Haci həSƏnov niyazi beynəlxalq biznes
Yüklə 2,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
17 elmi, texniki, sosial və humanitar əlaqələr iqtisadi münasibətlərdə öz əksini tapmış olur. Tədiyyə balansının aktivliyi bütün digər əhəmiyyəti ilə yanaşı valyuta məzənnəsinin artmasına zəmin yaradır. Ümumi şəkildə tədiyyə balansı üç əsas hissədən ibarətdir: - Ticarət balansı (əmtəələrin idxal və ixracı); - Xidmətlər balansı və qeyri-kommersiya ölkələri; - Kapital və kreditin hərəkəti balansı. Deməli, birinci və ikinci hissələr cari əməliyyatları və cari tədiyyə balansını əks etdirir. Üçüncü bölmə isə kapital, idxal və ixracı, investisiya qoyuluşunu, kredit əməliyyatlarını özündə əks etdirir. Tədiyyə və ticarət balansının vəziyyətinə bir çox amillər təsir edir və bunlar aşağıdakılardır: 1. Beynəlxalq biznesin dinamikası və məhsul baxımından quruluşu; 2. Qiymətlərin dinamikası, tələbin dəyişməsi, dövlətin xarici iqtisadi siyasəti; 3. Xammal və digər məhsullara olan dünya qiymətlərinin dəyişməsi; 4. Xidmət sahəsində olan dəyişikliklər; 5. Xaricə investisiya qoyluşu və kredit verilməsindəki dəyişikliklər və s. 18 1.2. .Beynəlxalq biznesdə xərclər və nəticələrə dair əsas elmi anlayışlar Beynəlxalq biznesdə nəticə, mədaxil və daxilolmaların elmi anlayəşları mürəkkəb bir iqtisadi prosesdir və aşağıdakı formada izah oluna bilər. Beynəlxalq biznesdə nəticə - istehsalat xidmət və komersiya fəaliyyətinin yekunudur. O, istehsal olunmuş mallarda və xidmətlərdə özünü göstərir. Onların arasında aşağıdakıları fərqləndirirlər: istehlak olunmuş məhsul (dövriyyə) anbarda olan, öz istehsalı olan məhsul balansın tərtib olunması anına qədər istehsalı tamamlanmamış məmulatlar öz istehsalı olan avadanlıq. Beynəlxalq biznesə əsasən müəssisisəyə xas olan fəaliyyət növləri layihə planlaşdırmaları nəzərə alınmadığından, bu vəziyyətlər gəlir və xərc hesabatında göstərilən məqamlarla eyni qəbul olunur. Əsas fəaliyyətdən olan gəlirlə yanaşı, layihədə avadanlığın mühasibat dəyərindən artıq satılması kimi qeyri tipik gəlirlər də ola bilər. Beynəlxalq biznes pul axınlarının hesabatı üçün lazım olan daxilolmalar bəzi səbəblərdən nəticə və mədaxildən fərqlənir. Firma və ya şirkətin təsərrüfat fəaliyyətinin nəticəsini əks etdirır, yuxarıda sadalanan 4 məqamdan yalnız biri bilavasitə daxilolmalara gətirir, o da dövriyyədir. Bu heç də həmişə ekvivalent həcmdə olmaya bilər. Çünki balansın tərtib olunduğu anda satışa görə ödəmənin gecikməsi, alıcıların borcları (debitor) vardır. Ona görə də birinci dövrun daxilolmaları balansın tərtib olunma anına debitor borcları ilə dövriyyənin fərqidir. Bu borclar dövriyyə kapitalının əsas hissəsini təşkil edir. Daha sonrakı dövrlərdə müştərilərin borcları bir tərəfdən artır, digər tərəfdən müştərilərin əvvəlki dövrləri borclarını ödəmələri hesabına azalır. Layihə öz istehsalatına başlandığı andan daxilolmaların və dövriyyənin müvafiq nəticələrlə eyni olmasını təxmin etmək olar. Dövriyyədən alınan pul axınlarının likvidliyinin və rentabelliyinin təhlilinin düzgün aparılması üçün ilkin fazada dövriyyə kapitalının kalkulyasiyası zamanı debitor borclarının artmış uçotunu aparmaq lazımdır. 19 Öz istehsalı olan avadanlıq, anbardakı hazır məhsul və tamamlanmamış istehsal əsas və dövriyyə vəsaitlərinə investisiya qoyuluşu hesab olunur. Bu malları istehsal etmək üçün istehsal faktorları ilə (xammal, əsas və köməkçi materiallar, işçi qüvvəsi)təmin olunmaq lazımdır. Bu təminat ödəmələrlə bağlıdır, belə ki, malların istehsalı kimi çıxış edən nəticə ilkin dövrdə mədaxilə deyil, əksinə ödəmələrə gətirib çıxarır. Dövriyyə kapitalının hesablanması zamanı bu aspekt nəzərə alınır. Mədaxil və təsərrüfat fəaliyyətinin nəticəsi olmayan daxilolma əmlakın satılması ola bilər. Məsələn qalıq dəyəri ilə satış.Pul axınları cədvəlində layihənin ümumi maliyyələşdirilməsi öz əksini tapmalıdır. Ona görə də daha gec daxilolmalarda monetar mühitdən axınları nəzərə almaq lazımdır(məsələn özəl kapitalın artırılması). Beynəlxalq biznesdə malın satış həcmi bazarın təhlili mərhələsində proqnozlaşdırılır. Bu zaman nəzərə almaq lazımdır ki,bəzi debitor borcları ödənməyə bilər. Bunu ya gözlənilən dövriyyənin azaldılması, ya da xərclərdə ödənməmiş debitor borcları üçün vəziyyətin düzəlişlərlə idarə edilməsini həyata keçirmək olar. Beynəlxalq biznesdə pul axınlarının təhlili üçün birbaşa və dolayı anlayışı aşağıda təhlil edilmişdir.Əvvəldə qeyd olunduğu kimi xərclər ödənişlərə bərabər deyil. Onlar həm də istehsal məqsədlərinə xidmət edən və dəyər itkisi ifadə edən məsrəflərə də bərabər deyillər. Elə məsrəf növləri vardır ki, istehsalat xarakterinə baxmayaraq xərclərə daxil deyillər. Burada ən vacib məsələlər özəl kapitala görə kalkulyasiya faizləri, şəxsi binaların icarəsinə görə kalkulyasiya məbləği və s. bəzi hallarda lahiyyədə iştirakına görə sahibkara əmək haqqı (bu kalkulyasiya və fiktiv məsrəflərdir). Bu sadalananların uçotu özəl kapitalın strukturu müxtəlif olan və ya investorların idarəetmədə iştirakının müxtəlif dərəcəli olan müəssisə və ya layihələrin müqayisəsi zamanı mühüm rol oynayır. Bu məqamlar xüsusi qiymət kalkulyasiyaları zamanı xüsusi əhəmiyyətlidir məsələn ictimai sifarişlərdə qiymətin maya dəyəri səviyyəsində təyin olunması zamanı. Özü ilə heç bir məsrəf formalaşdırmayan xərc kimi əmlakı mühasibat dəyərindən aşağı qiymətə satılması çıxış edə bilər. Ödəmələr bir qayda olaraq xərclərdən bir o qədər də fərqlənmir. Onların əsasını əsas və dövriyyə vəsaitlərinin alınması təşkil edir. Lakin onların alınması zamanı dəyər itkisi baş vermir, bu yalnız onların istehasalatda istifadəsi zamanı(məsələn xammal) və ya əsas vəsaitlərin cari dəyərinin azaldılması (amortizasiya) zamanı baş Yüklə 2,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|