8
keyfiyyətini yüksəltməyə doğru yönəldilmiş ən əsas tədbirlərdən
biri olan istehsalata mikrobioloji nəzarətdir.
N.F.Saenkonun rəhbərliyi altında və şəxsi iştirakı ilə ekspress-
üsul işlənib hazırlanmışdır. Bu üsulda - qabların təmiz olması,
avadanlıqlar, istehsalat binalarının havasının, köməkçi materialla-
rın və s. üzərində mikrobioloji nəzarət məsələsi işlənib hazır-
lanmaqla, həmçinin onların vəziyyətinə qiymət vermək üçün şkala
hazırlanmışdır.
Mikrobioloji nəzarətin təşkili və əsaslandırılmasında (şərab-
çılıq sənayesində) A.M.Şumakov, N.K.Mogilyanski, M.A.Maltse-
va, N.İ.Drboqlav, D.K.Çalenko və T.A.Çistoviçin xidmətləri
vardır.
Uzaq xaricdə üzüm, şirə və şərabın mikrobiologiyası, mikro-
orqanizmlərin törətdiyi proseslər və onların tənzimlənməsinə dair
L.Paster, E.Hanzen, Q.Şandrel, J.Ribero Qayon, E.Peyno və b.
tədqiqatçıların dəyərli işləri olmuşdur.
Ölkəmizdə sahə üzrə kadrlar hazırlığı və tədqiqat işləri Azər-
baycan Dövlət Aqrar Universiteti (ADAU) və Azərbaycan Texno-
logiya Universitetlərində (ATU), Azərbaycan Elmi-Tədqiqat
Üzümçülük və Şərabçılıq İnstitutu (AETÜŞİ) və sonuncunun Nax-
çıvan və Gəncədə yerləşən Təcrübə stansiyalarında aparılır.
ADAU və ATU-da bakalavriat, magistratura və doktorantura
pillələri üzrə mütəxəssislər hazırlanır. Azərbaycan Dövlət Aqrar
Universiteti ilə keçmiş SSRİ-nin müvafiq universitet və Elmi
Tədqiqat İnstitutları, həmçinin Avropanın (Almaniya, İtaliya və
b.) qabaqcıl universitetləri arasında əlqələr qurulur.
9
BİRİNCİ FƏSİL
AZƏRBAYCANDA ŞƏRABÇILIĞIN QISA TARİXİ VƏ
MÜASİR VƏZİYYƏTİ
1. 1. Şərabçılığın tarixini əks etdirən qaynaqlar
Üzümçülük və şərabçılığın tarixinin öyrənilməsində mühüm
olan bir sıra qaynaqlar tədqiqatçılar üçün əsas mənbəə kimi əhə-
miyyətini bu gün də saxlamaqdadır. Onlara arxeoloji qazıntılar və
bu zaman əldə olunan tapıntılar; yazılı mənbələr - ölkəmizə gələn
səyyahlar, alimlər, salnaməçilər və b. yazıb qoyduğu materiallar
və ölkəmizin ziyalı şəxsləri və dövlət quruluşlarının qoyduğu
yazılı məlumatlar; xalqimizin sahə ilə bağlı əsrlər boyu dildən-dilə
ötürərək yaşatdığı və bu günə qədər gətirib çıxardığı şifahi məlu-
matlar, deyimlər, atalar sözləri, bayatılar və s. ilə ifadə olunan ma-
teriallar aid edilə bilər. Buraya yerlərin adlanmasında qədimdən
istifadə olunmuş və bu günə qədər gəlib çıxan terminləri də əlavə
etmək olar.
1.1.1. Arxeoloji tədqiqatlar
Aparılan arxeoloji qazıntılar ölkəmizin sahə üzrə çox qədim
ənənələrə malik olduğunu göstərir.
1963-cü ildə Azərbaycan Geologiya idarəsinin əməkdaşları
Bozdağın qərbində 1-2 milyon il əvvəl əmələ gəlmiş Abşeron
adlandırılan çöküntüləri tədqiq edərək orada çoxlu miqdarda bitki
qalıqları, xüsusilə də yabanı meşə üzümünün yarpaqlarının daş
üzərindəki izlərini aşkar etdilər. Bu tapıntı yabanı üzümün bu
yerlərdə yarım milyon il bundan əvvəl meydana gəlməsinə dəlalət
edirdi. Sonralar bunu Naxçıvan MR-da tapılan daşlaşmış üzüm
yarpaqları da təsdiq etmiş oldu.
10
Hazırda yabanı meşə üzümünə ölkəmizin Kür çayı və onun
qolları boyunca, Alazan çayının aşağı hissəsində, Şəki-Zaqatala
bölgəsində, Böyük Qafqaz dağlarının cənub ətəyində, Naxçıvanda,
Gəncə bölgəsində və s. təsadüf etmək olur.
Göründüyü kimi ölkəmizdə mədəni üzümün əcdadları sayılan
ilk yabanı üzüm formaları çox geniş yayılmışdır. Bu isə alimlərin
– mədəni üzümün vətənini yabanı üzüm geniş yayıldığı ərazilərdə
axtarmaq lazımdır – fikrini doğrultmaqla bərabər ölkəmizin mədə-
ni üzümün ilk və əsaslı məskənlərindən olduğunu sübuta yetirir.
Azərbaycanın Gəncə-Qazax və Gürcüstanın Marneuli düzən-
liklərində eramızdan əvvəl (e.ə.) 6-4-cü minilliklərə aid edilən
abidələri tədqiq edən alimlər onları “Şomutəpə mədəniyyəti” adı
altında ümumiləşdirmişlər. Belə adlandırma Ağstafa rayonundakı
Şomutəpə abidəsinin adı ilə əlaqədardır. 1960-1964-cü illərdə
İ.Q.Nərimanov tərəfindən aparılan tədqiqatlar zamanı Şomutəpə
mədəniyyəti abidələrində mədəni və yabanı arpa, buğda qalıqları
üzüm toxumları, müxtəlif qablar, sürtkəc və s. aşkar edilmişdir
(şəkil 1.1). Məlum olmuşdur ki, bu dövürdə əkinçilikdə suvarma
tətbiq olunurmuş. Bu dövr Zaqafqaziyada ibtidai əkinçilik və
maldarlığın erkən mərhələsini səciyyələndirir.
Ağdam rayonunda tunc dövrünə (e.ə. II minilliyin I yarısı və
ortalarına) aid edilən Üzərliktəpə abidəsində aparılmış qazıntılar
zamanı müxtəlif alətlər, gil qablar, üzüm toxumları və s. tapıl-
mışdır. Bu tipli abidələr Azərbaycanın cənub-şərq hissəsində və
Naxçıvan MR-da da tapılmışdır.
Müxtəlif dövrlərə (tunc, antik və s.) aid edilən belə abidələrə
Sarıtəpə (Qazax, Beyləqan rayonları), Meynətəpə (Fizuli, Şəmkir
rayonları), Qaraçıbulax və ya Qəleyçibulax (Ağsu rayonu), Şəkili
(İsmayıllı rayonu) və başqalarını misal göstərmək olar. Bu
abidələrdən tapılmış üzüm toxumları, kömürləşmiş üzüm gilələri,
içərisində şərab xıltı olan küplər, üzüm əzən daşlar, sürtkəclər,
həmçinin təsərrüfat alətləri (dəhrə, bıçaq, qayçı və s.) xırda qablar
(kuzə, qədəh, cam və s.) Azərbaycanda üzümçülük və şərabçı-
lığının tarixinin 5-7 min il bundan əvvələ gedib çıxdığını göstərir.
Antik və erkən orta əsrlərə aid (Qaraçıbulaq, Meynətəpə, Şəkili və
Dostları ilə paylaş: |