Tez-tez mətbuatdan, radio və televiziyadan ozon təbəqəsinin nazikləşdiyini, hətta bəzi
yerlərdə deşildiyini eşidirsiniz. Alimlər bunun səbəbini atmosferdə bir sıra maddələrin,
əsasən də freonların* çoxalması ilə əlaqələndirirlər. Ozon qatının nazikləşməsi
nəticəsində Yerdə ultrabənövşəyi şüaların artması insanlarda dəri xəstəliklərinin
çoxalmasına, immun sisteminin zəifləməsinə səbəb olur, flora və faunaya ciddi təsir
göstərir.
1994-cü ildə BMT-nin Baş Assambleyası 16 sentyabr tarixini “Beynəlxalq Ozon
Təbəqəsinin Mühafizəsi Günü” elan etmişdir.
1980-ci ildə bir çox dövlətlər tərəfindən özündə ozon qatını dağıdan maddələrin
istehsalının dayandırılmasını əks etdirən Monreal protokolu imzalanmışdır.
Su mənbələri neft tullantılarının, zavod və fabriklərin, məişət tullantılarının və çirkab
sularının hesabına çirklənir. Suyun çirklənməsi bir çox canlıların sayını tədricən azaldır,
eləcə də insanın yaşamasını təhlükə altına alır.
Azərbaycan ərazisində uzun zamandır ki, neft çıxarılır. Keçmişdə neft “açıq fontan”
üsulu ilə çıxarılırdı. Uzun müddət həm sahildə, həm də açıq dənizdə fəaliyyət
göstərən neft quyularından atılan çirkab suları, boru kəmərlərindən sızmalar, qəza
hallarında dənizə atılan külli miqdarda neft Xəzərin ekoloji mühitinə mənfi təsir
göstərmişdir. Suyun bu cür çirklənməsinin canlılara təsirini yoldaşlarınızla müzakirə
edin.
Hazırda insanları narahat edən problemlərdən biri də planetdə temperaturun
normadan bir neçə dərəcə artmasıdır.
*Freonlar – qaz və ya maye halında olan bir qrup maddələrdir.
İstixana effekti* deyilən bu problemi də insan özü yaratmışdır. Bunun nəticəsində
iqlim dəyişiklikləri baş vermişdir ki, bu da qütb buzlaqlarının əriməsinə, bol yağışlara,
sellərə, bəzi yerlərdə isə quraqlığa səbəb olmuşdur.
Torpaq bir çox canlıların yaşayış məskənidir. İnsanlar torpaqdan bol məhsul əldə
etmək üçün ona gübrə verir. Bu gübrələr torpağın məhsuldarlığını artırsa da, artıq
verildikdə onu yararsız hala salır. Çox gübrə verilmiş torpaqda bitən meyvə və tərəvəzi
yemək insanda zəhərlənmələrə, müxtəlif xəstəliklərin yaranmasına, torpaqdakı
canlıların məhvinə səbəb olur.
İri zavodların ətrafında da torpaqlar çox çirklənir. Zavodların borularından çıxan zəhərli
maddələr tədricən ətrafa çökür və bu torpaqları yararsız hala salır. Bakının neft
mədənləri ətrafında torpaqlar neftlə çirklənir. Əsasən, Abşeron yarımadasında,
Qobustanda, Şirvan-Muğan zonasında torpaqlar neft və neft məhsulları ilə daha çox
çirklənmişdir.
Hazırda bəşəriyyət üçün təbiətin qorunması qlobal
problemdir. Təbiətin qorunması üçün müxtəlif müqavilələr bağlanır, layihələr həyata
keçirilir, sazişlər imzalanır.
1. Məktəbin və yaşadığınız ərazinin yaxınlığında ətraf mühitin çirklənməsinə
səbəb olan mənbələrin siyahısını tərtib edin.
2. Sağlam ekoloji mühitin insan fəaliyyətində nə kimi rolu vardır? Fikirlərinizi
dəftərinizdə yazın.
3. Canlıların təbii birliklərində yaşayan növlərdən birini məhv etdikdə, bu və ya
digər növlərə də təsir göstərir. Əgər təbiətdə torpaq arılarının yuvaları
dağıdılarsa, o zaman nə baş verər?
4. Mətni tamamlayın. Bitkilərdəki ziyanvericilərə və xəstəliktörədicilərə qarşı
zəhərli kimyəvi maddələrlə mübarizə aparılması digər canlılara da güclü təsir
göstərir.
Zəhərli kimyəvi maddələrdən istifadə zamanı_________________
* İstixana effekti – havada karbon qazının çoxalması hesabına
temperaturun artması
Prezident İlham Əliyev “Azərbaycan
Respublikasında ekoloji vəziyyətin
yaxşılaşdırılmasına dair 2006-2010-cu illər üçün
Kompleks Tədbirlər Planı”nı təsdiq etmişdir.
5. MEŞƏLƏR PLANETİMİZİN “AĞCİYƏR”İDİR
Leyla Təhsil Nazirliyi tərəfindən təşkil olunmuş “Meşələr planetimizin “ağciyər”idir,
meşələri qoruyun!” mövzusunda keçirilən inşa müsabiqəsinin qalibi olmuşdur.
– Sizcə, nə üçün meşələri planetin “ağciyər”ləri adlandırırlar?
– Meşələrin məhv olması nə üçün qlobal problem hesab olunur?
Respublikanın meşə ilə örtülən ümumi ərazisi 12%-ə yaxındır. Ekoloqlar, alimlər
həyəcan təbili çalırlar ki, meşələr sürətlə qırılır. Ekoloji böhran get-gedə kəskinləşir. Bu
isə ətraf mühitin qorunması sahəsində qlobal miqyaslı layihələrin həyata keçirilməsini
tələb edir. Dünya alimləri meşələri təkcə xammal mənbəyi deyil, planetdə ekoloji
vəziyyətin yaxşılaşdırılması üçün əsas mənbə hesab edirlər. Meşələr qırıldıqca bitki
növləri tükənir, ətraf mühit çirklənir, qida rasionumuz kasıblaşır, bu isə insan
orqanizmində müxtəlif xəstəliklərin yaranmasına səbəb olur.
Aşağıdakıları insanın meşələrə birbaşa və dolayı yolla təsirinə müvafiq
qruplaşdırın və nəticələrini müzakirə edin.
Ağacların qırılması, bataqlıqların qurudulması, tonqalların qalanması, qarışqaların
məhv edilməsi, heyvanların ovlanması, yuvaların dağıdılması.
Havanın oksigenlə zənginləşməsi, xəstəliktörədən bakteriyaların məhv olması, torpaq
sürüşmələrinin qarşısının alınması, karbon qazının yarpaq vasitəsilə udulması
nəticəsində havanın təmizlənməsi və s. meşənin nə qədər əhəmiyyətli olduğunu bir
daha sübut edir. Ancaq təəssüf ki, insanlar həm birbaşa, həm də dolayı yolla meşələrin
məhvinə səbəb olur.
Meşə yanğınları planetin ekoloji tarazlığının pozulmasına səbəb olur. Meşələr karbonun
və suyun dövr etməsində mühüm rol oynayır, meşə yanğınları isə bu həyati prosesləri
pozur. Yanma nəticəsində atmosferə çoxlu miqdarda müxtəlif kimyəvi birləşmələr, ən
əsası isə karbon qazı atılır.
Yanğınlar meşə ekosistemlərinə, torpağın üst qatına dağıdıcı təsir göstərir, havanı və
suyu çirkləndirir. Nəinki meşə yanğınları, istənilən yanğın növü ekoloji ziyan verir.
Meşələrin məhvi atmosferdə yalnız oksigenin azalmasına səbəb olmur. O həm də
quraqlığın, torpaq eroziyasının* və sürüşmələrin əmələ gəlməsinə, səhralaşmanın
sürətlənməsinə, daşqınlara, selə, qasırğalara, iqlimin və relyefin kəskin dəyişilməsinə
və s. səbəb olur.
Planetin əhalisi üçün “səhralaşma” vahiməli sözdür. Onun həlli bütün ölkələrin
səylərinin birləşdirilməsini tələb edir. Buna görə də BMT tərəfindən səhralaşmaya qarşı
mübarizə konvensiyası qəbul edilmişdir.
*Torpaq eroziyası – torpağın yuyulması, dağılması
Gəlin heç bir gözəlliyi bizlərdən əsirgəməyən ana təbiətə, onun bütün
sərvətlərinə qayğı, sevgi və məhəbbətlə yanaşaq, onları qoruyub
saxlamağa çalışaq.
Dostları ilə paylaş: |