Haci qadir qədirzadə Əshabi KƏHF: MÜQƏDDƏSLİK
Yüklə 152 Kb. Pdf görüntüsü
|
Yuxarıdakı mənbələrdən məlum olur ki, “Əshabi-Kəhflə % əlaqəli rəvayətin birbaşa xristianlıqla əlaqələndirilməsi, xüsusən hind-ari (Roma-yunan, İspaniya) mənşəli hesab edilməsi məsələyə birtərəfli yanaşmadır. Bununla bağlı “Qurani-Kərim" “K ə h f surəsinin 9-cu ayəsinin açıqlanmasına diqqət yetirdikdə məlum olur ki, tərcümə müxtəlit mənbələrdə tərqli verilmişdir. ‘Yoxsa Kəht və Rakim əhlinin bizim şaşılacaq ayələrimizdən bir şey mi sandın?’’19 “Ey Mühammed, yoxsa sən Kəht və Rakim sahiblərini şaşılacaq ayələri m izdən m i sandın?”20 ‘Yoxsa sən, ey Mühammed,...Mağara və kitabə əhlini şaşılacaq ayələrimizdənmi zənn etdin?”21 “(Rəsulum)... Yoxsa sən bizim ayələrimizdən /sadəcə/Kəhf və Rakim sahiblərinin ibrətə şayan olduqlarınımı sandın?”22 “Kəht və Rakim əsabının əhvalını dəlillərimiz içərisində şaşılacaq bir dəlilmi sandın?”23 ‘Yoxsa Kəhf və Rakim əhlinin taleyi sənə qəribə gəldi, elə bildin ayələrimizdən qəribəsi təkcə bu imiş?”24 Bu ayədəki Kəhf sahibləri ("Əshabi-kəhf”) artıq rəvayətlərdən məlumdur. “Qurani-Kərim”in sonrakı ayələrində /10- 26/ onlarla bağlı geniş material vardır. Bəs,Rakim sahibləri kimdir və ya Rakim ifadəsi ilə pə nəzərdə tutulur? Ayrı-ayrı müəlliflər «• » 19 buna müxtəlif cəhətdən yanaşmışlar. Əbdülbaki Gölpınarlı yazır: “Rakiyimin sonradan mağaranın qarşısına (içərisinə H.Q.) qoyulan və üzəıində "Əshabi-Kəhfin başına gələn hadisələrin həkk edildiyi /qazıldığı/ daş lövhə olduğu Cübeyr oğlu Saiddən rəvayət edilmişdir. "Əshabi-Kəhf haqqında yazılmış bir kitabdır-deyənlərdə mövcuddur. Rakimin lüğəti mənası yazılmış şeydir.”25 Elmallı M.Həmdi Yazır məsələ ilə bağlı qeyd e d ir "Kəhf dağlarda bilavasitə geniş olan mağaralara verilən addır. Kiçiyinə “ğari'deyilir. Türkcəsi “in”dir. Rakim bizim kitabə dediyimiz yazılı daş, metal və s. düzəldilmiş lövhə deməkdir”.26 Təfsirlərə görə, kəhf dağda olan geniş mağara deməkdir. “Rakim”in nə olduğu ilə bağlı bir nəticə əldə olunmamışdır. Ancaq bu mənalardan biri olacağı ehtimal edilir Mağaranın olduğu dağ, ya vadi "Əshabi-Kəhfin adlannın yazıldığı kitabə.27 Avropa mənbələrində Rakim “Ə shabi-Kəhfin başına gələnlərin yazılıb mağarada qoyulduğu mis lövhədir.28 Yazılı mənbələrdən belə nəticəyə gəlmək olar 1. Mağaranın sahəsi geniş olmuşdur. 2. Bu rada yazılı kitabə qoyulmuşdur. Naxçıvandakı ‘Əshabi-Kəhfmağarası geniş olmaqla burada bir neçə kitabə vardır. Kitabənin tədqiqatçısı Hacı Fəxrəddinin 20 araşdırmalarından məlum olur ki, üzərində “Q urani-Kərim in “Əl- % K ə h f surəsinin 9,10,11,12,17 və 18-ci ayələri həkk edilmiş mərmər lövhə /kitabə/ təbii aşınma nəticəsində məhv olmaq təhlükəsində olduğu üçün Naxçıvan ölkəsinin hakimi Şükürulla xanın qərarına əsasən onun üzü təzədən,səhvsiz, ayn bir daşa yazılaraq əvvəlki daşın yerinə qoyulmuşdur. Bu h. 1190, miladi 1776-cı ildə olmuşdur.29 Bu baxımdan rus tədqiqatçılarının araşdırmaları diqqəti cəlb edir. Onlar mağaranın, onunla bağlı rəvayətin tarixini xristianlıqla bağlamağa çalışırlar. Hətta rəvayətdəki Dağ Yunisin Roma hökmdarı Detsiy olduğunu iddia edirlər.30 Bu yazılarda ancaq Efesdəki mağaradan danışılır. Başlıca diqqət mağaranın deyil, rəvayətin yaranma tarixinə yönəlmişdir. Əbu Reyhan Biruninin də fikirləri bu istiqamətdədir. Bunun səbəbi isə onun rəvayəti xristianlar arasından toplamasıdır.31 Naxçıvandakı “Ə shabi-Kəhflə bağlı rəvayət 1881-ci ildə K.Nikitin tərəfindən toplanmış və nəşr edilmişdir. Onun toplanmış olduğu rəvayət cüzi dəyişiklərlə bizim verdiyimiz rəvayət kimidir. K.Nikitinin təqdim etdiyi rəvayətdə bu ifadə diqqəti cəlb edir ‘Təm lixa şəhərə gələrkən bazarda öyrənir ki, şəhərdə iki hökmdar va r müsəlman və xristian. Şəhər darvazasına asılmış bayraqda yazılıb: “Allahdan başqa Allah yo xdu rl32 Bu fikir ümumi səmavi dinlər üçün xarakterikdir. Şifahi xalq ədəbiyyatından, toplanmış etnoqrafik materiallardan məlumdur ki, Naxçıvanda, ümumiyyətlə, 21 islam dünyasında bu ifadə “Laiiahəilləllah” kimi işlədilir. Bizcə, müəllif bu fikiri verərkən xristianlığa yol açmaq üçün zəmin yaratmışdır. Digər tərəfdən müəllif materialları kimdən toplanması haqqında məlumat vermir. Ümumiyyətlə, rəvayətin heç bir variantında bu məsələ yoxdur. Bu müəllifin çox ustalıqla 1828-ci ildə Naxçıvana İran ərazisindən köçürülmüş xristianlara (ermənilərə-H.Q)hakimiyyət vermə fikrindən irəli gəlir. Müəlliflərin başlıca arqumenti rəvayətin islamdan əvvəl baş verməsi, yatmışların qayıtdığı zaman tək Allahlığın olmasıdır. Toplanmış materiallar göstərir ki, rəvayət Orta Asiya türkləri arasında da məlumdur. Bu haqda ilk elmi məlumat A.Kalmıkov tərəfindən verilmişdir. Lakin müəllif tərcüməçisinin pis olmasına görə rəvayəti tam toplaya bilmədiyini söyləyir.33 Bir araşdırıcı olaraq həmin bölgədən “Əshabi-Kəhf’lə bağlı i * rəvayətin aşkar edilməsi bizlər üçün maraqlı idi. Çünki biz rəvayətin türk dünyasında formalaşmaqla, onlara aid olduğunu təxmin edirdik. Nəhayət, 1978-ci ildə Orta Asiya türklərin etnoqrafiyasının öyrənilməsində xüsusi xidmətləri olmuş Q.P.Snesarevin məqaləsi bu sahədə yeni fikirlər söyləməyə imkan verdi.34 Q.P. Snesarev yazır ki, rəvayətin açarını Orta Asiyada deyil, Kiçik Asiyada axtarmaq lazımdır. Topladığı iki rəvayətdə hökmdarın adı Dağ Yunis göstərilsə də, müəllif onun Roma imperatoru Kay Messiy 22 Yüklə 152 Kb. Dostları ilə paylaş:
|