Heydə r ə LĠyev



Yüklə 4,67 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə159/232
tarix30.12.2017
ölçüsü4,67 Mb.
#18653
1   ...   155   156   157   158   159   160   161   162   ...   232

324 

 

eyni  za manda  I  Pyotrun  göstəriĢinə  əsasən  Cənu bi  Qafqazın  xristianları  ilə  də 



görüĢdü.  Kartlinin  gələcək  çarı  VI  Vatanqın  nü mayəndəsi  Farsadan  bəy  Ģəxsən 

A.P.Vo lınskinin  yanına  ġamaxıya  gəld i.  Daha  sonra  rus  elçisi  ermən i  tacirləri  ilə 

görüĢdü.  Dərbənddən  gələn  həmin   tacirlər  A.P. Vo lınskiyə  g izlicə  Dərbənd 

qalasının planını da gətirmiĢdilər.  Belə bir "hədiyyəni‖ Pyotrun bu bölgəyə yürüĢə 

hazırlaĢdığı ərəfədə böyük hərbi siyasi əhəmiyyəti vardı.  

Beləliklə,  A.P.Volınski  Səfəvi  dövlətində  karvan  yolların ın  vəziyyəti  ilə 

tanıĢ  olub,  gündəliyini  zənginləĢdirdi.  Yalnız  ġa maxıdan  HəĢtərxana  gedən  yol 

öyrənilməmiĢ qalmıĢdı.  Rusiya ilə  sərhəd olan vilayətlərin karvan yolları haqqında 

məlu mat toplamaq  məqsədilə A.P.Vo lınski karvan yolu ilə öz dəstəsinin üzvlərində 

birini  -  dvoryan  A.Lopu xini  göndərməy i  qərarlaĢdırdı.  Rus  dövlətinin  elç isi 

A.Lopu xin ka rvan yolu ilə  Rusiyaya göndərilməsin ini səbəbini be lə izah  ed irdi ki, 

guya Ġran Ģahının I  Pyotr üçün hədiyyəsini - bir  fili və  iki bəbiri  HəĢtərxana gə mi 

ilə göndərmək mü mkün deyildir. A.Lopu xini yola salarkən A.P.Volınski ona xüs usi 

jurnal  tərt ib  etməy i  və  hə min  jurnala  Niya zabad  limanından  HəĢtər  xana  gedən 

yolda müĢahidə etdiklərini qeydə almağı tapĢırmıĢdı.  

Beləliklə, A.Lopu xin  1718-ci il  martın 10-da 30 nəfər əsgərin  müĢayiəti  ilə 

yola düĢdü. A.P.Vo lınskinin ö zü  isə Azərbaycan torpağını  1718-ci il  iyulun  25-də 

tərk  etdi.  Avqustun  1-də  HəĢtərxana  çatan A.P.Volınski  birbaĢa  Peterburqa  gedib, 

özünün səfəri  barədə  I  Pyotra  məlu mat  verdi.  A.P.Volınskin in  fəaliyyətindən  razı 

qalan  I  Pyotr  əvvəlcə  ona  polkovnik,  sonra  isə  general-adyutant  rütbəsi  verdi. 

Xəzərboyu  yürüĢə  hazırlaĢan  I  Pyotr  daha  sonra  A.P.Volın skini  HəĢtərxana 

qubernator təyin etdi və qarĢıdakı yürüĢ üçün,  hazırlıq tədbirləri görməsini tapĢırdı. 

Rusiya  Ġsveçlə  20  ildən  artıq  apardığı  müharibəni  1721-ci  ildə  qalibiyyətlə 

bitird ikdən sonra Xəzərboyu əyalətlərə yürüĢ üçün ciddi hazırlıq görməyə baĢladı.  

Bu  zaman  Səfəvi dövlətini  xalq azadlıq hərəkatı bürü müĢdü. Bu  üsyanların 

Ģahidi  olan  A.P.Vo lınski  gündəliyində  belə  qeydlər  aparmıĢdı:  " Burada 

(Azərbaycanda. - məsul red.) nadir yerlər qalmıĢdır ki, üsyan baĢ verməmiĢ olsun". 

Bu o demək  idi  ki, artıq  XVIII əsrin əvvəllərində Azərbaycanda faktiki olaraq Ġ ran 

hakimiyyətinə itaət olun murdu.  

Mərkəzi  hakimiyyətə  qarĢı  yönələn  və  xalq  azadlıq  səciyyəsi  daĢıyan 

kortəbii  üsyanlar  eyni  zamanda  xalq  kütlələrin i  istis mar  edən  yerli  feodalların  da 

əleyhinə  çevrilmiĢdi.  Lakin  yerli  feodallar  nəinki  onlara  vurulacaq  zərbədən  qaça 

bildilər,  hətta  bir  sıra  hallarda  xalq  hərəkatından,  əhalin in  avamlığından  özlərin in 

hakimiyyət baĢına gəlməsi üçün bacarıqla istifadə etdilər. 

Xalq  azadlıq  hərəkatına  sadə  kəndli  Hacı  Davud  baĢcılıq  edirdi.  ġirvanın 

MüĢkür  mahalın ın  Dədəli  kəndindən  olan  Hacı  Davud  nə  yüksək  rütbəli  din 




325 

 

xadimi, nə də zəngin  feodal ailəsinə  mənsub idi.  Vaxtilə Məkkəyə  ziyarətə getmiĢ 



və  "Hacı"  adını  almıĢdı.  ġəxsi  istedadı  sayəsində  Hacı  Davud  bütün  ġimal-ġərqi 

Azərbaycanda,  xüsusilə  əhalisi  sünni  təriqətinə  məns ub  olanlar  arasında  nüfuz 

qazanmıĢdı. 

Hacı  Davud  belə  bir  Ģayiə  yaymağa  baĢladı  ki,  guya  o,  Allah  tərəfındən 

göndərilmiĢdir  ki,  sünniləri  Ģiələrin,  yəni  Səfəv i  Ģahların ın  zülmündən  azad  etsin. 

Bu  za man Dağ ıstanda da Ġran hakimiyyətinə qarĢı üsyan baĢ verdiyini eĢidən Hacı 

Davud  tez  Dağıstana  yola  düĢdü.  Burada  o,  Qaytaqlı  Əh məd  xan la  ittifaqa  g irib 

onunla  birlikdə  ü mu mi  düĢmənə  qarĢı  çıxmaq  barədə  tədbirlər  hazırladı. 

Dağıstanda  ikən  buranın  ən  nüfuzlu  Ģəxsiyyətlərindən  olan  Qazıqumu xlu  Surxay 

xanla  da  əlaqə  yaratdı.  Müttəfıqlər  qərara  aldılar  ki,  ġah  Hüseynin  ġəki,  ġirvan, 

Quba  mahallarına  təyin  etdiyi  xanları  və  onların  ətrafındakıları  -  məmu rları  qətlə 

yetirsinlər. 

Hacı  Davud  geri  qayıdıb  Səfəvi  dövlətinin  inzibati  mərkəzlərinə  hücum 

etməyə  hazırlıq  iĢləri  görərkən,  təqribən  A.P.Vo lınskinin  marĢrutu  ilə  Rusiyanın 

diplomatik  kuryeri  Dmitri  Petriçinonu  Ġrana  gedirdi.  Lakin  o,  mənzilbaĢına  çata 

bilmədi. D.Petriçnonu Xarici iĢlər kollegiyasının prezidenti Q.Ġ.Qolovkinə göndərdiyi 

raportda deyilir: "...ġamaxının ətrafını üsyanlar, qarət və soyğunçuluq bürümüĢdür. Ona 

görə  də  mən  yolumu  ġamaxıdan  salmağı  ehtiyat  edib,  geri  qayıtmağa  məcbur 

oldum". 

Lakin  1719-cu  ilin  sonlarında  Ġranın  və yerli  hakimlərin  qoĢunları  ġirvanda baĢ 

verən üsyanı yatırmağa  nail oldular.  Hacı  Davud tutulub  Dərbənd həbsxanasına salındı. 

Hacı  Davudun  ən  yaxın  mütl  təfiqi  Surxay  xan  Dağıstana  qaçaraq  canını  xilas  etdi. 

Sonradan  o  Ģaha  xidmət  edəcəyinə  söz  verərək,  yüzbaĢı  rütbəsini  aldı  və  Ģahı 

Dağıstandakı etibarlı adamlarından birinə çevrildi. 

ġirvanda  baĢ  verən  hadisələr  çar  Rusiyasının  Xəzər  dənizi  hövzəsində 

fəaliyyətinin geniĢlənməsinə təsadüf edirdi.  I  Pyotrun bul  sahədəki  tədbirlərindən biri 

Xəzərin qərb sahillərini topoqrafiya cəhətdən öyrənməkdən ibarət idi. O, bu məqsədlə 

Verdenin  baĢçılığı  ilə  Xəzər  dənizinə  ekspedisiya  göndərdi.  Fon  Verdenin  yaxın 

köməkçiləri leytenant Soymonov, Urusov, unter-leytenant DoroĢenko və Zolotoryov idi. 

Ekspedisiyanı "Müqəddəs Aleksandr" Müqəddəs Yekaterina" və "HəĢtərxan" adlı üç gəmi 

heyəti  müĢayiət  edirdi.  Xəzər  dənizinin  Ģimal-qərb  sahillərinin  xüsusiyyətinii 

öyrəndikdən  sonra  ekspedisiya  sahil  boyunca  cənuba  doğru  hərəkeg  edərək,  Bakı 

körfəzinə  daxil  oldu.  Daha  sonra  hər  üç  gəmi  yoluna  davam  edərək,  Kür  çayın ın 

mənsəbinə çatdı və çaya daxil o lub  20 verstlik məsafəni qət etdi. 

Dövrün  səviyyəsinə  uyğun  tərzdə  aparılan  tədqiqat  iĢləri  nəticəsində,  tərtib 

olunmuĢ xəritəyə əsasən, Xəzər dənizinin bütün qərb sahilləri dəqiqliklə köçürülmüĢ, 




Yüklə 4,67 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   155   156   157   158   159   160   161   162   ...   232




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə