HəBİBİ ŞEİRLƏR
Yüklə 351,58 Kb. Pdf görüntüsü
|
____________Milli Kitabxana____________ 7
1514-cü ildə I Sultan Səlim Səfəvi hökmdarı Şah İsmayıla müharibə elan etdi. Mənbələrdə göstərilir ki, Çaldıran müharibəsindən sonra Həbibi ömrünü Türkiyədə keçirmişdir. Lakin nə Azərbaycan, nə İran, nə də osmanlı mənbələrində şairin öz doğma vətənindən ayrılıb Türkiyəyə getməsinin səbəbləri barədə dürüst məlumat yoxdur. XVI əsr osmanlı təzkirəçisi Aşıq Çələbi Sultan Bəyazid hakimiyyətinin sonlarında Həbibinin Türkiyəyə gəldiyini, "əhli-elm-şivə və səyahət- pişə" bir şəxsiyyət olduğunu qeyd edir. İkinci Bəyazidin hakimiyyəti isə 1481-1512-ci illər arasında olduğundan Həbibinin 1512-ci ildən bir qədər əvvəl Türkiyəyə gəlməsi anlaşılır. M.F.Köprülü daha mötəbər məlumat verir: "Bu xüsusda bizi aydınlata biləcək bir tək mənbə "Camiünnəzair"dir. Bu mühüm məcmuəsini 1512-ci (hicri 918-ci) ildə tamamlayan Hacı Kamal oraya Həbibinin bir çox şeirlərini almış olduğundan şairimizin Türkiyəyə hər halda bundan bir kaç yıl əvvəl gəlmiş və şöhrətinin yayılmış olması icab edər. Buna görə Həbibi Şah İsmayılın məiyyətində təxmini olaraq 1502-1516 yıllar arasında bulunmuş olmalıdır" (göstərilən əsəri, səh.88). Lakin mənbələrdə Həbibinin Səfəvi sarayındakı görkəmli mövqeyindən əl çəkib Türkiyəyə gəlməsinin səbəbi, Türkiyədə necə yaşaması, İstanbulda və ya Anadolunun başqa şəhərlərində məskən salması barədə heç bir məlumat yoxdur. Həbibinin nə zaman öldüyü barədə də mənbələrdə heç bir qeydə rast gəlmirik. Lakin Lətifi onun I Səlim dövründə, yəni 1520-ci ildən əvvəl öldüyünü söyləyir.
____________Milli Kitabxana____________ 8
Övliya Çələbi isə "Cəfərabad təkyəsi"ndə şairin dəfnindən bəhs edərək yazır: "Kəndusi əcəmdir (azərbaycanlı olmasına işarə edilir-
vardır. Bu, Südlücədə Cəfərabad təkyəsində mədfundur" (İsmayıl Hikmət, Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi. I cild, Azərnəşr, 1928, səh.240). Göründüyü kimi, bu məlumatlar Həbibinin Anadoluda da bir şair kimi böyük şöhrət qazandığını təsdiq edir.
* * *
Həbibi XIV əsr görkəmli Azərbaycan şairi Nəsimi ilə XVI əsrdə yaşamış böyük Füzuli arasında yetişən qüdrətli bir şairdir. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, şairin əsərləri bizə tamamilə gəlib çatmamışdır. Həyat və sənətkarlığı barədə ilk və dəyərli məlumat verən Sam Mirzədən sonra Türkiyə təzkirəçilərindən Lətifi, Aşıq Çələbi və Həsən Çələbi, XVII əsrdə övliya Çələbi, XIX əsrdə Şəmsəddin Sami ondan qısa şəkildə bəhs etmişlər. Həbibinin həyatı və yaradıcılığı haqqında bizim dövrümüzdə ilk dəfə 1921-ci ildə mərhum ədəbiyyatşünas Salman Mümtaz yazmışdır. O, Sam Mirzənin Həbibi haqqında fars dilində verdiyi maraqlı məlumatı Azərbaycan dilinə tərcümə etmiş və onu istedadlı bir şair kimi tanıtmışdır. S.Mümtaz çap etdirdiyi məqaləyə Həbibinin məşhur:
____________Milli Kitabxana____________ 9
Gər səninçün qılmasam çak, ey büti-nazik bədən, Gorum olsun bu qəba, əgnimdə pirahan kəfən –
beyti ilə başlayan qəzəlinin və Füzulinin onun bu şerinə yazdığı təxmisi daxil etmişdir (göstərilən əsəri, səh.31-35). Oxuculara təqdim olunan bu "Şeirlər" kitabına isə şairin 47 şeri daxil edilmişdir. Müxtəlif mənbələrdən əldə edilən bu şeirlərdən yeddi bənddən ibarət olan müsəddəs (altılıq) Rusiya Elmlər Akademiyası Sankt-Peterburq bölməsinin Əlyazmalar şöbəsində (inv. №34l), üç qəzəl Azərbaycan MEA-nın M.Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunda (A-340/11918) 1636-cı ildə tərtib edilmiş cüngün 54a, 59b, 112a vərəqələrində saxlanılır. Bunlardan aşağıdakı mətlə ilə başlayan iki qəzəl başqa mənbələrdə yoxdur:
Xabi-qəflətdən oyansun eşqi-dildar istəyən, Bülbülü-şuridə olsun vəsli-gülzar istəyən. (var. 54a) və
Asilik bimarına adın şəfadır, yə nəbi. (vər. 112a) Bundan başqa, Salman Mümtaz fondunda 4 qəzəl və Əlabbas Müznibin şəxsi fondunda isə 3 qəzəl saxlanılır. ____________Milli Kitabxana____________ 10
S.Mümtazın arxivində olan aşağıdakı mətlə ilə başlayan iki qəzələ digər mənbələrdə rast gəlmədik:
Ey afitabi-dövlət, vey kövkəbi-hidayət, Ey mətləyi-təcəlla, vey nuri-bibidayət.
və Müstədam olğıl həmişə, ey gözəl xanım mənim, Gözləri nərgiz, yüzü gül, zülfi reyhanım mənim. (ƏYİ, arx.38, Q-4[l 14])
Əlabbas Müznibin şəxsi fondunda saxlanılan Həbibi şeirlərindən aşağıdakı mətlə ilə başlayan bir qəzəl başqa mənbələrdə yoxdur:
Ey ağzı qönçə, çöhrəsi gül, xətləri səmən, Zülfi bənöfşə, hüsni çəmən, boyu yasəmən. (ƏYİ, arx.37, Q-13(316])
Beləliklə, kitaba daxil edilmiş 47 şeirdən 42-si qəzəl, biri tövhid, biri müsəddəs, ikisi qəsidə və biri qitədir. Buradakı qəzəllərdən çoxu isə M.F.Köprülü tərəfindən yuxarıda adı çəkilən XVI əsr müəlliflərindən Hacı Kamalın "Camiunnəzair" əlyazma məcmuəsindən seçilib çap edilmişdir. Kitaba daxil edilən bu şeirlərdən aydınlaşır ki, Həbibi qəzəl tərzində daha çox müvəffəq olmuşdur. Onun qəzəlləri və bir müsəddəsi XV əsr Azərbaycan poeziyasının gözəl nümunələridir. Yüklə 351,58 Kb. Dostları ilə paylaş:
|