ŞEYXÜLISLAM ALLAHŞÜKÜR PAŞAZADƏ 1
QAFQAZ
MÜSƏLMANLARI IDARƏSI
HACI FUAD İZZƏT OĞLU NURULLAYEV
ŞEYXÜLİSLAMLIQ ZİRVƏSİ:
HACI ALLAHŞÜKÜR
PAŞAZADƏ
БАКЫ–2014
2 ŞEYXÜLISLAMLIQ ZIRVƏSI:
Kitab Hacı Allahşükür Paşazadənin 65 illiyinə və
Bütün Qafqazın 12-ci Şeyxülislamı kimi
fəaliyyətinin 35 illiyinə həsr olunmuşdur
Elmi redaktor:
Anar İsgəndərli
tarix elmləri doktoru, professor
Redaktor:
Şahlar Şərifov
ilahiyyat üzrə fəlsəfə doktoru, BIU-nun müəllimi
Elmi məsləhətçi:
Rəhimə Dadaşova
tarix üzrə fəlsəfə doktoru,
QMI-nin mətbuat xidmətinin rəhbəri
Korrektor:
Əhliman Rüstəmov
QMI-nin ictimaiyyətlə əlaqələr və
ailə məsələləri şöbəsinin aparıcı mütəxəssisi
Kitabın üz qabığında Azərbaycan Respublikasının
Prezidenti İlham Əliyev və Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin sədri
Şeyxülislam Allahşükür Paşazadənin Mədinədə Peyğəmbərin (s)
müqəddəs məzarının qarşısındakı şəkli verilmişdir.
ŞEYXÜLİSLAMLIQ ZİRVƏSİ: HACI ALLAHŞÜKÜR PAŞAZADƏ
Bakı, «NURLAR» Nəşriyyat-Poliqrafiya Мərkəzi, 2014. 272 səh.
ISBN - 978 - 9952 - 490 - 50 - 3
ŞEYXÜLISLAM ALLAHŞÜKÜR PAŞAZADƏ 3
MÜNDƏRİCAT
ÖN SÖZ ..................................................................................6
MÜƏLLİFDƏN .....................................................................12
I FƏSİL
ŞEYXÜLİSLAMLIQ MƏQAMI VƏ AZƏRBAYCANDA
ŞEYXÜLİSLAMLIQ ...........................................................18
1.1. Şeyxülislamlıq anlayışı və İslam dünyasında
şeyxülislamlığın yeri ............................................................18
1.2. Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin təsis olunması ...........21
1.3. Azərbaycan şeyxülislamları ..........................................38
Şeyxülislam Axund Məhəmmədəli Hüseynzadə ..................39
Şeyxülislam Axund Fazil İrəvani .........................................42
Şeyxülislam Fazil İrəvaninin elmi yaradıcılığı ....................46
Şeyxülislam Axund Əhməd Hüseynzadə .............................47
Şeyxülislam Əhməd Hüseynzadənin elmi yaradıcılığı ........50
Şeyxülislam Axund Mirzə Həsən Tahirzadə ........................53
Şeyxülislam Axund Əbdüssəlam Axundzadə .......................55
Şeyxülislam Axund Əbdüssəlam Axundzadənin elmi
yaradıcılığı ............................................................................58
Şeyxülislam Axund Məhəmmədhəsən Mövlazadə
Şəkəvi ...................................................................................59
Şeyxülislam Axund Məhəmmədhəsən Mövlazadə
Şəkəvinin elmi yaradıcılığı ..................................................64
Şeyxülislam Axund
Məhəmməd Fərəculla
Pişnamazzadə .......................................................................75
Şeyxülislam Axund Ağa Əlizadə .........................................82
Şeyxülislam Axund Şeyx Mirmöhsüm Şeyx Əli oğlu
Həkimzadə ............................................................................91
4 ŞEYXÜLISLAMLIQ ZIRVƏSI:
Şeyxülislam Molla Əliağa Süleyman oğlu
Süleymanzadə ......................................................................96
Şeyxülislam Axund Mirqəzənfər İbrahimov ........................99
1.4. Osmanlı dövlətində şeyxülislamlıq və
şeyxülislamlar ....................................................................101
Osmanlı şeyxülislamları .....................................................107
1.5. Qafqaz Müsəlmanları İdarəsində
fəaliyyət göstərən
müftilər ...............................................................................113
Müfti Tacuddin Mustafin ...................................................113
Müfti Osman Əfəndi Vəlizadə ...........................................113
Müfti Məhəmməd Əfəndi Müftizadə .................................113
Müfti Əbdülhəmid Əfəndizadə ..........................................113
Müfti Hüseyn Qayıbzadə ...................................................114
Müfti Hacı İbrahim Əfəndi Əfəndizadə .............................116
Müfti Əsədulla Dibirov ......................................................116
Müfti Şərif Əfəndi Vəlizadə ...............................................116
Müfti Əhməd Əfəndi Bozgəziyev ......................................117
Müfti Hacı İsmayıl Əhmədov ............................................117
Müfti Hacı Salman Əfəndi Musayev .................................118
II FƏSİL
ŞEYXÜLİSLAM AXUND HACI
ALLAHŞÜKÜR PAŞAZADƏ VƏ ONUN
ELMİ-DİNİ VƏ İCTİMAİ FƏALİYYƏTİ ......................119
2.1. Şeyxülislam Hacı Allahşükür Paşazadənin həyatı və
fəaliyyəti ............................................................................119
2.2. Şeyxülislam Hacı Allahşükür Paşazadənin elmi
yaradıcılığı ..........................................................................140
2.3. Seyxülislam Hacı Allahşükür
Paşazadənin siyasi
fəaliyyəti .............................................................................145
2.4. Şeyxülislam Hacı Allahşükür Paşazadə haqqında
deyilənlər ............................................................................179