Heydə r ə LĠyev



Yüklə 4,67 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə142/232
tarix30.12.2017
ölçüsü4,67 Mb.
#18653
1   ...   138   139   140   141   142   143   144   145   ...   232

290 

 

boyakarlığ ı  ənənələrinin  və  yerli  təsviri  sənət  dəyərlərin in  sintezi  kimi  meydana 



çıxmıĢdı.  Artıq  XV  əsrdə  Təbriz  rəssamlıq  mərkəzi  Yaxın  və  Orta  ġərq 

hökmdarların ın diqqətini cəlb etmiĢdi. A zərbaycanın bir ço x mahir rəssamları, kitab 

sənəti ustaları Tey murilər dövlətinin (1370-1507) paytaxtına çevrilmiĢ Herata dəvət 

olunmuĢdular.  Heratda  miniatür  məktəbi  1410-cu  ildə  saray  kitab xanasının  təĢkili 

ilə  əlaqədar  olaraq  yaranmıĢdı.  Saray  kitab xanasında  məsul  vəzifə  daĢıyan  Cəfər 

Təbrizinin, Pir Sey id Əh mədin, Xacə Əli Musəvvirin, Qəvaməddin in, Qiyasəddinin 

Herat  miniatür  məktəbinin  inkiĢafında  mühüm  rolu  olmuĢdur.  ġeybani  xan  Heratı 

ələ  keçirənədək  (1507-ci  ildə)  bu  miniatür  mərkəzi  Təbriz,  Bağdad  və  ġiraz 

rəssamlıq   məktəblərinin güclü təsiri altında  inkiĢaf etmiĢdir.  XVI əsrin əvvəlindən 

etibarən  bölgədə  miniatür  sənətinin  əsas  mərkəzi  Təbriz  Ģəhəri  oldu.  Ġlk  Səfəvi 

hökmdarı  I  Ġs mayıl  mahir  Bağdad,  Herat,  ġiraz,  Ġsfahan  miniatürçülərinin  Təbrizə 

cəlb olun masının, onlar üçün əlveriĢli həyat, yaradıcılıq Ģəraiti yaradılmasının əsas 

təĢəbbüskarı  idi.  Mü xtəlif  miniatür  məktəblərinə  mənsub  olan  ustaların  birgə 

çalıĢ ması  qarĢılıq lı  təsir  prosesinin  güclənməsinə,  Təbriz  miniatür  məktəbin in 

zənginləĢ məsinə xid mət edirdi. 

Təbriz  miniatür  məktəbin in ən yüksək in kiĢaf  mərhələsi  1530-1550-ci  illərə 

təsadüf  etmiĢdir.  Bu  rəssamlıq  mərkəzinin  böyük  uğurlar  qazan masında 

Kəmaləddin Behzadın  (1450-1536) mühüm ro lu olmuĢdur. I Ġsmayılın 1522-ci il 26 

aprel  tarixli  fərmanı  ilə  Herat  min iatür  məktəbinin  görkəmli  nümayəndəsi  olan 

Behzad  Təbriz  rəssamlıq  mərkəzinin  güclü  təsiri  altında  formalaĢmıĢ  Təbriz  saray 

kitab xanasma  rə is təyin edilmiĢdi. XVI əsrdə Təbriz  min iatür  mə ktəbində və digər 

təsviri  sənət  mərkəzlərində  çalıĢan  Azərbaycan  rəssamları  arasında  Sadiq  bəy 

ƏfĢar,  Sey id  Əli  Təbrizi,  Müzəffər  Əli,  Mir  Müsəvvir,  Sultan  Məhəmməd  (1470-

1555),  Vəhya  ġirvani,  Ağa  Mirək,  NəqqaĢ  Mani,  Heydər  Əli,  Məhəmməd  Qasım 

ġadiyahi,  Nəbati  Təbrizi  xüsusilə  məĢhur  olmuĢlar.  Ümu miyyətlə,  Yaxın  və  Orta 

ġərq  min iatür  sənəti  tarixində  XVI  əsr  çiçəklən mə  dövrü  kimi  diqqəti  cəlb  edir. 

Təsviri  sənətin  əski  regional  məktəbləri  inkiĢaf  edir,  yeniləri  yaranırdı.  Ġranda, 

Azərbaycanda,  Türkiyədə,  Orta  Asiya  və  Hindistanda  rəssamlığın  daha  çox  öz 

soyköklərinə  istinadlanan  mərkəzləri  təĢəkkü l  tapırdı.  QarĢılıqlı  təsir  prosesi  isə 

Yaxın  və  Orta  ġərqdə  rəssamlığ ın  təkamü lündə  vahidliyə  xid mət  edirdi.  Bu 

prosesdə Təbriz min iatür məktəbinin aparıcı mövqeyi və rolu vard ı.  

Azərbaycan miniatürlərinin tarixi dövrlərinin əhatə dairəsi ço x geniĢdir (e.ə. 

IV  əsrdən  eramızın  XVI  əsrin in  sonunadək).  Bu  min iatürlər  regionda  yaĢayan 

xalq ların  (xüsusilə  Azərbaycan  və  Ġran)  qədim  tarixini  "dirçəltmək"  baxımından 

diqqəti  cəlb  cdir.  Azərbaycan  miniatürünün  ən  səciyyəvi  əlaməti  Heydəri  tacın ın 

təsvirid ir (E.Aslanov). Heydəri tacının  miniatür sənətində əks olunması Azərbaycan 




291 

 

miniatür  ocağın ı  ġərqin  digər  min iatür  məktəblərindən  ayırmaq  iĢin i  xey li 



asanlaĢdırmıĢdır.  Qətiyyətlə  demək  o lar  ki,  XVI  əsrə  aid  elə  bir  Azərbaycan 

miniatürü yo xdur ki, orada q ızılbaĢ papağı təsvirlənməsin.  

XVI  əsr  Azərbaycan  (xüsusilə  Təbriz)  min iatür  məktəbin in  incəsənəti  yeni 

bədii ifadə vasitələrin in axtarıĢları ilə əlamətdar o lmuĢdur. Təbriz rəssamları doğ ma 

bədii  ənənələri  davam  etdirir,  digər  məktəblərin  mühüm  uğurların ın  sintezinə  nail 

olur  və  nəticədə  böyük  məharətləri  sayəsində  özünəməxsus  ifadə  üslublarını  kəĢf 

edirdilər.  XVI  əsrin  əvvəllərində  qərarlaĢmıĢ  yeni  üslubun  fərqləndirici  cəhətləri 

Arifin  1524-1525-c i  illə rdə tərtib etdiyi " Quy və çövkan" əsəri (Sankt -Peterburqda 

mühafizə olunur),  1524-cü ildə hazırlan mıĢ Firdövsi "ġahnamə"si (Sankt-Peterburq 

ġərqĢünaslıq Ġnstitutundadır), XV əsrin əvvəllərində tərtib edilmiĢ Nizami "Xəmsə" 

si (Ġstanbulda, Topqapı mu zeyindədir),  1528-1529-cu illərdə hazırlan mıĢ "Cami ət-

təvarix"  (Sankt-Peterburqdadır)  əlyazma  nüsxələrində  parlaq  ifadə  olun muĢdur. 

Ustalığın  təkmilləĢdirilməsi,  intensiv  inkiĢafı  nəticəsində  min iatür  rəssamlığ m 

Təbriz  məktəbi XVI əsrin ortalarına doğru öz inkiĢafinın ali  mərhələsinə, ən yüksək 

çiçəklən mə dövrünə yetiĢmiĢdi. Azərbaycan miniatürlərinin baĢlıca mövzu və ilham 

mənbəyi  klassik  ġərq  poeziyası  id i.  ġərq  xalq larının  min iatür  s ənəti  klassik  ġərq 

poeziyası  ilə  əlaqədə  olmuĢ,  onun  təsiri  nəticəsində  inkiĢaf  etmiĢdir.  Mübahisəsiz 

demək  mü mkündür  ki,  antik  mifo logiya  qədim  yunan  sənəti  üçün  olduğu  kimi, 

klassik  ġərq  poeziyası  da  müsəlman  ġərq i  miniatür  sənəti  üçün  tükənməz  mənbə 

olmuĢdur.  Miniatür  rəssamlığ ı  heç  za man  XVI  əsrdəki  kimi  poe ziya  ilə  bağlı 

olmamıĢdır.  Demək  o lar  ki,  ġərq  poeziyasının  bütün  klassiklərinin  (Firdövsi, 

Nizami,  Sədi  ġirazi,  Hafiz,  Cami,  Nəvai,  Xosrov  Dəhləvi  və  baĢqaları)  əsərlərinə 

miniatürlər çəkilird i.  Lakin Firdövsinin "ġahnamə"si və Nizaminin "Xəmsə"si XVI 

əsrdə  rəssamların   ilham  mənbəyi  olmuĢdur.  Mü xtəlif  məktəblərin  məĢhur 

miniatürçüləri bu iki əsərə gözəl rəsmlər çəkməklə sanki yarıĢırdılar. Bu min iatürlər 

arasında  ən  nadiri  Firdovsinin  1527-1537-ci  illərdə  tərtib  edilmiĢ  "ġahnamə" 

əlyazmasındadır (London nüsxəsi).  Hər  iki incəsənət əsəri Sultan Məhəmmədin və 

onun  məktəbinə  mənsub  olan  rəssamların,  xəttatların  yaradıcılığ ının  parlaq 

nəticəsidir. 

XVI  əsrin  30-40-cı  illərinin  min iatürlərində  təbiət  təsvirlərinə  böyük  diqqət 

yetirilmiĢdir.  Min iatürçü  rəssamlar  bu  dövrədək  təbiətə  belə  yaxm  olmamıĢ,  təbiət 

təsvirinə bu qədər yer ay ırmamıĢlar. 

XVI  əsr  Təbriz  miniatürünün  səciyyəvi  cəhətlərindən  biri  onun  gerçəkliklə 

əlaqəsinin  güclənməsi,  məzmun  və  möv zunun  g eniĢlənməsi  olmuĢdur.  Ənənəvi 

ədəbi  mövzularla, saray həyatından epizodlarla yanaĢı, rəssamlar  müasiri o lduqları 

dövrün  gerçəkliklərinə  də  (məiĢət  səhnələri,  əmək  prosesləri,  Ģəhər  həyatı, 




Yüklə 4,67 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   138   139   140   141   142   143   144   145   ...   232




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə