Haci həSƏnov niyazi beynəlxalq biznes
Yüklə 2,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
11 olan nəticəyə gəlmişdir. Məlum olmuşdur ki, Amerikanın ixrac etdiyi məhsullar daha az kapital tutumlu və çox əmək tutumludur. Buradakı əmək tutumunun çox olması orada işçi qüvvəsinin çox olması ilə izah edilmir. Əksinə, onların daha ixtisaslı olması ilə izah edilir. V.Leontyevin hesablamalarına görə Amerikada 1 adam/il başqa ölkələrin 3 adam/ilinə bərabərdir. Amerikalı işçilər daha ixtisaslı olduğuna görə yüksək əmək məhsuldarlığına malikdirlər. Bütün bunlar ‚Leontyev qəribəliyi‛ adlanır. Buradan da ‚İşçi qüvvəsinin ixtisaslaşması‛ və yaxud ‚ixtisaslı işçi qüvvəsi‛ modeli yaranır. Bəzi tədqiqatçılar müqayisəli xərclər nəzəriyyəsindən kənara çıxaraq bu məsələdə texnoloji dəyişikliyin roluna diqqət yönəltmişlər. Beynəlxalq biznes barədə yeni klassik nəzəriyyənin nümayəndələrindən biri Amerika iqtisadçısı Q.Xaberlera ‚alternativ xərclər‛ nəzəriyyəsi ilə çıxış edir. Burada müasir şəraitdə xarici ticarətin artmasını ‚texnoloji fərq‛lə bağlayırlar. Bu kimi nəzəri baxışlara görə hansı ölkə daha yüksək texnologiyaya malikdirsə, həmin sahənin məhsullarını ixrac edir. Sonra bu qabaqcıl texnologiya başqa ölkələrə də yayılır, texnoloji fərq aradan götürülür və ixrac azalır, dünya biznesinin quruluşunun dəyişməsi tələb olunur. Ölkələr arasında beynəlmiləlləşmə artdıqca beynəlxalq biznesin həcmi və miqyası da dəyişir və genişlənir. XX əsrin yarısından etibarən beynəlxalq mübadilə, dünya biznesi daha yüksək sürətlə artır. 1950-1994-cü illərdə dünyada biznes dövriyyəsi 14 dəfə artmışdır. Qərb tədqiqatçılarının təhlillərinə görə 1950-1970-ci illərdəki beynəlxalq biznes dövrünü ‚qızıl əsr‛ adlandırmaq olar. Həmin dövrdə dünya üzrə ixrac hər il 7% artmışdır. 80-ci illərdə bu artım müəyyən qədər azalmış, 90-cı illərdə isə artım daha sabit xarakter almışdır. Yaddan çıxarmaq lazım deyildir ki, beynəlxalq biznesin sabit artımına aşağıdakı amillər təsir edir: 1. Beynəlxalq əmək bölgüsünün və istehsalın beynəlmiləlləşməsinin inkişafı; 2. Əsas kapitalın təzələnməsinə, yeni istehsal sahələrinin inkişafına zəmin yaradan ETİ-nin olması; 3. Dünya bazarında transmilli şirkətlərin fəaliyyətinin artması; 4. Tarif dərəcələri və ticarətin tənzimlənməsi üzrə baş razılaşma təşkilatının həyata keçirdiyi tədbirlər; 12 5. Beynəlxalq biznesin liberallaşması, azad iqtisadi zonaların yaradılması, bir çox məhdudiyyətlərin aradan qaldırılması; 6. Ticarətin-iqtisadi inteqrasiya prosesində inkişafı; 7. Bir çox müstəmləkə ölkələrinin siyasi müstəqillik əldə etməsi; 8. Sosializm sisteminin bir sistem kimi dağılması. Keçmiş sosialist ölkələrinin və SSRİ-yə daxil olan respublikaların beynəlxalq biznes sisteminə qoşulması. XX əsrin ikinci yarısında xarici ticarətin dinamikasında qeyri- bərabərlik özünü göstərir. Bu, dünya bazarında ölkələr arasındakı qüvvələr nisbətinin dəyişməsinə səbəb olur. 1950-ci illərdə dünya ixracatının 30%-ə qədəri ABŞ-nin payına düşdüyü halda, 1990-cı ildə bu rəqəm 12-13% olmuşdur. Həmin illərdə Qərbi Avropa beynəlxalq ticarətin əsas mərkəzinə çevrilmişdir. 1980-ci illərdə Yaponiyanın beynəlxalq biznesdə payı nəzərə çarpacaq dərəcədə artmışdır.1983- cü ildə Yaponiya ilk dəfə olaraq maşın və avadanlıq ixracına görə dünyada birinci yerə çıxmışdır. Həmin illərdə Asiyanın ‚yeni sənaye ölkələri‛ adlanan Sinqapur, Honkonq, Tayvan da Yaponiyaya qoşulurlar. 90-cı illərin ortalarından ABŞ öz rəqabət qabiliyyətinə görə beynəlxalq biznesdə birinci yerə çıxır. Sonra Sinqapur, Honkonq, Yaponiya gəlir, Fransa 17-ci, Çin 34-cü, Türkiyə 40-cı yeri tutur. Ölkələrin bu cür neçənci yer tutması təkcə beynəlxalq biznesin həcminə görə müəyyənləşmir. Burada 378 göstərici əsas meyar götürülür. Hər şeydən əvvəl hər nəfərə düşən gəlir, inflyasiya səviyyəsi, xarici ticarət balansı, təbii qazıntılar, infrastruktur, kommunikasiya vasitələri və s. amillər. Dünya üzrə 21 min ən böyük müəssisə rəhbərlərinin sorğusu keçirilmiş və bu kimi təhlil ilə ölkənin rəqabət qabiliyyətinin səviyyəsi müəyyən edilir. Bununla da həmin ölkənin dünya bazarındakı mövqeyi müəyyənləşir. Mütəxəssislərin proqnozlarına görə XXI əsrin başlangıcında ən rəqabət qabiliyyətli dövlət ABŞ və Asiya dövlətləri olacaqdır. 2030-cu ildə ən güclü rəqabət qabiliyyətli dövlətləri ” ABŞ, Yaponiya və Çin olacağı zənn edilir. Sonra Almaniya, Sinqapur, Cənubi Koreya, Hindistan, Tayvan, Malayziya və İsveçrənin adı sadalanır. İnkişaf etməkdə olan ölkələr isə hələ ki xammal, ərzaq məhsulları, nisbətən sadə, ucuz məmulatlar ixracı ilə fərqlənəcəklər. Bu sahədə də inkişaf etmiş ölkələr onları sıxışdırır. Belə ki, həmin məhsullar üzrə inkişaf etməkdə olan ölkələrin xüsusi çəkisi 13 beynəlxalq biznesdə 1960-cı ildəki 40%-dən 1990-cı ildə 28%-ə enmişdir. Dünya bankının məlumatına görə 2000-ci ildə beynəlxalq biznesin 40%-dən çoxu Sakit Okean zonası ölkələrinin payına düşmüşdür. Məhsullar üzrə dünya ticarətinin quruluşuna nəzər saldıqda emal sənayesinin və xüsusilə elm tutumu çox olan məhsulların və yüksək texnoloji məhsulların xüsusi çəkisi dahada artmışdır. İnkişaf etmiş ölkələrdən maşın və avadanlıqların ixracı son dövrlərdə 3 dəfə artmışdır. Elektrotexniki, elektron avadanlığı kimi məhsulların ixracı daha çox xüsusi çəkiyə malikdir. Kimya sənayesi məhsulları ixracı da sürətlə artır. XX yüzilliyin birinci yarısında dünya miqyasında beynəlxalq biznesin dövriyyəsinin 60%-ə qədəri ərzaq mallarının, xammal və yanacağın payına düşdüyü halda, əsrin sonuna bu rəqəm 20-25%-ə enmişdir. Həmin müddətdə emal sənayesi məhsulları 30%-dən 75%-dək artmışdır.Bütün bunlar öz növbəsində beynəlxalq biznesin fəlsəfəsinə təsir etmişdir. Fəlsəfi baxımdan Hegel dialektikasında ziddiyət o şeydir ki, irəli hərəkət etdirir. Bu müddəa ilə yanaşı ziddiyətdə əkslikləri barışdırmaq meyli də vardır. Hadisələrin daxilən zidd olan cəhətləri bir-birinə qarşı laqeyd qalmır. Ziddiyətdəki cəhətlərin hər birində müəyyən bir meyl ” müsbət və ya mənfi, təsir və ya əks təsir, ömrünü başa vurmaq və ya yaranmaq və s. əks olunur. Beynəlxalq biznesdə dünya ölkələri arasındakı iqtisadi münasibətlər öz ifadəsini tapır. Beynəlxalq biznes prosesinin təhlili göstərir ki, burada liberallaşma ” sərbəstləşmə bu prosesin əsasını təşkil edir. Gömrük dərəcələri azalır, bir çox məhdudiyyətlər aradan qaldırılır. Lakin bütün bunlarla yanaşı bir çox problemlər də qalmaqda davam edir. Beləliklə, ayrı-ayrı ölkələr arasında müəyyən iqtisadi qruplaşmalar, birliklər yaranır ki, bu da həmin qruplaşmaya daxil olmayan ölkələr üçün istər-istəməz himayədarlıq siyasətinin tətbiqinə səbəb olur. Beynəlxalq biznes birliklərinin yaranmasında hər şeydən əvvəl azad ticarət zonası böyük rola malikdir. Dünya bankının məlumatına görə 90-cı illərdə dünya ticarətinin 42%-i bu cür açıq zonalar çərçivəsində həyata keçirilmişdir. Yüklə 2,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|