Her tür kendi tarzı yaşamını sürdürebilmek için doğa ve diğer canlılarla mücadele etmek zorundadır



Yüklə 445 b.
tarix24.04.2018
ölçüsü445 b.
#40000



Her tür kendi tarzı yaşamını sürdürebilmek için doğa ve diğer canlılarla mücadele etmek zorundadır. Her canlının çevresindeki canlılar ve fiziksel çevre ile etkileşimi onun ekolojik nişini veya diğer bir ifadeyle ekosistemdeki rolünü belirler. Ekosistem içindeki farklı türlerin her biri farklı bir şekilde etkileşim içindedir ve uzun zaman periyodu içinde birbirlerinin evrimini etkilemişlerdir.

  • Her tür kendi tarzı yaşamını sürdürebilmek için doğa ve diğer canlılarla mücadele etmek zorundadır. Her canlının çevresindeki canlılar ve fiziksel çevre ile etkileşimi onun ekolojik nişini veya diğer bir ifadeyle ekosistemdeki rolünü belirler. Ekosistem içindeki farklı türlerin her biri farklı bir şekilde etkileşim içindedir ve uzun zaman periyodu içinde birbirlerinin evrimini etkilemişlerdir.

  • Ekolojik açıdan toplumlar aynı ortamda yaşayan birbirleriyle sürekli etkileşim içindeki farklı türleri ifade eder. Toplumların büyüklüğü çok farklıdır, kesin sınırları yoktur ve tamamen izole edilemez. Sayısız şekilde birbirlerini etkilerler. Toplum içinde de toplumlar bulunur. Orman toplum içinde, ormanın altında çürüyen kütükler ayrı toplumları barındırır. Çürüyen ağaç içinde bakteriler, mantarlar, kurtlar, böcekler ve belki fare de bulunur. Çürüyen ağaçla beslenen termit içindeki canlılar ayrı toplumu oluşturur. Diğer açıdan yaşayan bütün canlılar küresel olarak toplumu meydana getirir.



Her canlının ekosistemin yapısı ve fonksiyonu üzerine kendine özel rolü vardır, bu role ekolojik niş denir. Canlının ekolojik nişi onun ortamda bulunabilmesi için gerekli bütün olayları içine alır-yaşayabilmesi, sağlıklı kalabilmesi ve üreyebilmesi için bütün fiziksel, kimyasal ve biyolojik faktörler. Ekolojik nişi canlının çevresini saran diğer fiziksel faktörler, ışık, sıcaklık, nem de etkiler. Yine canlının besinini sağladığı canlı, onun besin olduğu canlılar, rekabet ettiği canlılar onun nişini belirler. Dolayısıyla niş canlının toplam adaptasyonunu ve yaşam tarzını belirler.

  • Her canlının ekosistemin yapısı ve fonksiyonu üzerine kendine özel rolü vardır, bu role ekolojik niş denir. Canlının ekolojik nişi onun ortamda bulunabilmesi için gerekli bütün olayları içine alır-yaşayabilmesi, sağlıklı kalabilmesi ve üreyebilmesi için bütün fiziksel, kimyasal ve biyolojik faktörler. Ekolojik nişi canlının çevresini saran diğer fiziksel faktörler, ışık, sıcaklık, nem de etkiler. Yine canlının besinini sağladığı canlı, onun besin olduğu canlılar, rekabet ettiği canlılar onun nişini belirler. Dolayısıyla niş canlının toplam adaptasyonunu ve yaşam tarzını belirler.

  • Dünyanın çeşitli yörelerinde birbirleri ile alakasız türler, birbirlerinin aynı olan veya çok benzeyen nişler işgal ederler. Örneğin çayır alanlarında ot yiyen hayvanların ekolojik nişleri veya fonksiyonları Kuzey Amerikada bizon veya sığırlar tarafından, Avustralya'da ise kangurular tarafından işgal edilir. Fakat belirli bir toplumda iki ayrı tür hiç bir zaman aynı nişi işgal edemez. Daima bunlardan biri hakim olur. Besin maddesi, sığınacak yer ve alan bakımından aralarında meydana gelen rekabet, birinin yok olmasıyla sonuçlanır.



Verilen bir ekosistemde türlerin nişleri bilinirse sisteme yeni bir faktörün ilave edilmesinin doğuracağı sonuçlar önceden tahmin edilebilir. Örneğin nükleer bir santralin ısınmış sularının veya pis suların bir su ekosistemine ilavesinin veya ekosisteme yeni bir bitki veya hayvan türü sokulmasının meydana getireceği tesirler bu yolla bulunabilir. Mesela yaşama yerinde bir organizmanın yuva kurma veya beslenme alışkanlıklarının doğuracağı sonuçlar araştırılabilir. Canlının düşmanlarının veya parazitlerinin kalmaması nedeniyle bu canlı hızla çoğalıp çevrede yeni bir problem olacaktır.

  • Verilen bir ekosistemde türlerin nişleri bilinirse sisteme yeni bir faktörün ilave edilmesinin doğuracağı sonuçlar önceden tahmin edilebilir. Örneğin nükleer bir santralin ısınmış sularının veya pis suların bir su ekosistemine ilavesinin veya ekosisteme yeni bir bitki veya hayvan türü sokulmasının meydana getireceği tesirler bu yolla bulunabilir. Mesela yaşama yerinde bir organizmanın yuva kurma veya beslenme alışkanlıklarının doğuracağı sonuçlar araştırılabilir. Canlının düşmanlarının veya parazitlerinin kalmaması nedeniyle bu canlı hızla çoğalıp çevrede yeni bir problem olacaktır.

  • Her canlının bir potansiyel ve birde gerçekleşen nişi vardır. Eğer sınırlandırıcı fiziksel faktörler ve diğer canlılarla rekabet ortamı bulunmaz ise türün göstereceği niş daha farklı olacaktır. Ekosistemdeki rekabet ortamı bu potansiyel (radikal) nişin gösterilmesini engeller ve görülen, gerçekleşen niş ortaya çıkar.

  • Günlük hayatımızda bir çok organizma, istenerek veya istenmeyerek, bir kıtadan diğerine taşınmaktadır. Bu türler için rekabet ortamı ortadan kalktığında bunların bir çoğu baş belası istenilmeyen türler olmakta, sadece bir kaçından istifade edilebilmektedir.



Organizmanın habitatı ve çevresi ile fonksiyonu

  • Organizmanın habitatı ve çevresi ile fonksiyonu

      • Fiziksel yaşam yeri
      • Besin zincirindeki rolü
      • Çevre faktörlerine toleransı
      • Diğer organizmalarla etkileşimi


Ekolojik niş türün yaşamını sürdürebilmesi için gereksinim duyduğu fiziksel şartlar ve toplum içinde birlikte yaşadığı diğer türler ile etkileşimini içine alır.

  • Ekolojik niş türün yaşamını sürdürebilmesi için gereksinim duyduğu fiziksel şartlar ve toplum içinde birlikte yaşadığı diğer türler ile etkileşimini içine alır.

  • Dolayısıyla türün dağılımını çevre faktörleri ve diğer türlerle etkileşimi belirler.

  • Radikal (Potansiyel) niş – diğer türlerle etkileşimin olmadığı durumda türün gösterebileceği niş.

  • Gerçekleşen niş – türün fiziksel koşulların sınırlaması (abiotik stres) ve diğer türlerle etkileşim (avlanma) sonucu ortaya koyduğu nişi.







Etkileşim toplumlar arasında gerçekleşir. Toplum (Komunite)- ekosistem içinde etkileşim içinde olan populasyonlardır.

  • Etkileşim toplumlar arasında gerçekleşir. Toplum (Komunite)- ekosistem içinde etkileşim içinde olan populasyonlardır.

  • Etkileşim kaynaklar ve tüketiciler arasında denge sağlar

  • Populasyonlarda doğal seleksiyon sağlanır (örn. avcı-av)

  • Uzun zaman içinde- birlikte evrim geçirirler



1. Rekabet : Tür içi rekabet-türler arası rekabet (Her ikisine de zararlı), tür içi rekabete daha fazla rastlanır.

  • 1. Rekabet : Tür içi rekabet-türler arası rekabet (Her ikisine de zararlı), tür içi rekabete daha fazla rastlanır.

  • 2. Avlanma (avcıya yararlı, ava zararlı)

  • 3. Simbiyoz (Ortak yaşam)

  • parazitizm (birine faydalı, diğerlerine zararlı)

  • mutualizm (ikisine de faydalı)

  • kommensalizm (birine faydalı, diğerine etkisi yok)





Gıda,

  • Gıda,

  • Su,

  • Alan,

  • Üreme alanı,

  • Barınma yeri,

  • Işık…

  • Rekabetin görülebilmesi için, kaynakların sınırlı olması gerekir.



Engelleme~ kaynak için birbiriyle savaşma

  • Engelleme~ kaynak için birbiriyle savaşma

  • Sömürme~ aynı kaynağı daha hızlı tüketme

  • Rekabet sonucu yok olma~ aynı sınırlandırıcı kaynağa ihtiyacı olan iki farklı tür aynı alanda bir arada varlığını devam ettiremez √Gause deneyi



Tür içi rekabet sonucu ne olur?

  • Tür içi rekabet sonucu ne olur?

  • Örnek. Deniz kuşları kayalık dağlarda yuva alanı için rekabet ediyor

  • Örnek. Kurtlar dominant hiyerarşi ile – yiyecek, barınak ve çiftleşme için rekabet eder

  • Örnek. Farklı cinsiyetler birbirinden farklılaşır, tavuzkuşu, geyik



K taşıma kapasitesi

  • K taşıma kapasitesi

    • dN/dT=rN (1-N/K)


Rekabet sonucu:

    • Rekabet sonucu:
    • Yaşayan birey sayısı
    • Büyüme oranı
    • Üreme oranı
    • geriler


Türler arası rekabet sonucu ne olur

  • Türler arası rekabet sonucu ne olur

  • Ya türün biri yok olur

  • Ya da niş alanı sınırlanır



İki tür birbirine çok benziyor ise, ekolojik nişler çakışır. Tamamen aynı ekolojik nişe sahip iki tür aynı toplumda yer alamaz, rekabet sonucu biri diğerini ortamdan siler. İki farklı tür aynı gıda maddesi için rekabet edebilir, sadece sayıları azalır fakat, bu aynı tür olunca bir arada var olmaz, rekabet gücü yüksek olan diğerine yaşam alanı bırakmaz. 1934 yılında A.F. Gause iki protoza türü Paramesium aurelia ve Paramesium caudatum türlerini ayrı ayrı kaplarda ve aynı kaplarda yetiştirerek şu sonuca varmıştır. Bu iki türün gereksinimi aynıdır, aynı besin içeren ayrı kaplarda birim zamanda üreme hızları aynıdır, bir arada yetiştirildiğinde P.aurelia daha hızlı besin tüketip ürediğinden P.caudatum'un ölümüne neden olmaktadır.

  • İki tür birbirine çok benziyor ise, ekolojik nişler çakışır. Tamamen aynı ekolojik nişe sahip iki tür aynı toplumda yer alamaz, rekabet sonucu biri diğerini ortamdan siler. İki farklı tür aynı gıda maddesi için rekabet edebilir, sadece sayıları azalır fakat, bu aynı tür olunca bir arada var olmaz, rekabet gücü yüksek olan diğerine yaşam alanı bırakmaz. 1934 yılında A.F. Gause iki protoza türü Paramesium aurelia ve Paramesium caudatum türlerini ayrı ayrı kaplarda ve aynı kaplarda yetiştirerek şu sonuca varmıştır. Bu iki türün gereksinimi aynıdır, aynı besin içeren ayrı kaplarda birim zamanda üreme hızları aynıdır, bir arada yetiştirildiğinde P.aurelia daha hızlı besin tüketip ürediğinden P.caudatum'un ölümüne neden olmaktadır.



İki tür birbirinin tamamen aynı olan nişi üstlenemez ve uzun zaman içinde aynı kaynak için rekabet edemez.

  • İki tür birbirinin tamamen aynı olan nişi üstlenemez ve uzun zaman içinde aynı kaynak için rekabet edemez.

  • Bunlardan biri göç eder, yok olur, veya kaynaktan ayrılır ve aynı kaynağın alt bölümünü kullanır.

  • Var olan kaynak ancak geçici bir süre paylaşılabilir.





Ağacın farklı bölgeleri besin ve barınma alanı olarak paylaşılmış, populasyonlar bir arada bulunabiliyor

  • Ağacın farklı bölgeleri besin ve barınma alanı olarak paylaşılmış, populasyonlar bir arada bulunabiliyor





Örnek. Anahtar avcı tür deniz yıldızı; tür çeşitliliğini artırır.

  • Örnek. Anahtar avcı tür deniz yıldızı; tür çeşitliliğini artırır.

  • Ekosisteme sekil verirler

  • Anahtar avcı tür – toplum yapısına büyük etkisi olan tür, etkisi çokluğundan daha önemlidir.

  • Örnek. kunduz ve fil



Renk uydurma (kamuflaj)

  • Renk uydurma (kamuflaj)

  • Uyarıcı renklenme

  • Taklit~ kendini diğer bir türe benzetme:

  • yenilebilir bir tür kendini yenilmeyen türe benzetir



Örnek. Hayvanların savunma mekanizması:

  • Örnek. Hayvanların savunma mekanizması:

  • Mekanik ve kimyasal savunma

  • Hissetme

  • Alarm verme

  • Dikkat dağıtma

  • Bitkilerde diken, toksin













Avcı direk olarak öldürerek veya öldürmeden diğer canlı organizma ile beslenir.

  • Avcı direk olarak öldürerek veya öldürmeden diğer canlı organizma ile beslenir.

    • Sivrisinek insanlarda avlanır
  • Av çoğunlukla hedef populasyondaki en yavaş, güçsüz ve çevreye uyum sağlayamayan bireydir.

    • Bu tür içindeki rekabeti azaltır, populasyonun aşırı büyümesini engeller ve doğal seleksiyonu teşvik eder.






Tür içi rekabet

  • Tür içi rekabet



Bazen iki faklı tür var olabilmek için birlikte evrim geçirir. Birlikte evrim iki veya daha fazla türün bağımsız olarak etkileşimi sonucu ortaya çıkmıştır. Buna en iyi örnek çiçek açan bitkiler ve onların tozlayıcıları böceklerdir. Pek çok çiçekli bitki tozlaşmak ve tohum oluşturmak için arı, böcekler ve kuşlara muhtaçtır. Milyonlarca yıl boyunca bitkiler böcekleri çekmek için değişik yollar geliştirmiştir. Bunlardan biri nektar (şeker solüsyonu) ve polendir. Bazı bitkiler sadece bir tozlayıcı böceğe özel gıdalar da üretir. Örneğin bal arısı tarafından tozlanan çiçeklerin nektarı arının bal üretimi için gerekli olan % 30-35 şeker içeren nektar üretir. Bal arısı daha az şeker içeren çiçeklere gitmez. Polenler de bir çok böceği çeker. Örneğin bal arıları polen ve nektardan larvaları için özel besin hazırlar. Çiçekler aynı zamanda farklı renk ve kokular oluşturarak özel böcekleri çekmek için evrim geçirmişlerdir. Tozlayıcı böcekler de çiçeklerde olduğu gibi besinlerini almak için özel ağız yapıları geliştirmiştir. Bu sayede polinasyon gerçekleşir.

  • Bazen iki faklı tür var olabilmek için birlikte evrim geçirir. Birlikte evrim iki veya daha fazla türün bağımsız olarak etkileşimi sonucu ortaya çıkmıştır. Buna en iyi örnek çiçek açan bitkiler ve onların tozlayıcıları böceklerdir. Pek çok çiçekli bitki tozlaşmak ve tohum oluşturmak için arı, böcekler ve kuşlara muhtaçtır. Milyonlarca yıl boyunca bitkiler böcekleri çekmek için değişik yollar geliştirmiştir. Bunlardan biri nektar (şeker solüsyonu) ve polendir. Bazı bitkiler sadece bir tozlayıcı böceğe özel gıdalar da üretir. Örneğin bal arısı tarafından tozlanan çiçeklerin nektarı arının bal üretimi için gerekli olan % 30-35 şeker içeren nektar üretir. Bal arısı daha az şeker içeren çiçeklere gitmez. Polenler de bir çok böceği çeker. Örneğin bal arıları polen ve nektardan larvaları için özel besin hazırlar. Çiçekler aynı zamanda farklı renk ve kokular oluşturarak özel böcekleri çekmek için evrim geçirmişlerdir. Tozlayıcı böcekler de çiçeklerde olduğu gibi besinlerini almak için özel ağız yapıları geliştirmiştir. Bu sayede polinasyon gerçekleşir.



Mutualizm

  • Mutualizm

  • Mutualist simbiyotik yaşamda her iki ortak da fayda görür. Mantar ile yeşil alg arasında oluşan ortaklık mutualist yaşama en iyi örnektir. Mantar yeşil algi korur, ona su ve mineralleri sağlar, buna karşılık alg yapmış oluğu fotosentezle mantara besin sağlar. Termitlerin ve otçulların sindirim sisteminde yaşayan ve selüloz sindiren bakterilerde mutualist yaşama örnektir. Bitki köklerinde mantarlarla oluşan mikorhiza mutualist yaşamın diğer örneğidir. Mantar topraktan zor alınan mineralleri bitkiye sağlarken, bitki ona yine fotesentez ürünleri sağlar. Mikorhiza sayesinde bitki daha hızlı büyür, kuraklık ve toprak sıcaklığına daha fazla tolerans gösterir. Baklagil köklerinde yaşayan ve atmosfer azotunu bitkinin kullanımına sunan rhizobium bakterileri de bu bitkilerle mutualist yaşar.



Örnekler:

  • Örnekler:

    • Liken: mantar+alg
    • Arı-çiçek
    • Karınca-yaprak biti
    • Baklagil-Rhizobium bakterisi


Ortaklardan birisi fayda görürken, diğeri ne fayda ne de zarar görür. Örneğin Echeneis ile köpek balığı arasındaki ilişki. Köpek balığı yakaladığı avla beslenirken, etrafa yayılan küçük parçalar ile de echeneis balığı beslenir. Büyük leylek yuvalarında, serçelerin küçük yuvaları kullanması, Aslan av artıklarını akbabaların yemesinde de ortaklardan biri fayda görürken diğeri bundan etkilenmez.

  • Ortaklardan birisi fayda görürken, diğeri ne fayda ne de zarar görür. Örneğin Echeneis ile köpek balığı arasındaki ilişki. Köpek balığı yakaladığı avla beslenirken, etrafa yayılan küçük parçalar ile de echeneis balığı beslenir. Büyük leylek yuvalarında, serçelerin küçük yuvaları kullanması, Aslan av artıklarını akbabaların yemesinde de ortaklardan biri fayda görürken diğeri bundan etkilenmez.



Türlerin biri yarar görür, diğeri bundan ne fayda ne de zarar görür

  • Türlerin biri yarar görür, diğeri bundan ne fayda ne de zarar görür

  • Örnekler:

    • Balina üstünde Barnacles
    • Tırmanıcı-sarılıcı bitki
    • Kaplumbağa üzerinde alg
    • Cattle egrets and grazing cattle
    • Soytarı balığı ve deniz anemomu




Parazit faydalanır konukçu zarar görür

  • Parazit faydalanır konukçu zarar görür

  • Örnekler:

    • Virus/hastalık
    • Tenya
    • Parazitik bitki
    • Sivrisinek
    • Pire
    • Parazit kuş




Böcekler arasında yaygındır, ziraatte biyolojik mücadele olarak kullanılırlar.

  • Böcekler arasında yaygındır, ziraatte biyolojik mücadele olarak kullanılırlar.

  • Konukçuları öldürürler











Tuta absoluta'nın varlığı ilk defa 2006 yılı sonunda İspanya'da domates bitkilerinde rapor edildi. İtalya'da  2008, Cezayir'de  2008, Fas'ta  2008, Tunus'ta 2008, Fransa'da 2009, İngiltere'de 2009, Hollanda'da 2009, Yunanistan'da 2009 yılında saptanmıştır. Zararlı Akdeniz bölgesinde çok hızlı bir şekilde yayılmaktadır. Uygun agro-ekolojik ortamlarda çok çabuk türeyebilmektedir. Ayrıca, bir kez istila başladı mı kontrol edilmesi gayet zordur. Tuta absoluta’önceleri etkili olarak bilinen kimyasal ilaçlara karşı direnç geliştirmiştir.

  • Tuta absoluta'nın varlığı ilk defa 2006 yılı sonunda İspanya'da domates bitkilerinde rapor edildi. İtalya'da  2008, Cezayir'de  2008, Fas'ta  2008, Tunus'ta 2008, Fransa'da 2009, İngiltere'de 2009, Hollanda'da 2009, Yunanistan'da 2009 yılında saptanmıştır. Zararlı Akdeniz bölgesinde çok hızlı bir şekilde yayılmaktadır. Uygun agro-ekolojik ortamlarda çok çabuk türeyebilmektedir. Ayrıca, bir kez istila başladı mı kontrol edilmesi gayet zordur. Tuta absoluta’önceleri etkili olarak bilinen kimyasal ilaçlara karşı direnç geliştirmiştir.



  • geridönüşüm/ayrıştırma

  • yenileme-tazeleme

  • koruma-idareli kullanma

  • populasyon kontrolü

  • toksin üretimi

  • bir organizmanın birden çok fonksiyonu



Genellikle bitki ve hayvanlar, iklim ve çevre faktörlerinin değişmesine karşı tahammüllü olmadıklarından, ekosferde belirli yaşama yerlerine sıkışıp kalmış durumdadır. Sadece sinekler, hamam böcekleri, fareler ve insanlar gibi bazı türler çevreye kolayca adapte olabilmekte ve gezegenimizin büyük kısmı üzerinde yaşayabilmektedir. Beslenme nişi olarak insan bazı bölgelerde et obur, bazı bölgelerde ise ot oburdur. Genellikle ise hem et hem bitkisel gıdalarla beslenir. İnsanın hakim durumu daha önce başka hiçbir tür tarafından işgal edilmemiş yeni bir enerji nişi işgal etmesinden ileriye gelmektedir. İnsan fosil yakıtlarda depo edilmiş güneş enersini ve nükleer enerjiyi kullanarak doğrudan doğruya güneş enerjisine bağımlı kalmaktan kurtulmuştur. Kömür, petrol ve doğal gaz sayesinde milyonlarca yıl öncesinde kimyasal enerji olarak depo edilmiş güneş enerjisinden istifade etmektedir.

  • Genellikle bitki ve hayvanlar, iklim ve çevre faktörlerinin değişmesine karşı tahammüllü olmadıklarından, ekosferde belirli yaşama yerlerine sıkışıp kalmış durumdadır. Sadece sinekler, hamam böcekleri, fareler ve insanlar gibi bazı türler çevreye kolayca adapte olabilmekte ve gezegenimizin büyük kısmı üzerinde yaşayabilmektedir. Beslenme nişi olarak insan bazı bölgelerde et obur, bazı bölgelerde ise ot oburdur. Genellikle ise hem et hem bitkisel gıdalarla beslenir. İnsanın hakim durumu daha önce başka hiçbir tür tarafından işgal edilmemiş yeni bir enerji nişi işgal etmesinden ileriye gelmektedir. İnsan fosil yakıtlarda depo edilmiş güneş enersini ve nükleer enerjiyi kullanarak doğrudan doğruya güneş enerjisine bağımlı kalmaktan kurtulmuştur. Kömür, petrol ve doğal gaz sayesinde milyonlarca yıl öncesinde kimyasal enerji olarak depo edilmiş güneş enerjisinden istifade etmektedir.

  • İnsan yer yüzünün büyük bir bölümünü değiştirecek tek canlı türüdür. Büyük nüfus artışı ve gittikçe artan hırs nedeniyle sınırlı enerji ve diğer doğal kaynaklara karşı rekabet ve mücadele artmıştır. Gerçekten dünya nüfusunun üçte birinden daha azı, yüksek, geri kalan üçte ikisi ise alçak bir enerji nişi işgal etmektedir. Bu durum açıkça çevre krizinin neden bir enerji krizi olduğunu da göstermektedir. Fosil yakıtların yakılması sonucu küresel ısınma, asit yağmurları, nükleer enerji kazaları, suların kirlenmesi, tropikal ormanları yağmalanması büyük ekosistem değişmelerine ve çevre krizlerine yol açmaktadır.



Yüklə 445 b.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə