Heydə r ə LĠyev



Yüklə 4,67 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə114/232
tarix30.12.2017
ölçüsü4,67 Mb.
#18653
1   ...   110   111   112   113   114   115   116   117   ...   232

232 

 

səciyyəsi  daĢıyır,  Ġran  xalqın ı  Səfəv i  Ģahına  yaxın laĢdırır,  bu  xalqda  yeni  təĢkil 



edilmiĢ  dövlətə  rəğbət  hissi  oyadırdı,  Ġsfahan  əhalisinə  xüsusi  imtiyazlar 

verilmiĢdi. 

ġah  Abbas  bütün  ömrü  boyu  iranlılara  himayəçilik  siyasəti  aparırdı.  O, 

1607-1608-c i  illə rdə bütün var-dövlətini vəqfə vəsiyyət etdi. Bu yolla  xeyli vəsait 

və  mü lklər  əsas  etibarilə  dövlət  bürokratiyasının  nəzarətindən  çıxaraq,  farslardan 

ibarət ruhanilərin ixtiyarına verild i. 

Qeyd etmək  lazımd ır  ki,  ġah Abbasın var-dövləti onun 20 illik hakimiyyəti 

dövründə  toplanılmıĢdı  və  öz  miqdarına  görə  olduqca  böyük  idi.  Ġsgəndər  bəy 

MünĢinin  məlu matına  əsasən,  Ģaha  məxsus  olan  və  vəqfə  vəsiyyət  edilən  torpaq 

mü lkləri  100  min  tüməndən  artıq  qiy mətləndirilirdi,  onların  illik  gəliri  isə  7  min 

tümənə çatırd ı. 

ġah  Abbasın  bu  tədbirlərindən  sonra  da  qızılbaĢ  əmirləri  bu  dövlətdə 

əhəmiyyətli  mövqeləri  əllərində  saxlaya  bildilər.  A zərbaycan  yenə  də  imperiya 

tərkib ində  mühüm ö lkə o laraq qalırd ı.  Onun hökmdarı A zərbaycan vilayətini idarə 

edir,  habelə  bütün  Səfəvi  ordusunun  ali  baĢ  komandanı  vəzifəsini  yerinə  yetirirdi. 

Azərbaycan  dili  isə  orduda  və Ģah sarayında  hakim  mövqe  tuturdu.  Səfəvi  Ģahları 

və  saray  əhli  sülalənin  hakimiyyətinin  sonunadək  bu  dili  fars  dilindən  üstün 

tuturdular. 



XVII  əsrin  birinci  yarısında  Os manlı-Səfəvi  müharibələri  və 

Azərbaycan.  ġah  Abbas  Azərbaycanın  xeyli  h issəsinin,  Cənubi  Qafqaz  ərazisinin 

Səfəvilər  dövlətinin  tərkibinə  qaytarılması  məqsədilə  XVI  əsrin  sonlarından 

etibarən  əsaslı  tədbirlər  keç irməyə  baĢla mıĢdı.  Os manlı  Türkiyəsi  ilə  yeni  hərbi 

münaqiĢə  labüd  gerçəkliyə  çevrilməkdə  idi.    ġah  Abbas  1599-cu  il  iyulun  29-da 

Herat  yaxınlığ ında  Din məhəmməd  xan  Özbəkin  ordusunu  məğlub  etdi  və 

Mavərənnəhri  öz  təsiri  altına  aldı.  1602-ci  ildə  Ģahın  Bəlxə  növbəti səfəri  uğursuz 

olsa  da,  Səfəvi  dövlətinin  hərbi  qüdrətini  nü mayiĢ  etdirdi.  Bu,  Ģah  qoĢununun 

qərbdə osmanlılara qarĢı əsas döyüĢü üçün sanki "baĢ məĢq" oldu. 

Bu dövrdə Avropa dövlətləri də Os manlı qüvvələrin in ġərqə çəkil məsi üçün 

Səfəvilərin  Türkiyə  ilə  toqquĢmasına  maraq  göstərirdilər.  ġah  Abbas  osmanlılara 

qarĢı  müharibəyə  hazırlaĢdığı  zaman  alman  imperatoru  II  Rudolf  (1552-1612)  öz 

elçisi  Stefan  KakaĢı,  onun  ölümündən  sonra  isə  Tektanderi  Səfəvi  sarayına 

danıĢıqlara  göndərmiĢ,  Türkiyəyə  qarĢı  hərbi  ittifaq  yaradılması  Ģaha  təklif 

edilmiĢdi.  Ġspaniya  kralı  II  Filip  də  Səfəvi  Ģahını  os manlılara  qarĢı  müharibəyə 

təhrik ed ir, əvəzində Ġran körfəzində ona kö mək göstərəcəyini söz verir.  

Osmanlıların  Ön  Qafqazdan  qovulmasında  Rusiya  da  maraqlı  idi.  Hələ 

1590-c ı  il  müqaviləsinin  imzalan masınadək  ġah  Abbas  öz  səfıri  Had i  bəyi 



233 

 

Moskvaya  göndərmiĢdi.  Səfəv i  Ģahı  Cənubi  Qafqazda  osmanlılara  qarĢı 



mübarizədə  rusların  yardımına  təminat  əldə  etmək  istəyirdi.  ġah  Abbas 

göstəriləcək hərbi yardım müqabilində Dərbəndi və Bakını Rus (Moskva) dövlətinə 

bağıĢlamaq  fıkrində  id i.  Lakin  Ġstanbul sülhünə  görə Azərbaycanın  və  Dağıstanın 

Xəzərsahili  vilayətləri  Osmanlı  Türkiyəsinin  əlində  qalmıĢ  və  tərəfləri  yeni 

danıĢıqlara  vadar  etmiĢdi.  Rus  çarı  Boris  Qodunov  öz  elçisi  Yaroslavskini  Səfəv i 

sarayına  göndərmiĢ,  Ģahın  osmanlılarla  sülh  bağlamayacağı  təqdirdə  ona  hərbi 

yardım  edəcəyini  b ild irmiĢdi.  Volqa-Xəzər  ticarət  yolunun  Osman lı  nəzarətindən 

azad edilməsi  kimi vacib  məsələdə olan ü mu mi  maraq  Səfəvi dövləti  il Rusiyanın 

yaxınlaĢ ması üçün Ģərait yaratdı. Lakin bu yaxın laĢma nəticəsiz qaldı.  

XVII əsrin baĢlanğıcında Azərbaycanda Osmanlı hakimiyyəti  zəiflədi.  Yerli 

feodallar  Səfəvi  dövlətinə  Osman lı  iĢğalından  özlərinin  xilaskarı  kimi  baxırdılar. 

Bu  za man  Azərbaycanda  Osmanlı  ağalığına  qarĢı  baĢlanan  üsyanlardan  istifadə 

edən  ġah  Abbas  1603-cü  il  sentyabrın  14-də  Azərbaycana  yürüĢə  baĢladı.  ġahın 

baĢçılığı altında Səfəvi ordusunun yürüĢün on dördüncü günü Təbrizə yaxınlaĢ ması 

Ģəhər  əhalisini  Osmanlı  hakimiyyət  orqanlarına  qarĢı  üsyana  ruhlandırdı.  Üsyan 

etmiĢ  Təbriz  sakinləri  Ģəhəri  ələ  keçirdilər.  Səfəvi  o rdusu  Ģəhərə  daxil  oldu  və 

Osmanlı qoĢununun sığındığı qalanı aldı (21 oktyabr 1603-cü il). 

Təbrizi  ələ  keçirən  Səfəv i  qoĢunları  qərbə  doğru  irəlilədi  və  Sufıyan 

yaxınlığında  Təbriz  bəylərbəyi  Əli  paĢanın  rəhbərliy i  altında  Os manlı  qoĢunu  ilə 

qarĢılaĢdı.  BaĢ  verən  döyüĢdə  Səfəvi  ordusu  qələbə  çaldı.  DöyüĢdə  Axıska 

bəylərbəyi Xəlil paĢa öldürülrnüĢ, Əli paĢa əsir alın mıĢdı.  Əli paĢa Təbriz qalasında 

müqavimət göstərən Osmanlı hərb i hissəsinə təslim o lmaq haqqında nıüraciət etdi. 

Məhz bundan sonra osmanlılar Təbriz qalasın ı tərk edərək təslim o ldular.  Beləliklə, 

Cənubi  Azərbaycan  vilayətlərinin  taleyi  əsasən  həll  edild i  və  vilayətlərə  yeni 

hakimlər təyin olundu. Təbrizin idarə edilməsi Zülfüqar  xan Qaramanlıya tapĢırıldı. 

CəmĢid Sultan Dünbuli Mərəndin hakimi oldu. Xoy və Səlması Qazi bəy, Marağanı 

isə ġey x  Heydər  idarə etməyə baĢladı.  Səfəv i ordusunun ön hissələri Ģimala doğru 

hərəkət  etməyə  baĢladı.  Culfa  və  Naxçıvan  Ģəhərləri  döyüĢsüz  ələ  keçirildi. 

Naxçıvandakı  azsaylı  Os manlı  hərbi  h issəsi  müqavimət  göstərməyi  zəruri  hesab 

etmədi və təslim oldu. Maku vilayətinin hakimi Mustafa bəy Mahmudi Naxçıvana  - 

Ģahın qərargahına gələrək təslim o lduğunu bildirdi.  

Osmanlı  iĢğalı  ərzində  əzab-ə ziyyətə  düçar  olmuĢ  Ordubad  əhalisi  Ģah 

qoĢununun gəliĢini gözləmədən osmanlılara qarĢı üsyan qaldırdı.  Osman lı tarixçisi 

Nəimanın  yazd ığına  görə,    ġah  Abbas  Naxçıvana  yaxınlaĢanda  ordubadlı  Qəssab 

Hacı Ģəhəri  zəbt etmək haqqında Ģahdan xüsusi göstəriĢ aldı.  Görünür Ģahın qoĢun 

baĢçıları  ilə  Ģəhər  nümayəndələri  əlbir  fəaliyyət  göstərdilər.  Səfəvi  qoĢunu  Ģəhərə 




Yüklə 4,67 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   110   111   112   113   114   115   116   117   ...   232




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə