HəSƏn həSƏnov
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
11 deyildir (284-288). N.N ərimanovun sovet hakimiyyətinin qadağalar dövründə çapa buraxılmayan əsərləri xüsusi maraq kəsb edir. Bunları vaxtaşırı Z.Bünyadov, İ.Əliyev, P.Əzizbəyova, T.Köçərli, F.Məmmədova, N.Cəfərov, D.Quliyev, T.Əhmədov, Ş.Qurbanov, H.Əhmədov, J.Qurbanova, M.Piriyev, A.Acaloğlu, A.X əlilov və b. nəşr etdirmişlər (161; 288; 149; 317). Azərbaycan sovet hökum ətinin sərəncam və dekretləri N.Nərimanovun şəxsi keyfiyyətləri və düşüncələri barədə fikir yürütməyə imkan verir. 20-ci ill ərdəki siyasi hadisələr zamanı N.Nərimanovla əməkdaşlıq edən və Az ərbaycanın ilk kommunist tarixçilərindən olan, repressiyaya uğrayan Əhməd Əhmədovun ARSPİHDA-da saxlanılan əlyazmaları mövzunun açılması üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir (264-269). Həmin əsərlərdə N.Nərimanovun bolşevizmə müxalif olan ictimai-siyasi, o cümlədən milli dövlətçilik baxışları əks olunmuşdur. Sovet dövl ət və partiya xadimlərinin, xüsusən V.İ.Lenin, İ.V.Stalin və G.Çiçerinin nitq v ə məruzələri dövrün ümumi mənzərəsini öyrənmək baxımından əhəmiyyətlidir. Müəllif tərəfindən 1917-1920-ci illərdə sovet hakimiyyətinin milli m əsələyə dair siyasətinin mahiyyətindən bəhs edən ədəbiyyat da öyrənilmişdir (164). Az ərbaycanın bolşevik xadimlərinin əsərləri problemi öyrənməkdə mühüm m ənbə sayıla bilər. Bu baxımdan Ə.Qarayev, Q.Musabəyov və M.Bağırovun (117; 124; 99) əsərlərini qeyd etmək lazımdır. Həmin əsərlər sovet hakimiyyətinin ilk ill ərində Azərbaycanda yaranmış ictimai-siyasi vəziyyəti və yeridilən siyasəti öyr ənmək nöqteyi-nəzərindən əhəmiyyətlidir. Monoqrafiya yazılarkən bir sıra məsələləri müqayisəli təhlil etmək m əqsədilə AXC xadiml ərindən M.Ə.Rəsulzadə, Ə.Topçubaşov, M.M əmmədzadənin və H.Baykaranın əsərlərindən (58; 62; 166; 78; 7) istifadə edilmişdir. Azərbaycan Respublikası Siyasi Partiyalar və İctimai Hərəkatlar Dövlət Arxivinin (ARSPİHDA) fondlarının materiallarından geniş istifadə edilmişdir. Bu arxivd ə dissertasiya mövzusuna dair “N.Nərimanov fondu” adlandırılan xüsusi fondda 200 iş qorunub saxlanılır. Fond N.Nərimanovun məktubları, teleqramları, m əqalələri və qeydləri, eyni zamanda ona göndərilən məktub və teleqramlarla z əngindir. Arxivdə saxlanılan Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komit əsinin materiallarından (f.1,2, 12, 64) geniş istifadə olunmuşdur. Monoqrafiyada Az ərbaycan Respublikası Dövlət Arxivinin (ARDA) müxt əlif fondlarının materiallarından istifadə olumuşdur. Gəncə dairə m əhkəməsinin (f.6), Azərbaycan SSR Xalq Daxili İşlər Komissarlığının (f.27), Az ərbaycan SSR Xalq Xarici İşlər Komissarlığının (f.28), Azərbaycan SSR Xalq Maarif Komissa rlığının (f.57), Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ədliyyə Nazirliyinin (f.100), Az ərbaycan SSR Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin (f.379), Az ərbaycan Dövlət Elmi-Tədqiqat İnstitutu nəzdində Azərbaycanı öyrənən və t ədqiq edən cəmiyyətin (f.389), Azərbaycan İnqilab Komitəsinin (f.410), 12 Az ərbaycan SSR Xalq Komissarları Sovetinin (f.411), Azərbaycan Xalq Cümhuriyy əti Daxili İşlər Nazirliyinin (f.894), Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Xarici İşlər Nazirliyinin (f.970), Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Fövqəladə İstintaq Komissiyasının (f.1061), Bakı Şəhər Soveti Xalq Maarif Şöbəsinin (f.1439), Az ərbaycan Dövlət Neft Birliyinin (Azneft) (f.1610) və b.-nın materiallarından istifadə olunmuş, bir sıra sənədlər ilk dəfə elmi dövriyyəyə g ətirilmişdir. Az ərbaycan Respublikası Dövlət Ədəbiyyat və İncəsənət Arxivində (ARDƏİA) saxlanılan görkəmli elm, mədəniyyət və incəsənət adamlarının şəxsi fondlarından (f.84, 255, 517) və Azərbaycan Respublikası Dövlət Tarix Arxivinin (ARDTA) fondlarından (f.46, 389) istifadə edilmişdir. Mü əllif Türkiyə arxivlərindən (433-483) və Böyük Britaniya Xarici İşlər Nazirliyinin arxivind ə (274-283) saxlanılan sənədlərdən istifadə edərək Az ərbaycandakı vəziyyətə dair məlumatları toplayıb elmi dövriyyəyə gətirmişdir. M ənbələrin digər qrupuna xatirələri aid etmək olar. N.Nərimanov haqqında xatir ələr onun xarakterini, düşüncələrini və fəaliyyətini başa düşməyə kömək edir. İlk növbədə, yuxarıda adı çəkilən hökumət üzvlərinin, eyni zamanda M.S.Ordubadi, A.Şəfiyev, İ.N.Smirnov, A.Tağızadə, Ə.Şıxlinski, Ə.Şərif, Ə.Hüseynzadə, H.Məmmədquluzadə, Asma Şaraf, X.Abuşayev, S.Krakovskinin (425, 13 aprel 1990; 402; 427; 428; 432; 429; 423; 396; 411; 119), N.N ərimanovun ail ə üzvləri olan İ.Nərimanovanın, K.Hüseynovanın (424; 430) və bir sıra ziyalılarımızın şifahi xatirələri (418-421) o dövrdə Azərbaycanda baş verən ictimai-siyasi prosesl əri dərk etmək nöqteyi-nəzərindən əhəmiyyətli hesab olunduğu üçün istifadə edilmişdir. Monoqrafiyada Rusiya v ə Azərbaycanda müxtəlif illərdə nəşr olunmuş q əzet və jurnalların materiallarından istifadə edilmişdir. XX əsrin əvvəllərində Az ərbaycanda nəşr olunan “İrşad”, “Kaspi”, “Həyat”, “Baku”, “Tərcüman”, “S ədayi həqq”, “İqbal”, “Açıq söz”, “Hümmət”, “Azərbaycan”, mərkəzi sovet m ətbuat orqanlarından olan “Pravda”, “İzvestiya ÇK KPSS”, “Voprosı istorii”, Az ərbaycan sovet mətbuatının orqanları olan “Bakinskiy raboçiy”, “Aqitator”, “Kommunist”, Volqaboyu v ə Orta Asiyanın türk xalqlarının “Tormış”, “Kazan utları”, “Edil”, “Musulmanskaya qazeta”, “Astraxanskiy vestnik” və başqa qəzet və jurnallarda N.N ərimanovun həyat və fəaliyyətinə həsr edilmiş məqalələrdən geniş istifad ə olunmuşdur. Monoqrafiyanın metodoloji əsasını ümumi elmi metodlar t əşkil edir. Müəllif fakt və materialları toplayaraq ümumiləşdirmiş, müqayisəli t əhlil üsulu ilə araşdırmış, nəzəri ümumiləşdirmələr aparmış, və müvafiq elmi n əticələr çıxarmışdır. Uzun illər boyu Nərimanovla bağlı mövzular araşdırılarkən t ətbiq olunan marksizm-leninizm metod və baxışlarından imtina edərək, tədqiq olunan hadis ələr, şəxslərin fəaliyyəti və baxışları tarixi konteksdən ayrılmadan araşdırılmış, istər ilk dəfə işıqlandırılan, istərsə də təkrar araşdırılan mənbələr obyektiv, ümumm əntiqi baxımdan dəyərləndirilmişdir. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|