Heydə r ə LĠyev
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ədəbiyyat.
275
ġirvani bürün ölkədə biliy i ilə tanın mıĢdı. Molla Əliqulu Xalxali Ġsfahanda geniĢ miqyaslı maarif iĢi aparırdı. Ordubadlı M irzə Ġbrahim elmin mü xtəlif sahələrini tədris edirdi. Bəzi müdərrislər o qədər Ģöhrət qazanmıĢdılar ki, hətta uzaq yerlərdən tələbələr gəlir, onların mühazirələrin i din ləyird ilər. Dinləyicilərin sayı çox olduqda müdərrisin sağ və sol tərəfində əyləĢən iki nəfər Ģəxs onun sözlərini tələbələr üçün uca səslə təkrar edird i. Bu dövrdə Azərbaycanda maarif əsasən Ģəhər əhalisi arasında yayılırdı. Kəndlilərin əksəriyyəti isə savadsız qalmaqda idi. ġəhərin hər məhəlləsində bir neçə məktəb olduğu halda, kənd yerlərində adətən, bir məktəb bir neçə kəndə xid mət edirdi. Hər b ir kəndin əhalinin sayından asılı o laraq bir və ya bir neçə mo llası, axundu vardı. Kənd mollasının vəzifəsi mü xtəlif dini mesələlərə baxmaq Ģəriət ehkamların ı əhali arasında yaymaq, əlavə sənədləri təsdiqləmək, kəbin kəs mək, boĢanma və digər münaqiĢəli məsələləri həll etmək id i. XVII əsrdə Azərbaycanda kitablar, adətən, xəttatlar tərəfindən üzü köçürülməklə artırılırdı. Məh z buna görə də xəttatlara böyük ehtiyac vardı. Bəzən yo xsul tələbələr təhsillərini uğurla davam etdirmək naminə əsərlərin üzünü köçürür və gündə yarım b isti (20 dinarın yarısı) qazanmaq la dolanırdılar. Azərbaycanda kitab xanaçılıq iĢi də tərəqqi etmiĢdi. Təbrizin, Ərdəbilin, ġamaxının, Bakın ın, Gəncənin, Marağanın kitabxanalarında min nüsxələrlə kitab mövcud idi. I ġah Ġsmayıl Xətayinin əsası Ağqoyunlu hökmdarı Sultan Yaqub dövründə qoyulmuĢ Təbriz saray kitab xanasına rəssam Kəmaləddin Behzad ın rəis təyin edilməsi barədə 1522-ci ildə verdiy i fərmanda deyilirdi: "Əsrimizin yeganəsi, rəssamların ən görkəmlisi və mü zəhhiblərin ən yüksək nü mayəndəsi olan ustad Kəmaləddin Behzada Ģah kitabxanasının iĢçilərinə, mühərrirlərə, rəngsazlara, nəqqaĢlara, laciverdyuyanlara və baĢqa bu kimi iĢlərə mənsub olan adamlara baĢçılıq etmək vəzifəsi tapĢırılsın". ġah Ġs mayıl Xətayinin kitab xanasında elmin mü xtəlif sahələrinə aid, xüsusilə ġərq klassiklərinin əsərlərindən ibarət xeyli kitab toplanmıĢdı. Kitab xanada görkəmli xəttatlar, nəqqaĢlar, səhhaflar əlyazma nüsxələri üzərində çalıĢır, onlara gözəl tərtibat verir, baĢlıqları və haĢiyələri qızıl suyu ilə iĢləyir, kitablara dəridən cild çəkirdilər. Burada 5 məĢhur xəttat, 7 rəssam çalıĢırdı. 1575-c i ildə Mövlana Həsən Müzəhhib həmin kitab xanaya rəis təyin edildi. ġey x Səfi məqbərəsindəki kitab xananın Ģöhrəti də geniĢ yayılmıĢdı. I ġah Abbas saray kitab xanasında olan kitabların bir hissəsini bu kitab xanaya vəqf etmiĢdi. ġamaxıda zəngin saray kitab xanası mövcud idi. Səfəvi ordusunun oraya hücumu ilə əlaqədar olaraq ġirvanĢah həmin kitab xananı Buqurd qalasına köçürmüĢdü. Lakin 1538 -ci ildə bu kitab xana I ġah Təh masibin qoĢunlarının ixt iyarına keçdi. I ġah Abbasın saray kitab xanasına Əmir Nizaməddin Üskui, Sadiq bəy ƏfĢar və təbrizli xəttat 276
Əlirza baĢçılıq etmiĢlər. Hər bir mo ktəb və mədrəsə nəzdində, eləcə də ayrı -ayrı Ģairlərin, alimlərin və kitab həvəskarlarının Ģəxsi kitab xanaları vard ı. Kitab ço x baha idi. 50 hərf bir misra hesab olunurdu. 1000 misradan ibarət kitabın qiy məti iki abbası idi. Xətti əla olan eyni həcmli kitab isə bəzən 5 abbasıya satılırd ı. Beləliklə, kitabın dəyəri onun məzmununa görə deyil, xəttinə və həcminə görə müəyyən edilird i. Təbiidir ki, nadir kitablar daha yüksək qiy mətləndirilirdi.
yaratmıĢ Azərbaycan Ģairlərin in bədii irsi XVI əsrdə də in kiĢaf etdirilird i. Səfəvi dövlətinin təĢkilindən etibarən Azərbaycan dilində Ģer yazmağa xüsusi əhəmiyyət verilirdi. I ġah Ġsmay ılın sarayında fəaliyyət göstərmiĢ Ģairlər məclisində Süruri, Şahi, Matəmi, Tüfeyli, Qasimi kimi sənətkarlar iĢtirak edirdilər. Məclis "məliküĢ - Ģüəra"nın - Həbibinin baĢçılığ ı ilə keçirilirdi. Həmin dövrdə ədəbiyyatda hürufi ideyalar da sərbəst inkiĢaf zəmin i tapmıĢdı. XVI əsrdə hürufi Ģairlər Səfəvi dövləti ətrafında cəmləĢir və Ģiəlik təriqəti ilə uyuĢmağa çalıĢırdılar. Bu baxımdan Süruri və Tüfeyli təxəllüsü ilə yazmıĢ Ģairlərin yaradıcılığ ı daha səciyyəvidir. XV əsrin sonu - XVI əsrin ilk rübündə yaĢamıĢ Süruri istedadlı Ģair idi və Nəsimi irsinin varisi kimi tanın mıĢdı. Hürufiliyin fəlsəfi görüĢlərinin təbliğatçısı Süruri I ġah Ġs mayıl dövründə fıkirlərin i daha sərbəst Ģəkildə inkiĢaf etdirməyə imkan tapmıĢ, 1515-ci ilə qədər saraya yaxın Ģəxs olmuĢdur. Süruri əsasən hürufıliyi təbliğ edird i. Lakin onun məhəbbət mövzusunda yazdığı qəzəllər daha ço x uğur qazan mıĢdı. Bizə məlu m olan qəzəllərdən onun ustad Füzuliyə, həmçinin bir çox müasirlərinə təsir edən bir sənətkar olduğu görünməkdədir. Yaxın ġərq Ģairləri onun: Ta müənbər ka kilin xu rĢidə salmıĢdır kə mənd, Bağ la mıĢdır boynumu zənciri-zülfun bənd-bənd. - misrala rı ilə baĢlayan qəzəlinə əsrlərlə nəzirələr yazmıĢlar.
Yar əğyarü fələk qəddarü dil biixtiyar, Ey Sü ruri, nolasıdır aqibət halım mən im? - beytindəki orijinallıq Ģairin klassik poeziyada tutduğu yüksək mövqeyinin və onun müasirlərinə təsirin in səbəbini aydınlaĢdırır. Sultan Səlim Təbrizi iĢğal etdiyi zaman Türkiyəyə getməyə məcbur olmuĢ Süruri orada da böyük hörmət qazan mıĢdı. Süruri hürufıliy in poetik xüsusiyyətlərindən məharətlə istifadə etmiĢdi. Lakin onun müasiri o lmuĢ Tüfeyli öz əsərlərində hürufiliklə Ģiəliyi barıĢdırmağa, onları birləĢdirməyə çalıĢırdı. O, hürufilərin Fəzlu llah Nəimidə gördükləri bütün Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|