Heydə r ə LĠyev
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1571-1573-cü illər Təbriz üsyanı.
218
III-XVI əsrin a xırla rından etibarən A zərbaycana Qərbi Avropanın, mü xtə lif ölkələrində zərb o lunmuĢ gümüĢ talerlərin güclü axın ı baĢ vermiĢdir. Bir sıra numizmatik tapıntılar bunu təsdiq edir. Bu, A zərbaycanın həmin dövrdə beynəlxalq ticarət münasibətləri sistemində mühü m mövqe tutduğunu göstərir.
istismarına qarĢı dəfələrlə xalq üsyanı baĢ vermiĢdi. Ehtiyacın və ağır verg ilərin təsiri altında əzilən kəndlilərin hərəkatı ço x zaman Ģəhər yoxsulları və sənətkarların üsyanları ilə birləĢird i. Hərəkatın kütləviliy i, eyni zamanda kortəbiiliy i, dərviĢlərin, təsadüfı Ģəxslərin üsyanlara rəhbərlik cəhdləri bu dövr kəndli üsyanlarının səciyyəvi cəhətləri olmuĢdur. IV Səfəvilərin hakimiyyətinin ilk dövründə zəhmətkeĢlərin vəziyyəti bir qədər yaxĢılaĢmıĢdı. Lakin XVI əsrin 70-ci illərinin sonlarına doğru onların yaĢayıĢ Ģəraiti xey li ağırlaĢdı. Xalq kütlələrinin I ġah Təh masibin siyasətindən və qızılbaĢ feodalların ın zü lmündən narazılığı 1571-1573-cü illərdə Təbrizdə Ģəhər yoxsulların ın, sənətkarların baĢ vermiĢ üsyanında özünün parlaq ifadəsini tapdı. Həsən bəy Rumlu hərəkatın rəhbərləri sırasında sənətkarların və xırda tacirlərin (Mahudhazırlayan, Çəkməçi, ġalhazırlayanın oğlu, Dəvəçi və b.) ad larını xatırlatmıĢdır. Hərəkata rəhbərlik iĢində pəhləvanlar fəal iĢtirak ed irdilər (adətən id man oyunu meydanlarında - zorxanalarda çıxıĢ edən peĢəkar id mançıları "pəhləvan" adlandırırd ılar). Onlar xalq arasından çıxmıĢ Ģəxslər id i və öz tərəfdarların ı müəyyən təĢkilatlar ətrafında birləĢdirird ilər. Təbriz darğası Allahqulu bəy Ustaclın ın zülmü üsyanın baĢlanması üçün bilavasitə bəhanə oldu. Darğanın nifrət qazan mıĢ xid mətçilərindən biri Vicuyə məhəlləsinin ən yoxsul sakinlərindən ibarət dəstə tərəfındən ələ keçirilib döyüldü. Qəzəb lən miĢ darğa öz xid mətçilərinə müqəssirlərdən birinin ələ keçirilməsi və edam olun ması haqqında sərəncam verdi. Darğa edam olun muĢ Ģəxsin do ğma məhəllədə dəfn ed ilməsinə maneçilik törətməyə çalıĢdı və nəticədə ən yo xsul Ģəhərlilər üsyana baĢladılar. Darğanın mühafızəçiləri əziĢdirildi, Allahqulu bəy isə qaçmaqla ö z həyatını xilas ola bildi. Qəzəb lən miĢ xalq kütlələri nəin ki darğanın, habelə bir ço x nəcabətli Ģəhər sakinlərinin, seyidlərin, ruhanilərin və varlı Ģəxslərin evlərinə hücu m etdilər. Evlər talan olundu, dövlətli Ģəxslərin ailələri isə zorakılığa məruz qaldılar. Həsən bəy Rumlu yazır: "Hər b ir küçədə sadə xalq içərisindən olan adamlar ö z ha kimiyyət bayraqlarını ucaltdılar: Pəh ləvan Yari Sincar məhəlləsində, Nəcmi Vicuyə məhəlləsində, Topal Mustafanın oğlu ġərəf Sərv məhəlləsində, ġaltikənin oğlu Məhad Məhində, Ağa Məhəmməd Nübar məhəlləsində, Pəhləvan Əvəz Meydanda, Aslan Dərbi-Əlada, Mirzə Məlikan i Göyçə ilə Dəvəçilər məhəlləsində, Əla Həsəncan ġeĢgilarında". Təbrizdə bütün hakimiyyət üsyan
219
rəhbərlərinin əlinə keçdi. Mərkəzi höku mət nümayəndələri və ali feodal əyanları dəfələrlə I ġah Təhmasibə "qara camaatın qiyamın ın" yatırılması üçü n Təbrizə qoĢun göndərilməsi zərurətin i anlatmağa çalıĢdılar. Lakin ġah Təhmasib həmin məsləhətlərə diqqət yetirmədi. ġah zənn edirdi ki, üsyançılara qarĢı qoĢun yeridilməsi ağır nəticələr verə bilər, abad vilayət viran qalar, üsyanda iĢtirak etməyənlər həlak olarlar. ġah Təhmasib habelə ümid edird i ki, təbrizlilərin üsyanı tədricən zəifləyər. Gü man etmək olar ki, Ģahın qətiyyətsizliyin in baĢlıca səbəbi Səfəvi dövlətinin ağır vəziyyəti idi. Əsgərlər uzun illər ərzində məvacib almırdılar və buna görə də orduya etibar olunmurdu. Gilan vilayətini isə üsyan bürümüĢdü. Buna görə də ġah Təhmasib Allahqulu bəyin yerinə Yusif bəy Ustaclını Təbriz hakimi təyin etdi. Yeni Təb riz hakimi Ģahın göstəriĢinə əsasən üsyançılarla danıĢıqlara baĢladı. Yusif bəy Ustaclı Ģəhərin kübarlarına qarĢı mübarizən i dayandırmaq haqqında məhəllə rəhbərlərin in (kətxudaların) razılığını almağa müvəffəq oldu. Razılıq andla əsaslandırıldı və üsyanda iĢtirak etmiĢ Ģəxslərin cəzalandırılmayacağına təminat verild i. Lakin Ģəhərin ən yo xsul sakin ləri əldə olunmuĢ saziĢdən narazı qaldılar. Tezliklə Yusif bəyin hərbi xid mətçiləri ilə Pəhləvan Yarin in tərəfdarları arasında toqquĢma baĢ verdi, bir neçə adam həlak oldu. Bu hadisədən sonra Ģəhərin bir ço x məhəllələrində yenidən üsyan baĢlandı. Yusif bəy Ģahdan hərbi yardım istədi. ġiə üləmaları da üsyançılarla mübarizəyə cəlb olundular. Onların tərtib etdikləri fitva bəyan edilird i ki, itaət etməyən qara camaatın qətlə yetirilməsi qanunidir, Allahın tələb etdiy i əməldir. Qaradağın irsi hakimin in oğlu Söhrab bəy Ģahın əmrinə əsasə hərbi hissələrlə Təbrizə daxil oldu və Sahibabad meydanını əl keçird i. On lar Yusif bəyin mü lazimləri ilə b irlikdə üsyana cəlb olunmuĢ məhəllələri mühasirəyə aldılar. Üsyanın rəhbərləri və fəal iĢtirakçıları müqavimətin davam etdir ilməsini mənasız sayaraq gizləndilər. Yusif bəy üsyançılardan bir ço xunu girov kimi ələ keçirdi evlərdə axtarıĢ apardı və üsyançıların əksəriyyəti həbs edildi. Həsən bəy Rumlu qeyd edir ki, "qara camaatın" bir ço x rəhbərləri - Göyçə, Nəcmi, ġərəf, ġunci Mahudbasan, Çəkməç i Həsən, Dira z, Hacı, Çərtək ġahqulu, Mirzə Babaqulu, Göysatan Hüseyn edam olundular. Üsyan rəhbərlərindən olan Pəhləvan Yari, Pəhləvan Əvəz və Əla Həsəncan Söhrab bəy tərəfindən ələ keçirildilər. Söhrab bəy həmin Ģəxslərə aman vermək istədi. Lakin Yusif bəy israrla həbs olunmuĢ üsyan rəhbərlərini qətlə yetirməyi tələb etdi. Hər üç üsyan rəhbəri Təbriz meydanında dar ağacından asıldı. Təbriz üsyanı baĢlanandan yalnız 2 il sonra - 1573-cü ildə yatırıldı. Üsyanın miqyası I ġah Təhmasibi elə vahiməyə salmıĢdı ki, o, üsyanın yalnız rəhbərlərin i və 150 ən fəal iĢtirakçısın ı edam etməklə kifayətləndi. ġah Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|