296
Biznes
strukturu
ТМК-da
фяалиййяти
мцхтялиф
вя
рянэарянэдир. Онлар автомобил, нефтчыхарма, електроника,
металлурэийа, машынгайырма, кимйа, йейинти вя с. мящсулларын
истещсалы, сатышы вя тядгигаты иля мяшьул олурлар. Дцнйа
игтисадиййатына аид олан ядябиййатларда верилян мялуматлара эюря
бейнялхалг компанийаларын фяалиййят даирясинин 60%-ни истещсал
тяшкил едир. Хидмят сферасынын пайына 37 фаиз дцшцр. Галан 3% ися
щасилат вя кянд тясяррцфытыны ящатя едир.
Biznes strukturunun ТМК-нын щярякятвериcи гцввяляриндян
бири дя, онларын сон дювлятлярдя мейдана эялмиш эялмиш трансмилли
банклара архаланмалыдыр. Бу банклар ТМК-нын инкишафынын
малиййя ясасы кими, юзляри ися истещсалын вя малиййянин
бейнялмилляшдирилмясинин йени тязащцрц кими чыхыш едирляр. Беля
банкларын минлярля филиаллары дцнйанын бцтцн нюгтяляриндя фяалиййят
эюстярир вя бейнялхалг фирмаларын инкишаф етмясиня вя
чичяклянмясиня кюмяк эюстярирляр.
8.4.Beynəlxalq biznes strukturlarının əsas xüsusiyyətləri və
səmərəli fəaliyyətinin səbəbləri
Biznes strukturunun дцнйа тясяррцфат системиндя тутдуьу
йер вя ойнадыьы рол онларын спесифик хцсусиййятляриндян иряли эялир.
Беля хцсусиййятлярдян бири онларын универсал олмасыдыр.
Кorparasiyalar щям тиcарятчи (таъир, коммерсант), щям инвестор,
щям дя мцасир технолоэийаны йайан вя бейнялхалг ямяк
миграсийасыны стимуллашдыран структурлардыр. Онлар истянилян
мящсулу истещсал етмя, реаллашдырма, тиъарятя нязарят етмя, дцнйа
вя реэион базарларына тясир эюстярмяйя гадирдиляр.
Biznes strukturu karparsiyalarda монопол бирликлярдир,
фяалиййят даирясиня эюря бейнялхалг мигйаслыдырлар. Онлар бир чох
ъящятдян дцнйа базарында ямтяялярин вя хидмятлярин динамикасыны
297
вя структуруну, онларын рягабятя дюзцмлцйц тяйин едирляр.
Капиталын бейнялхалг мигйасда щярякятиня вя билийин вя
технолоэийанын ютцрцлмясиня эцълц тясир эюстярирляр. ТМК-лар юз
мащиййятляри нюгтейи-нязяринъя бейнялмиллдирляр вя дцнйа
игтисадийатынын ващид организм кими формаллашмасында мцщцм
рол ойнайырлар. Мцхтялиф юлкялярин мцяссисяляри арасында истещсал
ялагяляринин дяринляшмясиндя вя эенишлянмясиндя онларын ролу
эетдикчя артыр.
Biznes
strukturu
karparsiyalarda
ян
башлыcа
хцсусиййятляриндян бири фяалиййятин мянсуб олдуьу юлкядян
кянарда-хариъи юлкялярдя кечирилмясидир. Баш (валидейн, ана)
компанийа адятян «доьма» юлкядя. Мцхтялиф юлчцдя олан филиаллар
ися хариъи юлкялярдя фяалиййят эюстярир. ТМК-лар там бир тясяррцфат
импресийасыны хатырладырлар. Онларын юзляринин сялащиййятли,
щакимиййти, мцхтялиф орган вя структурлары, чохлу юлкялярдя
мцштяриляри вардыр. Biznes strukturu karparsiyalarda йахшы тяшкил
олунмуш няглиййаты, коммерсийа сиррини горумаьа, рягибляринин
истещсал сирлярини юйрянмяйян гадир хцсуси апаратлары, тяркибляриндя
банк структурлары фяалиййят эюстярир. Йцксяк сявиййядя тяшкил
олунмуш малиййя имканларына малик айры-айры ТМК-нын
сярянъамында олан малиййя вясаитляринин мябляьи чох вахт бир нечя
инкишафда олан юлкялярин цст-цстя малиййя имканларындан чох ола
биляр. Бир гайда олараг дювлят ТМК-нын игтисади. Сийаси, щцгуги
марагларыны мцдафия едир.
Biznes strukturu karparsiyalarda dцнйа игтисадиййатына
тясири, эери галмыш юлкялярин игтисади инкишафы бахымындан ТМК-нын
фяалиййятиндя зиддийятляр эюрмяк олар. Бир тяряфдян ТМК-лар
фяалиййят юлкялярин инкишаф етмяси цчцн шяраит йаратмаьа (елми-
техники наилиййтлярин тясяррцфатларда тятбигинисцрятляндирмяйя вя с.)
наил олурлар, диэяр тяряфдян юлкянин игтисади асылылыьыны артырырлар.
ТМК-лар бцтцн дцнйада вя хцсусян зяиф инкишаф етмиш юлкялярдя
фяалиййят эюстярир вя бир гайда олараг бу юлкялярдя игтисадиййатын
ясас сащялярини юз нязарятляриня эютцрцрляр.
Biznes
strukturu
karparsiyalarda
iгтисадиййатын
монополлашма просеси, мялум олдуьу кими узун илляр бундан
габаг ХЫХ-ХХ ясрлярдя бащламышдыр. Картелляр бунун ян чох
йайылмыш формасы иди. Муяййян дяряъядя бейнялхалг хассяляри олса
да, картелляр ясасян дахили базара ишляйирдиляр. Мцасир дюврцн
298
монополистляри олан ТМК-нын ися ясас фяалиййят даиряляри харихи
дювлятлярдир. Ясас мягсядляри ися истещсалы юзляриня мцнасиб
юлкялярин яразиляриндя йцксялтмяк вя бу йолла да юзляриня мянфяят,
ящалийя ися кейфиййятли мящсул вермяк вя хидмят эюстярмякдир.
Biznes strukturu karparsiyalarda ясас хцсусиййятлярдян вя
сямяряли фяалиййят эюстярмяляриня тясир едян амиллярдян бири дя
онларын дцнйа мигйасында малиййя ресурсларындан юз хейрляри
цчцн истифадя етмяляридир. АБШ-ын Малиййя Назирлийинин
мялуматларына эюря Америка корпорасийаларынын хариъдя йерляшян
филиалларынын олан вясаитин мябляьи кечян ясрин 90-cы илляринин
ортасында
2
трилйон
доллар
тяшкил
едиб.
Онларын
малиййяляшдирилмясиндя вясаитин гябул едян дювлятлярин вя цчцнъц
дювлятлярин физики вя щцгуги шяхсляринин вясаити АБШ-да йерляшян
баш компанийаларын онлара йюнялтдийи вясаитдян чох олмушдур.
Biznes strukturu karparsiyalarda бир cящятдян дя диггяти
cялб едир. Бу структурлар елми, техники вя техноложи йениликляри гыса
мцддятдя истещсала тятбиг етмяк, инновасийа мцщитляри йаратмаг,
бцтцн сявиййялярдя базары юйрянмяк. Онларын секторларыны
арашдырмагда дцнйада фяалиййят эюстярян
ян габагъыл
компанийаларла йарыша эиря били рвя галиб эялирляр. Ян яламятдар
ъящят ондадыр ки, МТК-лар истещсалын сямяряли олмасына комплекс
йанашырлар вя хцсусян истещсалын сосиал игтисади вя тяшкилаты
ъящятляриня чох фикир верирляр. Онлар бейнялхалг менеъмент сянятиня
усталыгла йейилянирляр вя бу сащядя бюйцк вя ямяли тяърцбя
топламышлар.
Biznes
strukturu
karparsiyalarda
fяалиййятин
диверсификасийалашдырылмасы, динамиклийи, чевиклийи вя уйушганлы
олмасы щяр щансы сцни шякилдя мейдана эялмиш вя йахуд да
обйектив сябябляр цзцндян йаранмыш вязиййятлярдян «цзц ачыг»
чыхмалары МТК-лара хас хцсусиййятдир. Бу ъящятляр имкан верир ки,
онун тяшкилатчылары истещсалы вя сатышы вахтында оптималлашдыра вя
фирманын шющрятини сахлайа билсинляр.
Biznes strukturu iнкишаф етмиш юлкялярдян дцнйанын диэяр
юлкяляриня ахан капиталын щяъми эетдикъя артыр. Юлкяляр сярбяст
капитал топландыгъа бу просеся гошулурлар. Лакин йени нящянэлярин
мейдана эялмясиндя йцксяк сцрят нязяря чарпмаса да, хариъя
ахан цмуми щяъминдя яняняви олараг бу просесдя иштирак едян
юлкялярин хцсуси чякиляри вя йерляринин дяйишмяси тез-тез баш верир.
Dostları ilə paylaş: |