Heydə r ə LĠyev
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
326
sahil sularının dərinliyi, sahil qununları və dənizdəki su axınının istiqaməti, limanlar, buxtalar, sualtı qayalar öyrənilmiĢdir. Bakı körfəzində ekspedisiya üzvləri o qədər də böyük olmayan üç ada müĢahidə etdilər. Bu ada lardan ikisi ö z görünüĢünə görə Baltik dənizindəki Revelin yaxınlığındakı iki adanı - Nargin i və Vulfu xatırladırdı. Buna görə də ekspedisiya həmin adaları "Nar in" və "Vulf‖ adı ilə xəritəyə saldı. Üçüncü adaya onlar "Pesçanı‖ ; ("Qumlu") adını verdilər. Xə zər dənizinin Qafqaz bölgəsi sahillərini öyrəndikdən sonra ekspedisiya cənub istiqamətində irəliləyərək dənizin Astrabad körfəzinədək sahillərini də xəritəyə əlavə etdi. I Pyotrun qarĢıda duran yürüĢ üçün hazırladığı tədbirlərdən biri
ġirvanda, rus konsulluğunu açmaq təĢəbbüsü idi. Lakin Ģah hökuməti buna qəti etiraz etdi. Ġranın hakim dairələri bildirdilər ki, dövlətin paytaxtı Ġsfahan olduğuna görə ilk rus konsulluğu da məhz bu Ģəhərdə açılmalıdır. Uzun mübahisə və götür-qoydan sonra rus tacirlərinin əksəriyyətinin arzu və marağı nəzərə ahnaraq ġama xıda da konsulluq açılması qərara alındı 1
XVIII əsrin 20-ci illərində Səfəvi dövləti özünün ən ağır tənəzzül dövrünü keçirirdi. Üsyan etmiĢ əfqan qəbilələri vilayətləri bir-bir ələ keçirir, paytaxta-Ġsfahana yaxınlaĢırdılar. Ġsfahan Ģəhəri mühasirədə olarkən Ģahzadələrdən biri aradan çıxaraq yaxın adamları ilə birlikdə dövlətin Ģimal bölgəsinə qaçdı və burada özünü II Təhmasib adı ilə Ģah elan etdi. Səfəvi dövləti süquta uğradığı bir dövrdə ölkənin hər yerində yenidən üsyanlar baĢ verdi. Azadlıq hərəkatı Azərbaycanda, xüsusilə ġirvanda daha artıq qüvvə ilə alovlandı. Mərkəzi dövlətin süqutundan istifadə edən Hacı Davud həbsdən qaçaraq yenidən ġirvan üsyançılarına baĢçıhq etməyə baĢladı və Qazıqumuxlu Surxay xanı muzdlu qoĢunları ilə birlikdə öz tərəfinə çəkməyə nail oldu.
1
ki, hərbçinin gəlecək yürüĢ üçün lazım olan bütün məlumatları toplaması nəzərdə tutulurdu. A.Baskakov 1719-cu ildə Rusiyadan yola düĢsə də, artıq ġirvanı xalq azadlıq hərəkatının alovu bürüdüyündən ġamaxıya gedə bilmədi və ġamaxıda vitse-konsulluq açmaq cəhdi baĢ tutmadı. Ġsfahana gonsul təyin olunmuĢ S.Abramov da Ģəhər əfqanlar tərəfındən mühasirəyə alındığı üçün təyinat yerinə gedə bilmədi. 1722-ci ilin sonunda rus qoĢunu RəĢt Ģəhərini tutduqdan sonra S.Abramov RəĢtə gəldi və burada konsulluq açdı hərbi kömək istədi. Hacı Davudun müraciətinə Peterburqda miixtəlif mövqelərdən yanaĢıldı: bəziləri təklif edirdilər ki, ġirvan üsyançılarına kömək etmək lazımdır ki, onlar bu bölgədə Ġran hakimiyyətinə son qoysunlar. Bəzilərinin isə, o cümlədən Pyotr və A.P.Volınskinin planına görə, Ġran Ģahı ilə mövcud olan "dostluğa əsaslanaraq ġirvana və Xəzərboyu əyalətlərə qoĢun çəkməklə Ģah "kömək" adı ilə üsyançılara divan tutulmalı və beləliklə də Xəzər dənizi Rusiyanın "daxili gölünə" çevrilməli idi.
327
Bu dəfə Hacı Davud qarĢısına daha konkret məqsəd qoydu. ġirvanda Ġran hakimiyyətini devirmək və burada Ġrandan asılı olmayan müstəqil dövlət yaratmaq. O, ilk zərbəsini Ġranın ġirvandakı üç iri in zibati mərkəzinə - ġamaxı, Bakı və Dərbəndə endirdi. Lakin Hacı Davud birbaĢa həmlə ilə həmin Ģəhərləri ala bilmədi və həlledici döyüĢlər üçün daha düĢünülmüĢ tədbirlər hazırlamağı qərara aldı. Lakin ciddi döyüĢlər üçün dəyənək, balta, yaba və dəryazla silahlanmıĢ kəndlilər, pis silahlanmıĢ Ģəhər yoxsulları və Dağıstandan gələn muzdlu qoĢunlar kifayət etmirdi. Ġranın nizamlı döyüĢçüləri ilə vuruĢda mütləq güclü müttəfiq lazım idi. Bu məqsədlə Hacı Davud yazılı Ģəkildə Rusiya dövlətinə müraciət edib ondan HəĢtərxan ın yeni qubernatoru, Rusiyanın Səfəvi dövlətind ə olan sabiq elçisi A.P.Vo lınski rus qoĢunlarının Xəzərboyu əyalətlərə yürüĢü ərəfəsində I Pyotrun göstəriĢinə əsasən Hacı Davud cavab məktubu yazaraq soruĢdu ki, o yalnız hərbi kö mək istəyir yo xsa Rusiyanın himayəsini qəbul etməyi arzu layır? Hacı Davud cavabında bildirdi ki, o, rus qoĢunlarının kö məyi ilə ġirvanı Ġran hakimiyyətindən azad etmək, ö zü isə müstəqil ġirvan dövlətim baĢçılıq etmək arzusundadır. Rusiyaya gəldikdə isə o, heç də etima l et mir ki, I Pyotr öz dövlət sərhədlərini Ġsfahana qədər uzatsın.Bir sözlə, Hacı Davudun nəzərdə tutduqları Rusiyanın hazırlad ığı bütün planların tamamilə əksinə idi. Məh z buna görə də I Pyo tr ġirvanda qalxan xalq azad lıq hərəkatını boğmaq, guya onunla dostluq münasibətində olan Ģaha kömək etmək bəhanəsi ilə ġirvana qoĢun çəkməy i qərara aldı.
I Pyotrun hazırlad ığı tədbirlərdən xəbəri olmayan Hacı Davud da öz növbəsində ġirvan bəylərbəyiliyinin mərkə zi olan ġamaxıl Ģəhərinə hücum üçün hazırhq iĢləri görürdü. Az bir zamanda Hacıl Davudun dəstəsi ətraf mahallardan , xüsusilə Quba, Rustov, MüĢkür və Altıparadan gələn kəndlilər hesabına artdı. Ġ.Q.Qerberin yazdığ ına görə, xalq dəstə-dəstə üsyançılara qoĢulurdu. Tezliklə Qaytaq usmisi də üsyançılarla birləĢdi. Müxtəlif ictimai təbəqələrdən ibarət o lan, lakin qarĢısına eyni bir məqsəd qoymuĢ xalq kütlələrini ətrafına toplayan Hacı Davud əsasən Qazıqu mu xlu Surxay xanın qoĢunları və üsyançı dəstələri ilə Ġranın ġirvandakı əsas inzibati mərkəzi olan ġamaxı tərəfə hərəkət edib Ģəhəri mühasirəyə aldı. 1721-ci ilin avqust ayında Ģamaxılıların kö məyi ilə üsyançılar Ģəhərə daxil oldular. Yeri gəlmiĢkən qeyd etməliy ik ki, XVIII əsrin b irinci yarısında Azərbaycanda geniĢlənən xalq azadlıq hərəkatının feodalizm döv ründə baĢ verən bir ço x ictimai hərəkatlarda olduğu kimi ziddiyyətli tərəfi vardı. Xalq kütlələrin in kortəbii silaha əl atması ço x zaman qarətlə, feodal malikanələri və yaĢayıĢ məntəqələrinin talan olun ması, yandırılması ilə nəticələnird i. ġamaxı Ģəhəri Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|