Heydə r ə LĠyev

31 

 

arasında baĢ vermiĢ vuruĢmada ġeyx Əli və Barək ö ldürüldülər, Su ltan Əh məd isə 

Təbrizə  qayıtdı.  Beləliklə,  Ġraq-i  Ərəb  yenidən  Sultan  Əhmədin  ixtiyarına  keçdi. 

Tezliklə  Su ltan  Əh məd  üçüncü  dəfə  Təbrizi  tərk  etməli  o ldu.  Adillə  Sultan 

Bayazidin  Təbrizə  yürüĢ  etdiklərini  eĢitmiĢ  Əh məd  Qarabağa  gedib  Muğanda 

ġirvanĢah HuĢənglə ittifaq bağladı. Adil və Sultan  Bayazid Muğana gələrək Sultan 

Əh mədə  qarĢı  vuruĢdular.  ġirvanĢah  HuĢəng  qardaĢlar  arasında  danıĢıqlar 

aparılmasına  nail  oldu.  QarĢılıq lı  razılığa  əsasən  Azərbaycan  (Kürdən  cənuba) 

Sultan  Əh mədə,  Ġraq-i  Əcəm  Sultan  Bayazidə  verildi.  Ġraq-i  Ərəb  isə  hər  iki 

qardaĢın  nümayəndələri  tərəfindən  idarə  olun malı  və  bölgənin  gəliri  iki  yerə 

bölünməli id i.  Lakin belə bir Ģərt Əmir Adili qane etmədi.  O öz əmirlərini  Bağdada 

göndərdi  və Ģəhərin  idarəsini  əlinə  aldı.  Su ltan  Əhməd  Bağdada  yürüĢ təĢkil  edib, 

Adili  oradan  qovdu  və  Təbrizə  qayıtdı.  Lakin  Adil  Təbrizə  yürüĢ  edib  Ģəhə ri  ələ 

keçirdi.  Sultan Əh məd Marağaya çatarkən Adil güclü qoĢunla onun qarĢısına çıxdı 

və Neylan adlı yerdə tərəflər arasında vuruĢma baĢ verdi.  

Tərəflərdən  heç  biri  qələbə  əldə  etməd i.  Adil  Su ltaniyyəyə,  Əhməd  isə 

Marağaya getdi. Adil Mü zəffərilər sülaləsindən olan ġah ġüca ilə ittifaq bağlayaraq 

yenidən  Sultan  Əhməd in  üzərinə  yürüĢ   təĢkil  etmək  fıkrinə  düĢdü,  lakin  ö z 

məqsədinə nail ola bilməd i.  Əh məd onların ittifaqın ı vədlərlə pozaraq, ġah ġücantı 

öz  tərəfinə  cəlb  edə  bildi.  Sultaniyyə  Bayazidin   ixtiyarına  keçdi.  Lakin  onun 

özbaĢınalığı  Ģəhərdə  narazılığa  səbəb  olduğu  üçün  Sultan  Əhməd  buraya gəldi  və 

Ģəhəri  döyüĢsüz  ələ  keçirdi.  Beləliklə,  Cəlairilər  dövlətinin  bütün  ərazisi  1384-cü 

ildə yenidən Əh mədin hakimiyyəti altında birləĢdi.  

Mərkəzi  Orta Asiyada olan Teymur imperiyasının yaranması və onun qonĢu 

ölkələrə  hücumu,  Qızıl  Orda  xanı  To xtamıĢın  A zərbaycanı  ələ  keçirmək  cəhdləri 

ölkənin  vəziyyətini  daha  da  gərginləĢdirdi.  Nəticədə  Azərbaycanın  əsas  ərazisi 

Cəlairilər  dövlətinin  nüfu z  dairəsindən  çıxdı  və  Su ltan  Əh mədin  vaxtaĢırı 

cəhdlərinə  baxmayaraq,  mü xtəlif  zamanlarda  Teymu rilərin,  b ir  sıra  yerli 

feodallarının  və  Qaraqoyunluların  sərəncamında  oldu.  Cəlairilər  də  b ir  neçə  dəfə 

Azərbaycana  yürüĢ  edərək,  Təbrizdə  hakimiyyəti  ələ  aldılar.  Əlincə  qalası  uzun 

müddət  Cəlairi  Ģahzadələrinin  əlində  qalsa  da,  onlar  1386-cı  ildən  Teymurun 

ölümünədək (1405) A zərbaycanda öz siyasi qurumlarını bərqərar edə bilmədilər. 

ġirvanĢahlar  dövləti  XIII-XIV  əsrlərdə.  ġirvan  vilayəti  əsrlər  boyu 

ġirvanĢahlar  tərəfindən  idarə  olunurdu.  Atabəy  Qızıl  A rslanın  (1186-1191) 

ölümündən  sonra  ġirvanĢahlar  dövləti  möhkəmləndi,  tamamilə  müstəqil  fəaliyyət 

göstərməyə  baĢladı  və  Azərbaycanın  monqollar  tərəfindən  tam  istilasına  qədərki 

dövrdə  müstəqil  qaldı.  XIII  əsrin  əvvəllərində  ġirvan  dövlətini  ġirvanĢah  GərĢasb 

idarə  edirdi.  Onun  dövründə  monqol  qoĢunları  Cəbə  və  Subutayın  baĢçılığ ı  ilə 

---

32 

 

ġirvana soxuldu. ġamaxı Ģəhəri mühasirə edildi. ġəhər əhalisi ilə istilaçılar arasında 

qanlı  vuruĢma  o ldu.  Monqollar  ġamaxın ı  ələ  keçirdilər  və  dağıtdılar.  Onların  

keçəcəkləri əsas yol (Dərbənd keçidi) güclü mühafizə o lunurdu. Buna görə də Cəbə 

və Subutay Ģəhərdən yan keçmək qərarına gəldilər. On lar h iylə iĢlədərək ĢirvanĢaha 

xəbər göndərdilər və onunla danıĢıqlar aparmaq  istədiklərini b ild ird ilər. ġirvanĢah 

buna razı oldu və öz nümayəndələrini on ların yanına göndərdi. Monqol sərkərdələri 

ĢirvanĢahın elçilərini bələdçiliyə məcbur edərək, Dərbənddən yan ötüb-keçdilər. 

Monqollar  ġirvandan  çıxdıqdan  sonra  ölkə  qıpçaq  və  gürcü  qoĢunlarının 

həmlələrinə  məru z  qald ı.  ġirvanĢah  GərĢasb  dövlətin  möhkəmləndirilməsi  iĢi  ilə 

ciddi  məĢğul olmad ı.  1225-ci  ildə ġirvanĢah GərĢasbın oğlu Fəribürz atasına qarĢı 

çıxd ı,  onu  hakimiyyətdən  məhru m  etdi  və  ölkədən  qovdu.  GərĢasb  gürcü 

feodallarından  yardım  alaraq  ġirvan  üzərinə  yerid i,  lakin  məğ lubiyyətə  uğradı. 

Fəribürzün  hakimiyyəti  ordu  və  xalq  tərəfindən  müdafiə  olundu.  O,  ġirvanı  XIII 

əsrin  ortalarına  kimi  (1244)  idarə  etdi.  Fəribürzün  hakimiyyəti  dövründə 

Azərbaycana yürüĢ etmiĢ XarəzmĢah  Cəlaləddin onunla saziĢə girdi.  Cəlaləddin lə 

bağlanmıĢ  müqaviləyə  əsasən  ġirvanĢahlar  xərac  ödəməli  oldular.  Lakin 

ġirvanĢahlar  1227-ci  ildə  Cəlaləddinə  verg i  verməkdən  də  imtina  etdilər  və 

monqolların ikinci yürüĢünə kimi müstəqil fəaliyyət göstərdilər.  

1231-c i  ildə  Cormağunun  baĢçılığı  ilə  A zərbaycana  ikinc i  dəfə  gəlmiĢ 

monqollar  ġirvanı  da  zəbt  etdilər.  ġirvanĢahlar  monqolların  hakimiyyətini  qəbul 

etməyə  məcbur  oldular  və  tədricən  asılı  vəziyyətə  düĢdülər.  XIII  əsrin  50-c i 

illərində ġirvanĢah Axsitan dövləti idarə etməyə baĢladı.  

XIV  əsrin  birinci  yarısında  ġirvanı  Keyqubad  və  Kavus  idarə  etmiĢlər. 

Dərbənd  Ģəhəri  Hülakular  dövlətin in  tərkibinə  (ġirvan  ərazisinə)  daxil  idi.  Əbu 

Səid  Dərbəndin  mühafizəsini  Əmir  Bu zəngiyə  tapĢırdı.  Qızıl  Orda  xanı  Özbək 

1318-c i  ildə  ġirvana  müda xilə  etdi,  lakin  ciddi  müqavimətə  rast  gəlib  geri 

çəkilməyə  məcbur  oldu.  Bu  yürüĢ  zamanı  Pirsaat  çayı  sahilindəki  Pir  Hüseyn 

məqbərəsi qarət ed ild i. 1324-cü ildə  ġirvan vilayəti (Gürcüstan və ġəki vilayətləri 

ilə  b irlikdə)  Əmir  Çobanın  oğlu  ġey x  Mahmuda  tapĢırıldı.  1328 -ci  ildə  isə  Əmir 

Əqbəxi  ġirvana  hakim  təyin  olundu.  1335-ci  ildə  ġirvan  iki  dəfə  Qızıl  Orda 

qoĢunlarının hücumlarına məruz qaldı. 

ġirvanĢahlann  istiqlal  mübarizəsi  XIV  əsrin  40-cı  illərinə  doğru  ġirvanın 

müstəqil  dövlət  kimi  fəaliyyət  göstərməsinə  səbəb  oldu.  Bu  dövrdə  ġirvanın 

hökmdan Keyqubadın oğlu Kavus idi. O, feodal müharibələrində fəal iĢtirak etdi və 

ġirvanın müstəqilliy inə nail oldu. 1338-ci  ildə (Azərbaycanda Çobani feodal qrupu 

ağalığa  baĢladığı  vaxt)  ġirvanĢah  Kavus  Çobanilərə  tabe  olmadı  və  ġirvanı 

müstəqil surətdə idarə etdi. 

---