HaliLLİ (ÖZDİL, yomra, trabzon) YÖresi skarn oluşuklari

HALİLLİ (ÖZDİL, YOMRA, TRABZON) YÖRESİ SKARN OLUŞUKLARI

Giriş

Özdil (Yomra, Trabzon) yöresinde çok sayıda önemsiz skarn oluşuğu bulunmaktadır. Bu ders kapsamında çalışılacak olan zuhur, Özdil ilçe merkezinin yaklaşık 2 km kuzeybatısında Halilli mahallesinin yaklaşık 1 km batısında yer almaktadır. Yörede bu saha dışında Tuzlak mezrası ile Ötensu mezrası arasında ve Kabaklık mezrasının hemen güneyinde olmak üzere başka skarn ve boynuz taşı oluşumları söz konusudur. Çoğunlukla manyetit içerikli olan bu skarn oluşuklarında yer yer bakırca zengin zonlar da söz konusudur.

Stratigrafi

Jura-Alt Kretase yaşlı bazik volkanitler, bunları kesen Alt Kretase yaşlı Özdil Graniyoidi ve dolerit daykları, Üst Kretase yaşlı dasitik volkanitler ve tüm birimleri kesen dasitik dayklar yörede yüzeyleme veren birimlerdir (Şekil 1).

Şekil 1. Özdil yöresinin jeolojisi ve maden oluşuklarının lokasyonları (Aslan, 1991 ve Yazıcı, 1996’dan).

Bazik volkanitler yörede en geniş yayılımı sunan birimdir. Alt Bazik Seri olarak da bilinen bu birim başlıca spilitleşmiş bazaltlar ve andezitik tüflerden oluşur. Yeşilimsi rengi ile karakteristik olan birim özellikle granit sokulumuna bağlı olarak aşırı silisleşmiş bir yapı sunar. Bu özelliği nedeniyle de yörede taş ocağı olarak işletilmekte ve özellikle deniz dolgu malzemesi olarak kullanılmaktadır. Başlıca plajiyoklas ve piroksen içerikli olan bu birimde kloritleşme ve epidotlaşma ile yer yer piritleşme yaygın olarak görülen hidrotermal etkileşimlerdir.

Bazik volkanitler içerisinde yer yer kireçtaşı mercekleri bulunmaktadır. Başlıca Tütünlük, Ocak ve Sırt mahlleleri ile Kabaklı mezrası yakınlarında gözlenen kireçtaşı mercekleri birkaç metredn 250 m’ye kadar değişen kalınlık sunarlar. Nadiren katmanlı yapısını koruyan kireçtaşı mercekleri granitik kütlenin sıcaklı ve basınç etkisi dolayısıyla ilksel dokusunu kaybetmiştir. Bu nedenle oldukça sağlam yapılı olup, 0.5-5 cm kalınlığında kuvars damarları içerirler. Az oranda sülfürlü mineraller de içeren bu kuvars damarları yöredeki skarn oluşumlarıyla ilişkili olmakla birlikte, boyutlarının yeterli olmaması nedeniyle ekonomik özellik göstermezler. Bu yörede gözlenen bu yarı metamorfik kireçtaşları diğer yörelerdeki eşleniklerinde gözlenen fosil içeriğine bağlı olarak Malm-Alt Kretase olarak yaşlandırılmıştır.

Özdil granitoidi yaklaşık 8 km²’lik bir alanda yüzeyleme vermekte ve Alt Bazik Seri olarak bilinen spilitik bazalt, andezitik tüf ve arakatkılar halinde kireçtaşı merceklerinden oluşan birimleri kesmektedir. Bu haliyle kestiği birimlerde kontak metamorfizmasına yol açmış ve böylece volkanik birim dokanaklarında boynuz taşlarının oluşumuna, kireçtaşı dokanaklarında ise skarn oluşumlarına yol açmıştır. Üst Kretase yaşlı dasitik birim tarafından üzerlenmiş ve kesilmiş olması nedeniyle granitoidin yaşı Alt Kretase-Üst Kretase olarak verilmiştir (Yılmaz, 1977). Özellikle kenar bölgelerinde mikrogranit ve aplit gibi dayklarla temsil edilen birim, iç kesimlerinde granodiyorit, kuvarslı monzodiyorit, tonalit ve diyorit gibi bileşimlere sahiptir.

Dasit Çağlı, Kerestelik, Karaağaç ve Derebaşı mezralarında yüzeyleme vermektedir. Alt Bazik Seri üzerine uyumsuz olarak gelen birim dasit, dasitik tüf ve kuvarslı andezitlerden oluşmaktadır. Bu dasitik birim doleritik dayklar tarafından kesilmektedir. Yöredeki en genç birim ise Özdil graniyoidi ve spilitik bazaltları kestiği gözlenen porfirik dasitlerdir.

Skarn Tip Cevherleşmeler

Damar Şekilli Cevherleşmeler

Cami Mahallenin yaklaşık 2 km KB’sında yer alan Maden Yöresi cevherleşmesi andezitik tüf ve kireçtaşkarı içerisinde gelişmiştir. Birkaç mm’den 10 cm’ye kadar değişen kalınlıklarda izlenen damarlar en fazla 4m kalınlığa erişen bir zonda yer almaktadır. Kırık ve fay zonları boyunca gelişmiş olan bu damarlar üzerine açılmış eski işletme galerileri vardır. Pirit ve kalkopirit içeren damrlarda ikincil zenginleşmeye bağlı olarak kovellin ve dijenit; oksitlenmeye bağlı olarak da malakit, götit-lepidokrozit oluşumları söz konusudur. Altın az oranda özellikle oksitli kısımlarda gözlenmiştir.

Yığın Şekilli Oluşuklar

Kabaklık mezrası hematit-kalkopirit zuhuru, Tuzlak mezrası kalkopirit-manyetit zuhuru, Kısakaldırım mezrası pirit-kalkopirit zuhuru ile Ocak kalkopirit-manyetit zuhuru bilinen başlıca kütlelerdir. Tüm bu kütleler graniyoyid ile bazik seri dokanağında veya dokanağa yakın yerlerde bazik seri içinde gelişmiştir. Kireçtaşı bloklarının bulunduğu yerler cevherleşmeler için çok daha elverişli zonlardır.

Kabaklık Mezrası skarn cevherleşmesi Cami mahallesinin yaklaşık 500 m KB’sında yer almaktadır. İyi gelişmiş bir skarn zonu içeren bölgede dış zonlarda başlıca garnet ve epidot ardalanmalarından oluşan bir değişim-dönüşüm zonu mevcuttur. Skarn cevherleşmesi spilitik bazaltlar içerisinde dasitik birimin dokanağında yakın bölgede ve özellikle kireçtaşı blokları dokanaklarında kafalar, mercek ve yığın şekilli olarak görülmektedir (Şekil 2). Ana cevher minerali manyetit-hematit olmakla birlikte kalkopirit, pirotin ve arsenopirit (?) de yer yer görülmektedir. Oksitli mineraller daha yoğun olarak dasitik tüf dokanağına yakın bölgede yer alırken, sülfürlü mineraller spilitik bazaltlar içerisinde saçınımlı ve ağsal damar-damarcıklar şeklinde görülür. Sülfürlü minerallerin yüzeysel koşullarda oksitlenmesine bağlı olarak dijenit, bornit, kovellin, kalkozin, malakit, hematit, götit gibi mineraller yer yer görülmektedir.

Şekil 2. Skarn cevherleşmesinin panoramik görünümü.

Cevherleşmenin dış kesimlerinde gözlenen skarn zonu garnet-piroksen ardalanmaları içerir. Bu ardalanma skarn oluşumundan önce ortamda mevcut olan ilksel kayacın bileşimine bağlı olarak gelişmiş olmalıdır. Minerallerin zon içindeki yayılımı ilksel kayacın tabakalı yapıya sahip tüf gibi bir kayaç olduğunu göstermektedir (Şekil 3). Şekil 2’den de anlaşılacağı üzere, ders kapsamında ziyaret edilecek olan skarn cevherleşmesi sınırlı bir kütleden ibaret olup ekonomik değildir. Mevcut haliyle skarn oluşum aşamalarını gösteren küçük bir örnektir.

Şekil 3. Skarn zonunda garnet (bordo renkli)-piroksen (soluk yeşil renkli)-epidot (fıstık yeşili renkli) ardalanması
Bölgedeki skarn oluşumlarının en önemli özelliklerinden bir diğeri çok yaygın olarak gelişim gösteren aktinolit-tremolit minerallerinin varlığıdır. Skarn sistemlerinde özellikle sülfürlü cevherleşmenin oluşumuna eşlik eden bu tür mineraller ışınsal yapılı olmalarıyla karakteristiktirler ve genellikle 5-15 cm boyutludurlar. Yer yer kümeler şeklinde bir arada bulunurlar (Şekil 4).
	Şekil 4. Limonitleşme zonunda aktinolit yığışımı.

Kaynaklar

Aslan, Z., 1991. Özdil (Yomra- Trabzon) yöresinin petrografisi, skarn oluşukları ve granat-piroksen ritmikleri. Yüksek lisans Tezi, KTÜ, Trabzon.

Yazıcı, H. 1996. Özdil (Yomra-Trabzon) ve yakın çevresinin maden yatakları açısından incelenmesi. Yüksek lisans Tezi, KTÜ, Trabzon.

Yılmaz, İ., 1977. Çaykara granitlerinin parajenetik ve jeokronometrik etüdü. Tübitak Doğa Bilimleri Dergisi, 1, 2, 29-35.

DERS UYGULAMASI

Hareket saati: 09.00

Mahale varış: 10.00

Yapılacak uygulama: Uygulama üç aşamadan oluşacaktır.

1. 
   İlk aşamada yörenin jeolojik özeliklerinden bahsedildikten sonra mevcut litolojik birimlerin tanıtımı yapılacaktır.
   
2. 
   İkinci aşama maden yatakları uygulaması olacaktır. İlk olarak skarn zonunda gözlenen mineraller, metazomatik değişimlerin nasıl olduğu mostra üzerinde öğrencilere aktarılacaktır. Daha sonra öğrencilere yol güzergahı boyunca kayaçlarda gözlenen alterasyonlar, cevherleşme izleri ve bunların nasıl tanınması gerektiği yolunda bilgilendirme yapılacaktır.
   
3. 
   Son aşamada ise tüm öğrenciler gruplar halinde tüm sahayı içine alacak şekilde bir yanal kesit üzerinde skarn zonu, yan kayaçlar ve alterasyon ile tektonik unsurları göstermeye çalışacaklardır.
   

Gerekli Malzemeler:

Saha Bilgisi Dersi uygulamasına katılacak olan öğrencilerin aşağıdaki malzemeleri yanlarında getirmeleri kesinlikle gereklidir.

• 
  Çekiç,
  
• 
  Çizim kalemleri (kurşun kalem, boya kalemleri, vs.),
  
• 
  Pusula,
  
• 
  Lup,
  
• 
  A3 boyutlu mukavva plaka
  

Altı çizili olan malzemeleri yanında getirmeyen öğrenciler KESİNLİKLE ARACA ALINMAYACAKTIR