Haci qadir qədirzadə Əshabi KƏHF: MÜQƏDDƏSLİK
Yüklə 152 Kb. Pdf görüntüsü
|
Orta Asiya variantında təsvir edilən mağaralarla bağlı rəvayətlərdə Həzrəti Peyğəmbərimizin Hicrət zamanı Sevr mağarasına sığınarkən baş vermiş hadisələr daxil edilm işdir Zülmdən qaçanlar mağaraya sığınırlar, onların ardınca düşənlər gəlincə mağaranın girəcəyində hörümçək tor toxuyur, göyərçin bala çıxarır.44 Digər bir variantda isə mağaranın çox kiçik olduğunu görməkdəyik: “Onlar mağaraya daxil olduqdan sonra girəcəyi daşla qapadılar” .45 Bizcə, rəvayət Orta Asiyaya iki vasitə ilə yayıla bilər birincisi Qərb və Şərq türklərinin mütəmadi əlaqələri, ikincisi, İslamı qəbul etdikdən sonra “Qurani-Kərim” vasitəsilə. Lakin buradakı rəvayətlərdə də müxtəlif variantların olması hər iki yolla yayıldığını söyləməyə imkan verir. Rəvayətin xristianlıq və ondan əvvəlki dövrə aid olması da daha çox Naxçıvanla, buranın qədim qıpçaq türk əhalisilə səsləşir. Bununla bağlı “Kitabi-Dədə Qorqud”da “Uşun qoca oğlu Səkrək boyu”na diqqət yetirək: Əkrək Qazan xandan axın /ordu/alıb Şirokozdan çıxıb Göycə dənizinə qədər çalıb-çapır. Yolu kafərin əlində olan Əlincə qalasına düşür. Qara Təkurnn adamları tərəfindən əsir götürülür. Qardaşı Səkrək böyüdükdən sonra cənub istiqamətindən (Dərəşam suyu) Əlincəyə gəlib qardaşını azad edir. Deməli, Əlincə müsəlman Лэк tanrıçı/olmayan qıpçaqların əlində idi. Dastanda rast gəldiyimiz: 27 Yarım kərpic yastıqlı, Yonma ağac tenriii, Köpəkim kafər.47 sözləri ətratdakıların bütpərəst və ya ikonaya inanan /xristian/ qıpçaqlar olduğunu göstərir. Qeyd edək ki, "Əshabi-Kəhf Əlincə qalasının yaxmlığındadır. Araları 10 km-ə qədər olar. “Dədə Qorqud”dakı katər dinsizdir. Azğın dinlidir. Adam ətindən qovurma hazırlayırlar. Deməli, onların məmləkətində tək tanrıçrya aman yoxdur. Məsələ ilə bağlı Əbdülqazi Bahadır xanın məlumatına diqqət yetirək: ‘Türk xalqı Yatəsdən ta Əlincə xan zamanına qədər müsəlman (tək tanrıçı-H.Q.) idi. Əlincə Xan padşah olduqdan sonra xalqın sayı və malı çox oldu və Kara xan zamanında katərlikdə elə möhkəm idilər ki, əgər atasının müsəlman (tək tanrıçı-H.Q.) olduğunu eşitsə-oğlu öldürər, oğlu olsa, atası öldürərdi”.48 Deməli, bu baxımdan da türklərə bağlılıq danılmazdır. Xristianlıqla bağlı tikirlərə gəlincə qeyd etməliyik ki, Qərbi Azərbaycan, Qars bölgəsi, o cümlədən Naxçıvan ərazisində M.Ö. Tək Tanrıçı qıpçaq-bulqar-peçenek-oğuz türkləri məskunlaşmışdılar. Onlarla Zərdüştlər arasında tez-tez toqquşmalar baş verirdi. Sonrakı dövrlərdə məhz həmin türklər xristialığı ilk qəbul edib ‘Yuxarı elləri’,tarixi Qərbi Azərbaycan, (indiki Ermənistan) adlanan bölgəyə də xristianlığı yaymışlar. 28 Qriqoıyanlıq isə əslən Xorasan Ərsak türkü Əziz Anaq oğlu % Qriqor tərəfindən yayılmışdır.49 Tarixi mənbələr göstərir ki, Naxçıvan bölgəsində, eyni zamanda Araz çayının güneyində Naxçıvanla qonşu olan ərazilərdə xristianlarla atəşpərəs sasanilər arasında döyüşlər olmuşdur. Həmin döyüşlərdə xristian-qıpçaqlar; bulqar-vənənd türkləri romalılaria bərabər vuruşmuşlar.451-ci ildə Maku yaxınlığındakı Avarayr döyüşündə 66 minlik Roma ordusunun 4 qolundan üçüncüsünə qıpçaq sərkərdəsi Vənənd Tatul komandanlıq edirdi.50 Ümumiyyətlə, qeybə çəkilənlərin 7 nəfər olması, 7 rəqəmin müqəddəs sayılması ilə bağlı inamın izini qədim şumer dastanı "Bilqamıs”da da görürük: Divar bişmiş kərpicdən bərk hörülüb başa-baş Yeddi müdrikmi qoyub qalanın himinə daş?51 Buradakı “yeddi müdrik” yeddi müqəddəs kimi də işlədilir. Dastanda uzun müddət yatma süjetinə rast gəlirik. Bilqamıs əbədi həyat üçün Utnapiştinin yanına getdikdən sonra onu yuxu tutur. 7 gün yatır.5* "Kitabi-Dədə Qorqud”da oğuz igidləri 7 gün yatırlar və buna “kiçik ölüm” deyirlər.52 Qeyd edək ki, türk ədəbiyyatında yeddi yatmışların ‘‘Bilqamıs"dakı yeddi müdriklərlə qarşılaşdırmalarına rast gəlinir.54 X Anadolu Bektaşiləri arasında 7 rəqəmi ilə bağlı bir rəvayət diqqətimizi cəlb etdi. Bu məsələdən bəhs edərək prof. dr. Hikmət Tanyu yazın “7 və yeddilər onlara görə hz. Əli tərəfdarları olub Yezit əsgəriərinin zülmündən qaçaraq bir mağarada gizlənib yuxuya dalırlar. Yeddilər, Yemlihalar, o mağarada 300 il yatanlar olub. Yemliha .Makselina, Bemuş, Debemuş, Kefete-Tayyuş, Şaznuş və Kitmir adlı itləri olaraq ifadə edilməkdədir. Rəvayətin fərqli şəkilləri vardı f . s Bu, rəvayətin elm aləmində ən az məlum olan variantıdır. Təbii ki, bu variant sonralar yaranmışdır. Naxçıvanda, ümumiyyətlə, Azərbaycanda rəvayətin bu variantı məlum deyil. Lakin bir məsələni qeyd etməliyik ki, Əhli-Beyt övladlarına zülm •* j • ( edildikdə onların bir çoxu Azərbaycana, o cümlədən Naxçıvana pənah gətirmişlər.Ha-zırda Naxçıvanda onlarla bağlı 3 imamzadə var. Rəvayətin əski çağdan türklərlə bağlı olduğunu təsdiq edəcək əsas amillərdən biri “Əshabi-Kəhf’dəki inanclardır. Araşdırmalar göstərir ki, buradakı inanclar qədim türklərə aid olmaqla, arxaik xarakter daşıyır. Toplanmış materiallara söykənərək demək olar ki, sırf islamla bağlı inanclar yox dərəcəsindədir. Əməl edilən adətlər və inanclar türklərin qədim dünyabaxışı, təbiət kultu ilə əlaqəlidir. Həmin inancları belə sıralamaq olar: Dağ-daş-mağara kultu, su kultu, ağac kultu... 30 Yüklə 152 Kb. Dostları ilə paylaş:
|