Din mənəvi paklıq olaraq insanlara tövsiyə edir ki. adamlar
öz hərəkət və əməllərində azad olsunlar, çünki “Allahın iradəsi
xaricində heç bir hadisə baş verə bilməz”, bütiin hadisələr, o
cümlədən adamların adi hərəkətləri də qabaqcadan ilahi qüvvə
tərəfindən müəyyən edilir, “əzəldən nə yazılıbsa o olacaqdır”.
’’qismət” və “tale” kimi süzülüb gəlmiş ehkamlar iradəli
müsəlmanların bütün varlığına kömək edir və onlar Allahın
yaradıcı qüvvə sahibi olduğu kimi xeyirli ehkamları əldə rəhbər
tuturlar.
Allahın
vahid
varlığına
inam
anlayışı
insanların
hərəkətlərində sərbəst fikir azadlığmı qəbul etməyə gətirib çıxarır.
Allahın vahid varlığına inam adamların istək və arzularının
məsuliyyətli
və olduqca əhəmiyyətli olduğunu irəli sürərək
onlarda öz gücünə inamı yaradır, çətin vəziyyətdən çıxmaq üçün
çıxış yolu axtarmaq, mübarizə etmək əzmini gücləndirir.
Dində “səbr”, ’’qəzavü-qədər” kimi məfhumlara və
onların ifadə etdiyi mahiyyətə inanc çox əhəmiyyətlidir.
•
•
insanların hərəkətlərinin, həyat yolunun ilahi qüvvə tərəfindən
müəyyən edilməsi doğru və düzgün fakt kəsb edir. Allah yanında
adamların sevinc və kədəri, xoşbəxtliyi və bədbəxtliyi qabaqcadan
müəyyən olunmuşdur. Gözəl həyata, xoş güzərana sahib olmaq
üçün taleyin ağuşuna, Allahın mərhəmətinə sığınmaq olduqca
əhəmiyyətlidir, bundan ötrü taət və ibadət, halal zəhmət çəkmək,
elm öyrənmək, bilik əldə etmək lazım gəlir.
Hər bir mübarizə və fəaliyyətdən bəhrələnməklə ümidini
Allaha bağlayan və yalnız Ondan kömək diləmək hər hansı bir
adam üçün dəyərlidir. Hər zaman Allahın mərhəmətin istəyən
adama - Allah kömək edər. Bu dünyada hər kəsin ki, nəyə şövqü
var oxumaq, elm öyrənmək, bütün fənlərdən xəbərdar olmaq, dil
bilmək, sənət bacarığı əldə etmək, ticarət öyrənmək və başqa
lazımlı şeyləri çalışaraq əldə etməlidir. “Mən həyatda yalnız iiç
şeyə arxalanıram: Yaradanıma, zəhmətimə və bir də xalqıma”
deyən Dahi şəxsiyyət öz inancını bu cür tərənnüm etdirmişdir.
Din bütün mömin müsəlmanların hərəkətlərini əxlaq
qaydaları çərçivəsinə salaraq, onların tam sərbəstliyini təmin edir
12
və müstəqil iş görməsinə kömək edir. İnsanlar hətta ən ali
məsələlərdə fikir yürütmək qabiliyyətinə malikdirlər. Məhz bu
səbəbdən də bütün müsəlman olmuş hər kəs böyük iş üçün də,
kiçik iş üçün də azad və səlahiyyətlidirlər.
Dinin təsiri nəticəsində insanlar “qorxmaz”, ’’mübariz” və
olduqca sərbəst olurlar ki, özləri hansı günün yaxşı və hansı günün
pis olmasım müəyyənləşdirirlər. Buna görə də o, adamların
hərəkət və davranışlarında dinin nə qədər böyük rolu olduğunu
təsdiq edən İslam dini əxlaqına, onu yaşadan və müdafiə edən
insanlar göstərir ki, adamların bu qədər geniş səviyyəli olması,
mənəvi kamilliyə yetişməsi deməkdir. Adamlar özləri də
tamamilə sərbəst olmaq mənasını görür və getdikcə daha artıq
başa düşürlər ki, Allah insanları nə qədər qiymətli və gözəl xəlq
etmiş, onlarda dostluğa, həmrəyliyə, birliyə çağıran düşüncə
qabiliyyəti
qoymuşdur.
“İnsanların
mənəvi
sərvətlərinin
hamısından dinin fərqi ondadır ki, o, dini mənsubiyyətindən
asılı olmayaraq həmişə insanları dostluğa, həmrəyliyə, birliyə
dəvət etmişdir” (7) deyən Azərbaycan xalqmm ümummilli lideri
Heydər Əliyev bir daha dini əxlaqın nə qədər əhəmiyyətli
olduğunu xatırlatmışdır.
Din insanların azad və firavan yaşaması üçün ehkamların
yerinə yetirilməsini əsas xüsusiyyətlərdən biri hesab edilir. Din
cəmiyyət üzvlərinin oxumasına, bilik, savad kəsb etməsinə,
şəxsiyyətin intellektual inkişafına böyük əhəmiyyət verir. Onun
ehkamlarına görə, adamlar ancaq bu yol ilə öz hərəkət və
əməllərində sərbəst olar, müstəqil fəaliyyət göstərə bilərlər. Din
belə bir nəzəriyyəni də əsaslandırır ki, insanların iradə azadlığı
dinlə bağlıdır, Allahın iradə azadlı çərçivəsində insanlarm hamısı
elmə və biliyə nail ola bilərlər. Dinin təbirincə, adamların əqli
inkişafı, savad dərəcəsi nə qədər yüsək olarsa, onlar öz
hərəkətlərində bir o qədər azad və firavan olarlar.
Zəngin və qədim keçmişə malik olan İslam dini bütün
aktual problemlərin həllini bəyan edərək göstərir ki, o, insanlarm
hərəkət və əməllərində mütləq iradə sahibi olan Allahın iradə
azadlığı daxilində mümkündür. Din onu da xatırladır ki, adamlar
13
öz hərəkətlərində Allahı düşünməklə, əqlə müraciət etməlidirlər.
Ancaq belə hərəkətlər insanı gözəlləşdirər, mənəvi cəhətdən
yüksəldə bilər. “Biz Azərbaycanlılar - bu, son ralar gələcək
bütün nəsillərə də tövsiyə olunur heç vaxt inamımızdan,
dinimizdən uzaqlaşmayacaq və bu mənəvi mənbələrimizdən
istifadə edərək gələcəyimizi quracağıq” (5, s. 81) deyən
ümummilli lider Heydər Əliyev bir daha öz yüksək fəlsəfi dəyər
və bilgisini bəyan etmişdir.
Din insanları bu dünyada halal zəhmətlə yaşamağı təbliğ
edən əxlaq normalarını yüksək qiymətləndirir və passivlik təlimini
tənqid edərək bəyan edir ki, passivlik insanları aldadaraq onları
maddi və mənəvi olan halal nemətlərdən məhrum edir. Həmçinin
nəticə etibarilə real gerçəkliyi nəzərə almaqla mövcud olan hər
hansı qeyri-varlıq növü, o cümlədən insan, əxlaqın nizamlanması
naminə səy göstərir və həyat tərzinin saflaşmasına xidmət edir.
14
Dostları ilə paylaş: |