gəlməsi ilə bəlkə də, Azərbaycan məkanını "bir nömrəli
terrorçuların" sığınacaq və ya axtarış yeri olmaqdan
qurtardı. Həzrəti Əli əleyhissəlamın buyurduğu kimi,
"Ağıllı adam uzaqgörən olar".
Heydər Əliyevin gücü Ulu Tanrının yaratdığı "bütün
yer üzünün əşrəfi" olan insanlar toplusu - xalq idi.
Ümummilli liderimiz 1993-cü ilin avqustun 23-də
Azərbaycan milli televiziyası ilə xalqa müraciətində belə
deyirdi:
"Mən b əzi adamlara demişəm. Şəxsən m ənim heç bir
silahım yoxdur: n ə topum, nə tapançam, nə də avtomatım
var. M ənim idrakım var, iradəm var və xalq m ənə ümid
bəsləyirsə, xalq m ənə bu səlahiyyəti vermişdirsə, xalqı bu
ağır vəziyyətdən çıxarmağı öz öhdəmə götürmüşəmsə,
güm an edirəm ki, xalq m əni müdafiə edəcəkdir. Ona görə
də nə çevrilişdən qorxuram, nə m ənə qarşı terror aktları
hazırlayan qüvvələrdən qorxuram. Heç bir şeydən
qorxmuram. D em işəm və indi də deyirəm: həyatımın
bundan sonrakı hissəsini xalqa bağışlamışam. Xalq onu
harada kəsərsə, orada da kəsiləcəkdir. M ən həyatımı
xalqın sərəncamına vermişəm. Hər dəqiqə, h ər saat, gecə-
gündüz xalqa xid m ət edirəm. Heç bir qüvvəyə xidm ət
etm irəm. Heç bir qüvvə də m ənə təzyiq edə bilməz".
Şübhəsiz ki, Azərbaycan xalqına güvənilərək deyilən
bu fikirlərin arxasında böyük həqiqətlər dururdu.
Ümummili lider üçün xalqa bağlılıq, ilk növbədə
azərbaycançılığa
bağlılıq
idi.
Heydər
Əliyevin
azərbaycançılıq nəzəriyyə-sinin mühüm metodoloji
əhəm iyyəti bundan ibarətdir ki, o tarixi varislik
30
prinsipindən
yaradıcılıqla
istifadə
edir.
Milli
məfkurəmizin, düşüncə tərzimizin, millətin içərisində
vətənçilik ideologiyasının formalaşmasının mənbəyi kimi
hesab etdiyi dəyərləri haqlı olaraq Azərbaycan
dövlətçiliyinin,
milli
özünüdərkin
əsası
kimi
qiymətləndirir. Ədəbiyyatımızda, mədəniyyətim izdə,
incəsənətim izdə,
dinimizdə
azərbaycançılığımızın
qorunmasını və inkişafını müqəddəs bir vəzifə kimi daim
qarşıya qoyur, özü də bu amalın gerçəkləşməsinin əsas
hərəkətverici
qüvvəsi
kimi
çıxış
edirdi.
O
dövlətçiliyim izin,
azərbaycançılığın
formalaşması
prosesinə dərindən nüfuz edərək, bütün tarixi mərhələləri
elmi cəhətdən obyektiv qiymətləndirir. Azərbaycanda
maarifçilik
fəlsəfəsinin
azadlıq
və
müstəqillik
ideyalarının əsası olduğunu, bu sahədə milli-mənəvi
dəyərlərimizin müstəsna yerini və rolunu fürsət düşəndə
əksər çıxışlarında aydın biruzə verir.
Şübhəsiz ki, Azərbaycançılıq ideologiyasının yaranma
sında və yayılmasında XIX əsrin ikinci yarısı və XX əsrin
əvvəllərində dünyada gedən proseslərdə axtarılmasında,
qabacıl Avropada milli özünüdərkin önə çıxması ilə eyni
dövrdə Azərbaycanda da bu məsələnin qabarıq biruzə
çızmasında böyük həqiqət var. Lakin bu ideya sonrakı
başqa bir tarixi mərhələdə maarifimizdə, təfəkkürümüzdə
və m illi-m ənəvi sahədə yalnız xalqın əqidəsində
m ətinləşm əyə
məhkum
olmuş,
öz
real
inkişaf
mərhələsinə isə XX əsrin 80-ci illərininin axırlarında
qədəm qoymuş və Heydər Əliyevin yenidən hakimiyyətə
gəlişi və proseslərə fəal müdaxiləsi, istiqamətləndirmə
31
qabiliyyəti ilə tarixi inkişaf mərhələsinə qalxmışdı. Məhz
bu mərhələdə ana dilinə, onun saflığına xüsusi həssaslıqla
yanaşılması, əvvəlki dövrlərdə qazanılmış nailiyyətlərin
qorunması, milli mənəviyyatımızın, adət-ənənələrimizin
yaşadılmasının əhəm iyyəti, milli mənlik şüurunun
dirçəlişi və azərbaycanlıların təfəkküründə dünya
dəyərlərindən bəhrələnm ək təcrübəsi hamının əxz
edəcəyi tərzdə öz səmərəsini göstərməyə başladı.
Əgər belə demək mümkünsə Heydər Əliyev insanların,
xalqın dilini bilirdi. Ən qiymətlisi həm də o idi ki, bu "dil"
məhfumu sözün həqiqi mənasında milli dilimizə
m ünasibətlə də eyniyyət təşkil edirdi, daha da
möhkəmlənirdi. Yəni Heydər Əliyev xalqın həm mənəvi
dilinin, həm də danışıq dilinin bilicisi idi. O, bu məsələyə
daha qlobal anlamda yanaşırdı. Əksər dünya ölkələrində
Azərbaycanın
ümummilli
liderinə böyük hörmət
bəslənməsinin səbəblərindən biri də onun bütün xalqların
dilinə, mənəvi ruhuna böyük ehtiramla yanaşması idi.
Heydər Əliyev tez-tez qeyd edirdi ki: "Xalqları di!
qədər, m illi-m ən əvi ənənələr qədər, dəyərlər qədər
birləşdirən başqa bir vasitə yoxdur". Heydər Əliyevin
gözəl
müsahib
olması,
ünsiyyətsevərliyi,
milli
m ədəniyyətim izin mahir bilicisi olması Azərbaycan
maarifçiliyinə, mədəni cəmiyyət qurulması işinə layiqli
töhfə idi. Hələ öz vaxtında H.B.Zərdabi, S.Ə.Şirvani və s.
kimi m ütəfəkkir insanlarımız əsaslandırırdı ki, əgər
ünsiyyət, gözəl danışmaq mədəniyyəti olmasaydı,
cəmiyyət öz üzvlərinin əxlaqına nəzarət edə bilməz,
xalqların mədəni dəyərlərinə layiqincə qiymət vermək
32
mümkün olmazdı. Qədim yunan filosofu Demokrit
göstərirdi ki,
"insan ədalətə, vicdana zəkanın g ö zəlliyi ilə
vəhdətdə baxm alıdır... X oşbəxt olmaq üçün ədalətli,
ağıllı və g ö zəl yaşam aq lazımdır".
Tam əminliklə deyə bilərik ki, bütün bunların hamısı
Heydər Əliyevdə cəmləşmişdi. O, çoxillik yorulmaz,
titanik fəaliyyəti ilə təkcə Azərbaycan dövlətinin deyil,
həm də Azərbaycan xalqının nüfuzunu yüksəltmişdir.
Himnimizin, ana dilimizin beynəlxalq məclislərdə
səslənilməsini təmin etməklə hər birimizə qürur bəxş
edirdi.
Heydər Əliyev öz şəxsi nümunəsi ilə Azərbaycan dilini
sevməyi, qoruyub saxlamağı öyrədirdi. Xeyli müddət
Azərbaycandan kənarda, rusdilli mühitdə yaşaması və
işləməsinə baxmayaraq, o, öz xalqına, dilinə diqqət və
qayğısını bir an belə unutmamışdır. Yuxarıda dediyimiz
kimi, dil öz varlığına görə xalqa borcludur, lakin
ədəbiyyat və mədəniyyətin inkişafı xeyli dərəcədə dövlət
başçısı
tərəfindən
formalaşdırılan
münasibətlər
sistemindən və mühitdən asılıdır. Bu mənada, Heydər
Əliyev hətta ən çətin vəziyyətlərdə də dilin varlığı və
inkişafı üçün ən əlverişli şərait yaradılmasına çalışırdı.
Müstəqil Azərbaycan dövlətində isə bu fəaliyyət nəinki
onun şəxsi nəzarətində idi, həm də hüquqi xarakter və
daha geniş miqyas almışdı.
İndi biz Azərbaycan vətəndaşlarının mənəvi birliyinin
əsası kimi "azərbaycançılıq" ideologiyasını, cəmiyyətin
həyatında, ölkə əhalisinin vətənpərvərlik və Azərbaycana
məhəbbət ruhunda tərbiyəsində onun birləşdirici rolunu
33