Erməni Məsələsi: xəyanəti, deportasiyam, soyqırımım və işğalını pərdələyən yalan
larmda qədim dünyanın ən güclü dövlətlərindən biri olan
Urartu məğlub olmuşdu. Urartu kralı III Rusas kitabələrində
kimmerilər ilə olan müharibələr haqqında məlumat vermişdir.
Kimmerilər Orta Anadoluda friqlərlə qarşılaşmış və
tərəflər arasmda olan savaş da Friqiya kralı Midas məğlub
olmuş və müəlliflərə görə Midas bu fəlakəti yaşaya bilməmiş,
bir inəyin qanım içərək intihar etmişdi.65
Arxeoloqlara görə Gordion şəhərində qəbri aşkar edilən
Midasın sonuncu friq kralı olduğu təxmin edilir. Skelet
qalıqlarına görə Midas 60 yaşlarında ölmüş, qısa boylu bir
adam olmuşdur. Yunan müəlliflərinin əsərlərində Midasın
əfsanələşdirildiyi məqamlar da vardır. Yunan müəlliflərinə
görə Midas çox zəngin olmaqla yanaşı onun toxunduğu hər
şeyin qızıla çevrildiyinə inananlar da var idi. Bu səbəbdən də
arxeoloqlar ola bilər ki, uzun müddət onun zənginliklərini -
qızıllarım da axtarmışlar. Lakin Midasın aşkar edilmiş qəbrində
qızıl tapılmamışdır.
Bu məsələ ilə əlaqədar mübahisələr vardır. Kimmerilərə
məğlub olarkən Midasın qızılları qaliblərə vermiş olduğunu
söyləyənlər də olmuşdu. Kimmerilərin friqləri
məğlub etmələri
ilə bir vaxtda onların paytaxü Gordion şəhəri də yandırılıb və
xarabazarlığa çevrilmişdi. Kimmerilər m. ö. 690-cı ildə friqlərin
dövlətinə son verdikdən sonra qərbə doğru hərəkət etmiş və
Lonik bölgəsinin qədim, zəngin şəhərlərini qarət etmişdilər.
Heredotun66 məlumatlanna görə Simima67 və Miletos68 şəhər
ləri də kimmerilərin hücumuna məruz qalmışdı.
Kimmerilər Anadoluda 80 il müddətində mühüm siyasi
güc olmuşdular. Tarixçilər kimmerilərin Anadoludakı haki-
6S B.Umar. THİT, s. 191; E. Memiş. Eskiçağ Türkiye tarihi.. s. 184
’° Heredot bu və ya buna bənzər hadisələri aydınlaşdırarkən yunan olmayanlar haqqında
„barbar” ifadəsindən istifadə etmişdir. Ona görə „barbar” ifadəsi onların danışdıqlarının
başa düşülməməsi mənasında olub yunan olmayan deməkdir.. „Barbar” bizim anladığımız
mənanı sonralar qazanmışdır.
67 İzmir
68 Milet
36
Həsattbala Sadıqov
miyyət dövrünü „terror və qorxu dövrü"69 hesab edirlər.
Urartuya son qoyan kimmeriləri m. ö. 679-cu ildə assuri kralı
Asarhaddon böyük zərbə ilə məğlub etdi. Kimmerilərə son
zərbəni Heredota görə 609-cu ildə Lidiya kralı Alyattes m. ö.
vurmuş və onları tam aradan qaldırmışdır.70
Van krallığı assurilər və babillər tərəfindən
„Urartu" ola
raq tanmırdı. İbranicə
Ararat
şəklində ifadə edilirdi. Qədim
babil səyyah xəritəsində
Ura-Urtu şəhəri Assuriyanın
şimalında göstərilmişdi. Qədim dövrə aid bir lövhə sözlükdə
Urtun-un-Tilla
-
dağlıq ərazi mənasım verdiyi qeyd edilir.
Bunu da deyək ki, ölkə Topzavadaki Rusa kitabəsinin assuricə
variantında
„Urtu"
olaraq göstərilmişdi.
Assuri hökmdarı III Salmanassara aid yazılı sənədlərdə,
Urartu çivi kitabələrində adı keçməyən
Агате
adlı bir Urartu
kralı haqqında məlumat verilmişdi. Doğrudan
Kurkh Monoliti
adı verilən vəsiqədə71 III Salmanassar hakimiyytə gəldiyi ilin
(m. ö. 858) hadisələrini aşağıdakı şəkildə vermişdi. III Salma
nassara aid olub Diyarbəkirin 20 km şərqində eyni adlı yerdə
tapıldığından
Kurkh Monoliti-də
(kolon 1, 2-ci sətirdə:
A-ra-me
Kur-U-ra-ar-ta-a-a)
kolon 2 sətir 48-də „А-га-тн
URU-U-ra-
ar-ta-a-a və ya da Aramudan
bəhs edilir.72
„Hökmdarlığımın başlanğıcında, səltənətimin ilk ilində...
Habuşkiadan hərəkət etdim, Suguniaya Urartulu Arame-nin
kralının şəhərinə yaxınlaşdım. Şəhərə hücum etdim və ələ
keçirdim. Savaşçılanmn çoxunu qılıncdan keçirdim. Qəni
mətləri topladım. Şəhərin önündə kəsilmiş başlardan bir sütun
qurdum. Ətrafdakı 14 şəhəri yandırdım. Suguniyadan hərəkət
etdim. Nairi ölkəsinin dənizinə73 çatdım".
Bu kitabələrdə Urartu tarixi haqqında mühüm məlumat
69 Ekrem Memiş. Eskiçağ Türkiye tarixi, s. 185
70 Daha sonra iskitlərin də Urartu üzərinə hərəkət etdiklərini və miladdan sonra 609-cu
ildə onların dövlət olaraq varlığına son qoyulduğunu söyləyənlər vardır.
71 D: D. Luckenbill. ARAB, I, 598; E. Memiş. Eskiçağ Türkiye tarihi. S. 194.
72 E.Memiş. D.D.Luckenbill.ARAB,1,598
73 Van gölü nəzərdə tutulur
37