HəSƏn həSƏnov
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
9 m ərhum prezidentimiz Heydər Əliyevin N.Nərimanovu “görkəmli sima, böyük siyasi xadim” adlandırması, “N.Nərimanovu ittiham edən fikirlərlə heç cür razılaşmaq olmaz” fikri (288) epiqraf kimi verilmişdir. Beləliklə, N.Nərimanovla bağlı əsərlərin sayı artmış, onun irsinə ciddi elmi yanaşmanı əks etdirən yeni əsərlərin yaranmasına zəmin yaranmışdır. S.Rüst əmova-Tohidi N.Nərimanov və M.Ə.Rəsulzadənin, V.Quliyev N.N ərimanov və Əhməd Ağaoğlunun ictimai-siyasi fəaliyyətlərini, baxışlarını və tarixi missiyalarını müqayisəli təhlil edərək araşdırmışlar. M.Səttarov N.N ərimanovun islam dininə münasibətini, E.Fətullayev ictimai-siyasi fəaliyyətini araşdırmışlar. E.Etibarlı N.Nərimanovun şəxsiyyətinin təftişinə qarşı çıxır. C.Quliyevin m əqaləsində N.Nərimanov şəxsiyyətinin həqiqətləri açılır, Elçin öz yazılarında insanları N.Nərimanovun xalqımız qarşısındakı böyük xidmətlərini qiym ətləndirməyi bacarmağa çağırır. R.Xudiyev və T.Köçərli N.Nərimanovun Az ərbaycanın ərazi bütövlüyü uğrundakı fəaliyyətini araşdırırlar. Ş.Qurbanovun kitabları ilk əvvəl N.Nərimanova qarşı irəli sürülən ittihamlara kəsərli cavab olaraq, onun ictimai-siy asi baxışlarının vətənpərvərlik aspektlərini açmağa kömək edir. Bu kitablara yüks ək qiymət verən Q.Bayramovun yazdığı rəy tarixi şəxsiyyətlərə qiymət verməyi düzgün öyrənmək baxımından diqqəti cəlb edir (330, 8 dekabr 1995; 14; 60; 137; 371; 13 aprel 1996; 372, 1996; № 6-7; 20; 373, 1999, № 15; 43; 17; 18; 19; 371, 14 sentyabr 2003). F.İbrahimli öz əsərində Azərbaycan kəndində yeridilən sovetləşmə siyas ətində, dini və milli adət-ənənələrə qarşı aparılan mübarizədə N.Nərimanovun s ərt şəkildə milli maraqlardan çıxış etdiyini xüsusi qeyd edir. Əsərdə qeyd olunur ki, N.N ərimanov Azərbaycanın “xalqın azadlıq yolunu sosializmdə görən milli hissli v ə milli baxışlı kommunistlər” tərəfindən idarə olunmasını tələb edirdi (38). F.Əhmədovanın əsərlərində N.Nərimanovun ictimai-siyasi xadim kimi rolu h ərtərəfli araşdırılmışdır (28-36). Onun namizədlik dissertasiyası da N ərimanovşünaslığa ciddi töhfə hesab edilə bilər. Müəllif belə nəticəyə gəlir ki, “N.N ərimanovun siyasi dünyagörüşü çarpaşıq sarsıntılar prosesində formal aşmışdır və belə bir məsuliyyətli zamanda o, passiv mövqe tutmamış, əksinə, sosial mühitə fəal təsir göstərmişdir”. R.Osmanova namizədlik dissertasiyasında rəhbərlikdə azlıq təşkil etməsinə baxmayaraq, xalqın müst əqilliyini düşünən, milli hissli, vətənpərvər, nicat yolunu yaranmış quruluşda gör ən azərbaycanlı qüvvələr arasında birinci olaraq N.Nərimanovu qeyd edir (35; 36; 55). F.İbrahimli, F.Əhmədova, R.Osmanova haqlı olaraq qeyd edirlər ki, N.N ərimanov Azərbaycandan uzaqlaşdırıldıqdan sonra Azərbaycanda milli yönümlü siyas ətin zəifləməsi müşahidə olunmuşdur. M.Sultanqaliyev bildirir ki, N.N ərimanovun ölümündən sonra onun Azərbaycandakı tərəfdarları əməkdaşlıqdan imtina edərək milli yönümlü siyasəti “yanlış” kimi qiym ətləndirirdilər (84, s.223). 10 Monoqrafiy a yazılarkən 90-cı illərdə çap edilmiş, Azərbaycanın daxili və beyn əlxalq vəziyyətinə həsr edilmiş ümumiləşdirilmiş əsərlər də öyrənilmişdir. Bunlardan S.Q əndilovun, C.Həsənovun, P.Darabadinin, C.Quliyevin, A.İsgəndərovun, M.Qasımovun, T.Nəsirovun, B.Rəfiyevin, İ.Musayevin, X.M əmmədovun (12; 72; 107; 111; 39; 9; 10; 54; 51; 128; 9) əsərlərinə, həmçinin ABŞ, macar, fransız, ərəb, qazax müəlliflərinin əsərlərinə (61; 143; 121; 393; 401; 403; 92) d ə müraciət edilmişdir. Mü əllif Türkiyədə nəşr olunan, uzun illər Nərimanovşünaslar üçün əlçatmaz olan əsərlərə xüsusi diqqət yetirib. Bu səpkidə Rza Nurun xatirələri və bu xatir ələrdə N.Nərimanova verilən qiymət çox dəyərlidir. Doğan Avçıoglunun əsərində Atatürk hökumətinə və Kazım Qarabəkir Paşaya N.Nərimanovun başçılıq etdiyi Az ərbaycan sovet hökumətinin göndərdiyi maliyyə yardımı haqqında danışılır. Atatürk və müasiri olan xarici dövlət başçılarına həsr olunmuş topluda N.N ərimanovun da adı vardır (79; 80; 89). Türkiyə nəşrləri araşdırılarkən M.Sarayın, İ.Bozdağın, İ.Yükselin, V.İmanovun əsərlərində Azərbaycanda sovet hakimiyy əti qurularkən yaranmış şərait geniş təhlil olunur. Bu baxımdan B.Gökayın əsərini də qeyd etmək lazımdır. M.Sarayın “Atatürkün sovet politikası” əsəri bizi maraqlandıran mövzulardan bəhs edir (87; 86; 82; 88; 83; 90). Halit Kakıncın son zamanlar Türkiyədə nəşr olunan “Sultanqaliyev və Milli Kommunizm”, el əcə də “Destani Kuramçi Sultanqaliyev” adlı əsərlərində sovet dövründ ə müxtəlif vəzifələrdə çalışan kommunistlərin fəaliyyətinə yeni baxışla rastlaşırıq. Əsərlərdə N.Nərimanovun sovet Rusiyasının başqa siyasətçiləri ilə birlikd ə apardığı milli təmayülçülük fəaliyyəti haqqında geniş danışılır. Həmin əsərlər haqqında professor Emre Konqar deyir: “Bu əsərlər Türkiyənin həm düşüncə, həm də siyasi tarixindəki önəmli boşluqlardan birini doldurur, Türkiyə Cümhuriyy ətinin qurulması dövründəki təhlili baxımından böyük bir boşluğu doldurmaqdadır, sadəcə tariximizə deyil, bu günümüzə və gələcəyimizə işıq verən bir əsərdir”. Professor Toktamış Atəş isə Sultanqaliyevi və Sovet İttifaqının başqa türk kommunistl ərini nəzərdə tutaraq qeyd edir ki, “onların kommunist olmalarını inkar ed ərək türkçülüklərini, yəni milli təmayülçü siyasətlərini irəli sürmələri çox vacibdir (84; 85). Mü əllifin əsərləri N.Nərimanovun fəaliyyətinin indiyədək araşdırılmayan milli dövl ətçilik baxışlarının öyrənilməsinə həsr edilmişdir (66; s.3-63; 66, 2003, № 3, s.79-93; 69, 2003; 70, 2003, № 3). Bu əsərlərdə N.Nərimanov milli ruhlu bir şəxs kimi və milli dövlətçilik baxışları olan Azərbaycan dövlət xadimi kimi təqdim edilmişdir. Monoqrafiya yazılarkən internet materiallarından da istifadə edilmişdir (390-410). Monoqrafiya z əngin mənbə bazası əsasında yazılmışdır. İstifadə olunmuş m ənbələri bir neçə qrupa bölmək olar. İlk növbədə, N.Nərimanovun nitq, məruzə v ə məqalələrini dərindən öyrənmədən problemin obyektiv araşdırılması mümkün Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|