Hacı Əhməd-Cabir Hacı İsmayıl oğlu



Yüklə 50,87 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə4/99
tarix18.04.2018
ölçüsü50,87 Kb.
#39398
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   99

 
13 
oxucuların  bu  kitabdan  daha  səmərəli  və  düzgün  bəh-
rələnməsi  üçün,  müəllif  onları,  çox  qısa  da  olsa,  islam 
dininin  əsas  inanc  təməlləri  ilə  məlumatlandırmağı 
özünə borc bilir. 
 
QĠDA MƏHSULLARI VƏ ƏSAS QĠDA 
MADDƏLƏRĠ 
 
Qida  məhsulları  dedikdə  insanların  gündəlik 
qidalarında istifadə etdikləri müxtəlif ərzaq məhsulları 
nəzərdə  tutulur.  Qida  məhsulları  oxşar  əlamətlərinə 
görə aşağıdakı kimi təsnifləşdirilir. 
1.
 
Taxıl-un məhsulları. Bu qrupa dənli və paxlalı-
dənli  bitkilər,  un,  yarma,  çörək-kökə  və  makaron  mə-
mulatı, eləcə də yeyinti konsentratları aiddir. 
2.
 
Qənnadı  məhsulları.  Bu  qrupa  nişasta,  şəkər, 
bal,  şəkərli  (meyvə-giləmeyvə  qənnadı  məmulatı,  o 
cümlədən marmelad, pastila, mürəbbə, cem, povidlo və 
s.,  şokolad,  kakao  tozu,  karamel,  konfetlər,  iris,  draje, 
halva) və unlu qənnadı məmulatı (peçenyelər, pryanik, 
vafli  məmulatı,  tort  və  pirojna,  keks,  və  ruletlər)  və 
şərq şirniyyatı aiddir. 
3.
 
Meyvə,  tərəvəz,  göbələk  və  onların  emalı 
məhsulları.  
4.
 
Tamlı  mallar.  Bu  qrupa  çay,  qəhvə,  ədviyyat, 
tamlı qatmalar, spirtsiz, azspirtli və spirtli içkilər, tütün 
məmulatı aiddir. 
5.
 
Yeyinti  yağları.  Bu  qrupa  bitki  və  heyvanat 
yağları,  marqarin,  mətbəx,  qənnadı  və  çörəkçilik  yağ-
ları, eləcə də mayonez aiddir. 
 6.  Süd  və  süd  məhsulları.  Bu  qrupa  müxtəlif  ev 
heyvanlarının südü və onun emalından alınan qaymaq, 


 
14 
xama, kəsmik, turşudulmuş pəhriz süd məhsulları, kərə 
yağı,  pendir,  süd  konservləri,  quru  süd,  dondurma, 
milli  ağartı  məhsulları  olan  qurut,  süzmə,  şor,  ayran, 
motal pendiri aiddir. 
7.
 
Yumurta, ət və ət məhsulları. Bu qrupa təzə  yu-
murta,  dondurulmuş  yumurta  melanjı,  yumurta  tozu, 
müxtəlif  ev  heyvanlarının  təzə,  soyudulmuş  və  dondu-
rulmuş ətləri, ət-sub məhsulları, ev və ov quşlarının əti, 
kolbasa  məmulatı,  hisə  verilmiş  ət  məhsulları,  ət  kon-
servləri, ət yarımfabrikatları aiddir. 
8.
 
Balıq və balıq məhsulları. Bu qrupa təzə, soyu-
dulmuş,  dondurulmuş,  duza  və  sirkəyə  qoyulmuş,  qu-
rudulmuş və qaxac edilmiş, hisə verilmiş balıqlar, balıq 
konservləri  və  preservlər,  kürü  və  balıq  olmayan  su 
xammalı aiddir. 
Qida  məhsulları  mənşəyinə,  tərkibinə,  təyinatına 
və s. əlamətlərinə görə bir-birlərindən kəskin fərqlənir-
lər.  Mənşəyinə  görə  onlar  bitki,  heyvanat  və  mineral 
mənşəli məhsullara ayrılırlar. 
Kimyəvi  tərkibinə  görə  karbohidratlarla  (şəkər, 
nişasta,  un),  zülallarla  (ət,  balıq),  yağlarla  (bitki  yağı, 
kərə yağı) və mineral maddələrlə (meyvə-tərəvəz) zən-
gin olan məhsullar fərqləndirilir. 
Qida  maddələri  dedikdə  ərzaq  məhsullarının tərki-
bində olan, insanların bioloji və fizioloji təlabatını ödəyən 
müxtəlif üzvi və qeyri-üzvi maddələr nəzərdə tutulur. 
Qida  məhsullarının  tərkibində  qeyri-üzvi  maddə-
lərdən  su  və  mineral  maddələr;  üzvi  maddələrdən  isə 
karbohidratlar,  lipidlər  (yağlar),  azotlu  maddələr,  fer-
mentlər,  vitaminlər,  üzvi  turşular,  aşı  və  boya  maddə-
ləri, ətirli maddələr və s. vardır.  
Su –  bütün  ərzaq  mallarının  tərkibində  var.  Şəkər 


 
15 
tozunda 0,14%, ərinmiş yağda 1%, un və yarmada 13-
15%,  çörək-kökə  məmulatında  34-50%,  meyvə  və 
tərəvəzlərdə 83-95%-ə qədər su vardır.  
Ərzaq mallarında su iki – sərbəst və birləşmiş for-
madadır. Sərbəst su məhsulların toxuma arası şirəsində 
və  diametri  10
-5
  sm-dən  çox  olan  kapilyarlarda  yerlə-
şir.  Sərbəst  suyun  xüsusi  çəkisi  vahidə  bərabərdir  və 
0
0
C-də donur. 
Birləşmiş  su  diametri  10
-5
  sm-dən  az  olan  mikro-
kapilyarlarda  yerləşir  və  məhsulun  müxtəlif  maddələri 
ilə  az  və  ya  çox  dərəcədə  birləşmiş  olur.  Çox  aşağı 
temperaturda (-71
0
C) donur, xüsusi çəkisi 1,2-1,7-dir. 
Içməli  suya  və  eləcə  də  yeyinti  məhsulları  isteh-
salında  istifadə  olunan  suya  müəyyən  tələblər  verilir. 
Suyun  keyfiyyəti  onun  şəffaflığına,  rənginə,  dad  və 
iyinə,  mikroorqanizmlərlə  çirklənməsinə  və  həmçinin 
onda  həll  olmuş  kalsium  və  maqnezium  duzlarının 
miqdarına  (suyun  codluğuna)  görə  müəyyən  edilir. 
Cod suda yarma və tərəvəz pis bişir, çay yaxşı dəm al-
mır. Içməli suyun bir litrində mineral duzların miqdarı 
500 mq-dan artıq olmamalıdır. Su haqqında geniş mə-
lumat “Susuz həyat yoxdur” bölməsində veriləcəkdir. 
Mineral maddələr – orqanizmin normal fəaliyyəti 
üçün  böyük  əhəmiyyətə  malikdir.  Qida  məhsullarında 
olan  mineral  maddələr  3  qrupa:  makro-,  mikro-  və 
ultramikro- elementlərə bölünür. Makroelementlərə Fe, 
P, K, Ca, Na, Mg, Cl, S, Si və b.; mikroelementlərə Ba, 
Br,  B,  J,  Co,  Mn,  Cu,  Mo,  Pb,  F,  Zn,  Cr  və  b.; 
ultramikroelementlərə  isə  uran,  torium,  radium,  qızıl, 
titan, samarium və b. aiddir. 
Makroelementlərdən orqanizm üçün Ca, Mg, P, K, 
Fe  və  Cl  əhəmiyyəti  böyükdür.  Kalsium  və  fosfor  sü-


 
16 
müyün  tərkibinə,  dəmir  qan  hemoqlobininin  tərkibinə 
daxil  olur.  Kalium  ürəyin  işini  yaxşılaşdırır,  maqne-
zium əzələ və sinir sisteminin fəaliyyəti üçün vacibdir. 
Natrium  və  xlor  xörək  duzu  şəklində  qəbul  edilir  və 
mədə  şirəsinin  tərkibinə  daxil  olmaqla  qidanın  həzmi-
nə  və  mənimsənilməsinə  kömək  edir.  Cu  və  Co  qanın 
əmələ  gəlməsində,  F  və  Mn  dişlərin  formalaşmasında 
iştirak edir. 
Insanın  əsas  mineral  maddələrə  gündəlik  tələbi 
orta  hesabla  mq-la  aşağıdakı  kimidir:  P  –  1000-1500; 
Ca – 800-1000; Fe – 15-20; K – 2500-5000; Mg – 300-
500; J – 0,1-0,2 və s. 
Bəzi  yeyinti  məhsullarında  Zn,  As,  Hg,  Pb,  Cu  və 
Sn olub-olmaması müəyyənləşdirilir. Çünki bu element-
lər zəhərlidir. Standartlarda bir kq məhsulda 5-10  mq-a 
qədər  mis,  500  mq-a  qədər  sink  və  200  mq  qalay  ol-
masına icazə verilir. Qurğuşun, civə və arsen duzlarının 
olmasına normativ-texniki sənədlərdə yol verilmir. 
Karbohidratlar 3 qrupa bölünür: monosaxaridlər, 
oliqosaxaridlər və polisaxaridlər. 
Monosaxaridlərə  qlükoza  –  üzüm  şəkəri,  fruk-
toza – meyvə şəkəri və digərləri aiddir. 
Oliqosaxaridlərə  saxaroza-çuğundur  şəkəri,  mal-
toza-səməni  şəkəri,  laktoza-süd  şəkəri,  treqaloza-gö-
bələk şəkəri və digərləri aiddir.  
Polisaxaridlərə nişasta, inulin, qlikogen, sellüloza, 
hemisellüloza və digərləri aiddir.  
NiĢasta  –  bitkilərin  mühüm  ehtiyat  maddəsidir. 
Dənli  bitkilərdə  60-75%,  kartofda  12-25%,  çörəkdə 
43-56% nişasta olur. 
Sellüloza  –  təbiətdə  ən  çox  yayılmış  üzvi 
maddədir.  Sellüloza  mədə-bağırsaq  sistemində  həzm 


Yüklə 50,87 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   99




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə