Həyata nüfuz anı Demokratiyanın ibrətamiz erkən tarixinə baxış



Yüklə 3,87 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə14/239
tarix25.07.2018
ölçüsü3,87 Mb.
#59092
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   239

28 

 

Protaqorun dediyi kimi, hər şeyin ölçüsüdür. İnsan azad olduqda, onun haqları 



pozulmadıqda, terror və haqsız cəzalarla susdurulmadıqda tam sərbəst qaydada 

düşünür və hərəkət edir, öz mənafeyi ilə yanaşı cəmiyyətin ümdə maraqlarını da 

ön plana çəkir. Ümumiyyətlə, demokratiya və qorxu uygun gəlməyən 

anlayışlardır. Əgər cəmiyyətdə vahimə, xof hissi yaradılırsa, ən vacib məsələ 

“qorxu kandarını” keçməkdir. Buna nail olunduqda xalq öz etirazını açıq 

bildirməyə qadir olur. Hakimiyyət vəziyyətin bu dərəcəyə gəlib şatmasına 

imkan verməməli, etirazın miqyasının böyüməməsi üçün vaxtında öz səhvini 

etiraf etməyi bacarmalıdır. Səhvdən nə qədər mümkünsə tez uzaqlaşmaq 

hakimiyyətin özünü xilas edə bilər.  Hansısa ideal cəmiyyətin mövcudluğundan 

deyil, yalnız demokratik quruluş üçün müvafiq sadə bir şəraitin 

yaradılmasından söhbət gedir.. Həmin şəraiti isə hakimiyyət yaratmalı, sağlam 

mühitin formalaşmasına və inkişafına hərtərəfli köməklik göstərməlidir. Xalq 

üçün olan hakimiyyət məhz bu qaydada fəaliyyət göstərir. Xalqın iradəsinə 

məhəl qoymadan hakimiyyəti qəsb edənlər isə heç vaxt əsl demokratik 

prinsiplərin yaşamasına, fəaliyüyət göstərməsinə razı ola bilməzlər. Onlar məhz 

surroqat demokratiya şəraiti yaratmağa qayğı göstərirlər. 

   Hakimiyyətə gəlmiş siyasətçilər demokratiyanın bərqərar olması, zəfər  

çalması üçün məsuliyyət daşımalıdırlar. Ona görə də demokratiyanın 

işləməsinin mühüm şərtlərindən biri siyasətçilər tərəfindən özünə nəzarətin və 

özünü məhdudlaşdırmanın başa düşülməsidir. Demokratik prinsiplərin, insan 

haqlarının hansısa biri pozulursa, bu, hökmən zəncirvari reaksiya xarakteri alır. 

İlkin pozğun hərəkət sonrakı əxlaqsızlıqlara yol açır, ədəbsiz ehtirasların 

coşmasına şərait yaradır. Əgər seçkilər pozulursa, xalqın iradəsinə məhəl 

qoymamağın ifadəsi kimi seçki nəticələri saxtalaşdırılırsa, bu yolla hakimiyyətə 

gələn qüvvə demokratiyanın fasadına toxunmasa da, bəlkə ona hətta yeni üzlük 

çəksə də, onun daxilini boş anbar binasına döndərir. Belə anbara isə hər cür tör-

töküntüləri yığmaq olar. Seçkilərdə başlanan qanun pozğunluqları digər iri 

miqyaslı pozuntulara da yol aşır.  Korrupsiya, rüşvət tarlası böyüyür, bu 

eybəcərlik məmurların qulluq imtiyazlarına çevrilir. Lakin demokratiya heç də 

təkcə seçki demək deyildir, hökumət xalqın rəyinə qulaq asmalıdır. Xalqın 

etirazına özündən razılıq əsasında yanaşılmamalıdır, seçkidə qazqnılmış 

qələbədən (seçki  keçirildikdə isə, bu, Pirrin qələbəsini yada salır) eyforiyaya  

qapılmamaqla, hökumət seysmoqraf dəqiqliyi ilə onu müvafiq qaydada qəbu 

etməyi bacarmalı, sərbəst toplaşmaq azadlığının həyata keçməsinə, adamların öz 

fikrini azad şəkildə ifadə etmələrinə şərait yaratmalıdır. 

   Demokratiya birinci növbədə qanunun aliliyinə əsaslanır, belə qayda 

pozulursa, deməli, onun mahiyyəti də sıradan çıxır. Bunu müşahidə edən xalqda 

demokratiyaya inam itir, bəzən hədəfi səhv salan adamlar hətta ona lənət 

yağdırmaqdan da çəkinmirlər. Ümidsizlik hesabına onun həyati qüvvələrinə 

güvənmək hissi də bütünlüklə ölür. 

Uinstion Çörçill vaxilə özünəməxsus bir ironiya ilə demişdi ki, 

«Demokratiya pis quruluşdur, lakin bəşəriyyət ondan yaxşı nəyisə icad 

etməmişdir». Demokratik prinsiplərə ciddi riayət edildikdə, istənilən cəmiyyəti 



29 

 

öz uğurları ilə sevindirir. Demokratiya heç də hansısa ötəri fayda, zərurət 



hesabına meydana gəlmir, ona görə də öz mövcudluğunda və inkişafında zaman 

məhdudiyyətinə məruz qalmamalıdır. İnsan haqlarına bütünlüklə cavab verən, 

cəmiyyət üzvləri arasında azadlığı və bərabərliyi real olaraq təmin edən bu 

quruluş elan edildiyi andan öz fəaliyyətini dayandırmamalı, ona fasilə 

verməməlidir. Demokratiyanın başlanğıcı olur, lakin onun heç vaxt sonu 

olmamalıdır. Ona son qoymaq onun qəbrini qazmaq deməkdir. Madam de Stal 

Napoleonu «azadlığın qəbirqazanı» adlandırırdı, XXI əsrin başlanğıcı isə yəqin 

ki, bu mübariz qadını dəhşətə gətirərdi. Demokratiyanın fəaliyyəti dayandıqda, 

əslində, idarəçilik öz məzmunundan məhrum olur. Pərdələnmiş anarxiya 

başlanır. Axı velosiped də daimi hərəkətdə olmalıdır, dayandıqda hökmən 

yıxılır. 

Bu elə bir quruluşdur ki, imitasiyanı, maskalanmağı sevmir, onda hər şey 

dalğalanan bayraq kimi açıq görünməlidir. Burada zahiri görünüş yaratmağa da 

ehtiyac duyulmamalıdır. Onun prinsiplərinin düzəlişə ehtiyac duymadan, 

dəqiqliklə həyata keçməsi təmin edildikdə, insanlar dövlətin idarə olunmasına 

geniş cəlb olunurlar, onun fəaliyyətinə nəzarət etmək hüququna yiyələnirlər. 

Xalq həmin prinsipləri pozanları, xalqın etimadından sui-istifadə edənləri və ya 

özlərinin layiq olmadıqlarını aşkara çıxaranları, nəinki vəzifələrindən qovmaq , 

hətta  hökuməti bütünlüklə dəyişdirmək hüququna yiyələnir. Hakimiyyətin 

həqiqi bölgüsü üçün nəzərdə tutulan rıçaqlar xalqa bu səlahiyyətlərdən istifadə 

etmək üçün əlverişli şərait yaradır. Çünki bu rıçaqlar hansısa hakimiyyət 

qolunun sui-istifadə etməsinə yol verməmək üçün onun qarşısını almaq və əkslik 

gücünə malikdir. 

Demokratiyanın pozulması ağır nəticələrə səbəb olur, avtokratik 

hakimiyyət yaranır, onun isə diktaturaya keçmək imkanları xeyli genişlənir. Tam 

pozulma ilə isə oxlokratiyanın – kütlənin, yığnağın xaosdan xəbər verən 

hakimiyyəti meydana gəlir. Bu vaxt əslində cəmiyyətin idarə olunmaması, 

anarxiya dövrü başlayır. 

Ona görə də demokratiyanı müvəqqəti hal hesab edənlər, ona öz xəbis 

məqsədlərini həyata keçirmək üçün vasitə kimi baxanlar, bu nəcib prisiplərə 

qarşı görünməmiş xəyanət yolunu tuturlar. Demokratiya heç də ehtirasları 

müəyyən müddətə sakitləşdirmək imkanı hesab edilməməlidir, interim – aralıq 

dövrü kimi qəbul edilməməlidir. Onu Redyard Kiplinqin «su barışığı» kimi də 

güman etmək ağılsızlıqdır. Böyük, taqətdən salan quraqlıq baş verəndə butun 

vəhşi heyvanlar yeganə su mənbəyinin yanına toplaşırlar. Maral balaları 

leopardlarla birlikdə su içir, ilanlar qabanları sancmırlar. Əvvəlki düşmənçilik 

dəhşətli zərurət nəticəsində yaddan çıxır və beləliklə, qısa müddətə «su barışığı» 

yaranır. Demokratiya hansısa bir ağrını azaltmaq üçün istifadə edilən həb 

deyildir, cəmiyyətin sağlamlığına təminat verən və fasiləsiz axan dirilik suyudur. 

Axı insan da digər məməlilər kimi qida çatışmamazlığından daha çox 

susuzluqdan, bədənin suyunu itirməsindən əziyyət çəkir və hətta ölümlə 

üzləşməli olur. Demokratiya da təkcə insan haqlarına, söz və vicdan azadlığına, 




Yüklə 3,87 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   239




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə