Heydə r ə LĠyev

240 

 

qaldı.  ġah Abbas Osmanlı elçisi Mustafa Ağaya "Sərdar Bağdad üzərindən çəkildi  

getdi, gedən əsgərə qala vermək bizim Ģənimizə sığ maz" - cavabını vermiĢdi. 

ġah  Abbas  yaranmıĢ  vəziyyətdən  faydalanaraq  Bağdadın  tutulmasın ı 

rəsmiləĢdirmək  istədi.  1628-ci  ilin  martında  Ģahın  elçisi;  Təh masibqulu  xan 

Ġstanbula gəldi və Bağdadın Səfəvilərə verilməsi Ģərti ilə sülh bağlanmasını sultana 

təklif etdi. IV Murad Ģahın bu təklifin i qəbul etmədi. 

I ġah Abbas öləndə (19 yanvar 1629-cu il) bütün Azərbaycan, Axalsık daxil 

olmaqla  ġərqi  Gürcüstan  və  Ġraqi  Ərəb  Səfəvilərin  hakimiyyəti  altında  id i.  Lakin  

osmanlılar  Bağdadı  geri  almağa  çalıĢırd ılar.  ġah  Abbasın  ölümü,  nəvəsi    Səfinin  

(1629-1642)  hakimiyyətə  keç məsindən  istifadə  edən  IV  Murad  1629 -cu  ildə 

Səfəvilərə qarĢı hərbi əməliyyatlara yenidən baĢladı.  

1629-cu  ilin  iyulunda  Xosrov  paĢanın  komandanlığ ı  altında  Os manlı 

ordusunun  Səfəvi  torpaqlarına  hücu mu  baĢlandı.  Osman lı  qoĢununun  Bağdad 

istiqamətində  hərəkəti  eĢikağasıbaĢı  Zeynal  xan  tərəfindən  dayandırıld ı.  Su ltanın 

əmri  ilə  Osman lı qoĢunu Zur paĢanın komandanlığ ı altında 1630-cu il aprelin 30-da 

Ġrəvan  qalasını  döyüĢsüz  ələ  keçirərək  Həmədan  istiqamətində  yürüĢü  davam 

etdirdi.  Ġyunun  7-də  Həmədanı  tutan  Xosrov  paĢa  Səfəvi  ordusunun  əks 

hücumundan çəkinərək, 6 gündən sonra Ģəhəri tərk etdi.  

Yaln ız  Ġrəvan  qalasının  itirilməsindən  sonra  I  ġah  Səfı  divanbəyi  Rüstəm 

xanı 4 min lik qoĢunla düĢmən üzərinə göndərdi. 

Osmanlı  sultanı  IV  Murad  Xosrov  paĢanı  1630-cu  ilin  sentyabr  ayında 

Bağdadın fəthinə göndərdi. Os manlı ordusu oktyabrın 6-da Ģəhəri  mühasirəyə ald ı. 

Qala  Səfıqu lu  xan  tərəfındən  inadla  müdafiə  olundu.  Xosrov  paĢa noyabrın  14 -də 

mühasirəni  dayandıraraq  geriyə  çəkild i.  Səfəvilər  tərəfındən  1630-cu  ilin  sonuna 

kimi Kərkü k, Hillə və Hələb qalaları yenidən tutuldu. 

Beləliklə,  IV  Sultan  Muradın  Bağdadı  tutmaq  cəhdi  yenidən  boĢa  çıxdı. 

1631-c i  il  oktyabrın  2-də  həlledic i  döyüĢdə  Osmanlı  Zur  paĢa  öldürüldü. 

Osmanlılar  6-7  min  əsgər  itirərək  geri  çəkild ilər.  I  ġah  Səfı  öz  elçisi  Kuçə  bəyi 

Ġstanbula  göndərdi  və  Osmanlı  sərhədində  sakitlik  dövrü  baĢlandı.  Hərb i 

əməliyyatların  kəsilməsinə  baxmayaraq,  sərhəddə  vəziyyət  mürəkkəb  və  gərgin 

olaraq qalırdı. 

1632-c i  ilin  sonunda  Ərzuru m  hakimi  Xəlil  paĢanın  Hilləni  ələ  keç irməsi 

Ģah  hökumətini  Rüstəm  xanın  rəhbərliy i  altında  Səfəvi  qoĢununu  oraya 

göndərməyə  məcbur  etdi.  Rüstəm  xan  Ģəhəri  osmanlılardan  geri  aldı.  Bu  zaman 

Osmanlı sultanı IV Murad ölkə daxilindəki qiyamı yatırmaqla  məĢğul olduğu üçün 

ciddi tədbir görmədi. 

---

241 

 

Osmanlı  sultanı  IV  Murad  Cənubi  Qafqazı  iĢğal  etmək  məqsədilə  1634 -cü 

ildə  hərbi  əməliyyatlara  yenidən  baĢladı.  Osman lı  hökmdarı  PolĢa  və  Rusiya  ilə 

münasibətləri  sülh  yoluna  qoyaraq  əsas  ordunu  Səfəvilərə  qarĢı  yön əltdi.  O,  asan 

qələbə  çalaraq  ölkən i  maliyyə  böhranından  xilas  etmək  n iyyətində  idi.  Osman lı 

qoĢunu  1634-cü  il  avqustun  10-da  Ġrəvan  qalasını  mühasirəyə  aldı.  Səfəvi 

ordusunun baĢ komandanı Rüstəm  xan Təbrizə çəkilmiĢ, qalan ı Təh masibqulu  xan 

Qacara  tapĢırmıĢdı.  O  isə  qalanı  10  gündən  sonra  Murada  təslim  etdi.  Osman lı 

ordusu  Xoy  qalasını  tutdu  və  Təbrizə  doğru  irəlilədi.  Sentyabrın  11-də  Təbriz 

Ģəhəri  IV  Murad  tərəfindən  tutuldu.  Osmanlı  sultanı  Ģah  sarayını  və  Ģəhəri 

tamamilə dağıtmaq haqqında əmr verd i.  Salnaməçi yazırdı: " Osmanlı qoĢunu  uca 

binaları, gö zəl sarayları  xarabazara çevirdi".  Lakin sentyabn 15 -də ərzaq və ələfin 

çatıĢmazlığı,  qıĢın  yaxın laĢması,  Səfəv i  qoĢununun  hücum  təhlükəsi  onları 

Təbrizdən  çıxmağa  məcbur  etdi.  Bundan  sonra  Ģah  hərbi  Ģuras ı  Ġrəvan  qalasının 

geri  almağı  qərara  ald ı.  Rüstəm  xan ın  ko mandanlığ ı  altında  Səfəvi  ordusu  qalanı 

mühasirə  etdi.  Bu  zaman  Azərbaycan,  Qarabağ  və  ġirvan  əmirləri  öz  dəstələri  ilə 

qızılbaĢların  kö məyinə gəld ilər.  ġah Səfı ö zünün mühafizə dəstəsi ilə qala ət rafına 

gəldi və aprelin 2-də Ġrəvan qalası I ġah Səfi tərəfindən tutuldu. 

1634-  1635-c i  illərin hərbi ə məliyyatları Sə fəvilərin qələbəsi ilə baĢa çatdı. 

I  ġah  Səfiyə  miras  qalmıĢ  güclü  mərkəzləĢdirilmiĢ  hakimiyyət,  ölkənin  hələ  də 

saxlan ılan iqtisadi gücü qələbənini əldə olun masını təmin etdi. 

Səfəvi-Os manlı  qarĢıdurmasında  Bağdad  məsələsi  mübahisə  obyekti  kimi 

qalırd ı. IV Murad Ģəhəri ələ keçirmək üçün özünün uğursuz cəhdindən sonra da bu 

niyyətindən əl çəkməmiĢdi. 1637-ci ilin martında Səfəv i sarayı Os manlı ordusunun 

Bağdada hücum hazırhğı haqqında məlu mat ald ı.  Rüstəm  xanın və ġahverdi  xan ın 

12  minlik  ordusu  Osmanlı  ordusunun  hərəkətini  dayandıra  bilməd i.  Səfəvi 

sarayındakı  mürəkkəb  vəziyyət,  ölkən i  bürüyən  üsyanlar,  Moğol  dövləti  ilə 

baĢlanan  hərbi  əməliyyatlar  Səfəvi  qüvvələrin in  parçalan masına  və  Osmanlı 

qoĢununun  hücumunu  dəf  etməyə  imkan  verməd i.  Nəticədə  IV  Murad  1638-ci  il 

noyabrın  20-də  Bağdad  Ģəhərini  mühasirəyə  aldı.  BəktaĢ  xanın  ko mandanlığı 

altında  Səfəvi  qoĢunu  Ģəhəri  dekabrın  25-dək  müdafiə  etdi.  BaĢ  verən  döyüĢdə 

Osmanlı  baĢ  vəziri  Mehmed  paĢa  öldürüldü.  IV  Murad  tərəfındən  Bağdadın 

tutulması nəticəsində uzun illər davam edən Osman lı-Səfəvi müharibəsi baĢa çatdı. 

Osmanlı  sultanı  Bağdadın  yeni  hakimi  Məhəmməd  Ağanı  Səfəvi  sarayına  sülh 

danıĢıqlarına göndərdi. I ġah Səfi sülh təklifıni qəbul etdi.  

1639-cu  il  mayın  17-də  Qəsri-ġirində  Səfəvi  e lç isi  Sarı  xan  Os manlı  Qa ra 

Mustafa paĢa ilə üçgünlük danıĢıqlardan sonra sülh saziĢi imzalad ılar.  SaziĢə görə, 

Osmanlı-Səfəv i  müharibəsinə  son  qoyuldu.  Ġraqi  Ərəb  osmanlılarda,  Zəncir 

---