tinctoria L.; İ. anil L.; İ. argentea L.; S. arrecta 

Hochst.  Burada h

əmçinin qeyd edilir  ki,  SSRİ-nin subtropik 

bölg

ələrində  bəzən basmanın  Jerard  İndiqoferası  (İ.  Cerardiana 



Wall.) növü d

ə dekarativ bitki kimi becərilir (şək. 3.1). 

 

Müasir  təsnifata  görə  üzərində 



tədqiqat  apardığımız  bitki,  bitkilər 

aləminin, örtülütoxumlular  şöbəsinin, 

iki

ləpəlilər sinifinin, rozid yarımsinifi-



nin,  paxla

çiçəklilər  (Fabales)  sırası-

nın,  paxlakimilər  (Fabaceae)  fəsiləsi-

nin,  indiqofera  (indigofera) cinsinin, 

boyaq indiqo

ferası  (İ.  tinctoria)  nö-

vünə daxil edilir (134; 135 ). 

İndiqofera bitkisinin aşağıdakı nö-

vl

əri daha geniş yayılmışdır (58).  



1.  Afrika  indiqoferası  (  İ.  arrecta 

Hochst.)  -  kol bitkisidir 

(şək.  3.2). 2. 

Buğumlu  indiqofera  (  İ.  articulata 

Conon) - çoxillik bitkidir.

3. Onbiryarpaqlı indiqofera (İ. Endecap-

hylla  İacg.)  –  birillik və  ikiillik  bitkidir.  4.  Тüklü  indiqofera  (İ. 

hisuta L.) – birillik v

ə çoxillik bitkidir. 5. Yarımkol indiqofera (İ. 

suffruticosa Mill.) -  çoxillik kol bitki

sidir. ( şək. 3. 3). 6. Boyaq 

indiqo


ferası (İ. tinctoria L.) - kol bitkisidir. 7. Kütçiçəkli indiqofe-

Şəkil 3.1. Jerard indiqofe-

ras

ı (İ. Cerardiana Wall.) 




Yüklə 7,22 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   20




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə