Heydə r ə LĠyev

346 

 

göndərdi.  Elə  buradaca  tərəflər  arasında  döyüĢ  baĢ  verdi  məğlubiyyətə  uğrayan  II 

Təhmasib Qəzv inə çəkildi. 

Beləliklə,  Ġsfahana gedən yol Osmanlı ordusunun üzünə açılmıĢ oldu.  Lakin 

Əh məd  paĢa  Ġran  paytaxtını  ələ  keçirmək  üçün  lazımi  nədər  qüvvəsi  olmad ığını 

anlayaraq, tutulmuĢ ərazin i talan etmə klə  kifayətləndi. Ağır  məğ lubiyyət qarĢısında 

qalan  II  ġah  Təhmasib  Osman lı  Türkiyəsindən  sülh  saziĢi  bağlamağ ı  xahiĢ  etdi. 

Ġsfahandan  uzaqda  yerləĢən  Nadir  bu  xəbəri  eĢidib  təcili  o laraq  II  Təh masibə 

məktub göndərdi və Türkiyə ilə sülh bağlamasını, torpaq güzəĢtə getməməsin i tələb 

etdi.  Lakin 1732-ci il yanvarın  16-da KirmanĢah Ģəhərində Ġranla Türkiyə arasında 

sülh  bağlandı  və  Ģah  ləngimədən  onu  təsdiq  etdi.  Həmin  müqavilənin  Ģərtlərinə 

görə,  Ġrəvan,  Gəncə,  Tiflis,  ġamaxı  Ģəhərləri  ilə  birlikdə  ġirvan  vilayəti,  habelə 

Dağıstan Türkiyənin ixtiyarında qalır, Təbriz və KirmanĢah Ġrana qaytarılırdı. Araz 

çayı göstərilən dövlətlər arasında sərhəd olmalı id i.  

Nadir  Xorasandan qayıtdıqdan sonra tərəfdarların ın yardımı  ilə II Təhmasib i 

taxtdan  saldı.  O,  II  Təh masibin  8  aylıq  oğlu  Abbas  Mirzəni  III  Abbas  adı  ilə  Ģah, 

özünü  isə  onun  vəkili  elan  etdi.  Həmin  vaxtdan  etibarən  Nadir  faktiki  olara q  Ġran 

dövlətinin tam səlahiyyətli hökmdarı oldu. 

Nadir  ilk növbədə II Təh masiblə Os manlı  ko mandanlığı arasında bağlanmıĢ 

1732-c i il müqaviləsinin Ģərtlərini ləğv etdi. O, 1723-cü ildən bəri iĢğal etdiy i bütün 

torpaqları Ġrana qaytarmağı Türkiyədən təkid və qətiyyətlə tələb etdi. Türkiyənin bu 

tələbi yerinə yetirməkdən imtina etməsi  Nadirin baĢçılığ ı altında Ġran qoĢunlarının 

türk  ordusuna  qarĢı  güclü  hərbi  əməliyyatlara  baĢlamasına  səbəb  oldu.  Nadirin 

güclü zərbələrinə tab gətirməyən Os manlı  ko mandanlığ ı sülh təklif etdi.  Beləliklə, 

1733-cü  ilin  fevra lında  Bağdad  Ģəhərində  Nadir  və  baĢda  Əhməd  paĢa  olmaqla  

Osmanlı  ko mandanlığı  arasında  hərbi  əməliyyatları  dayandırmaq  haqqında 

müqavilə  imzalandı.  Bağdad  müqaviləsinin  Ģərtlərinə  görə,  Türkiyə  tərəfi,  son  on 

ildə  iĢğal  etdiyi  bütün  torpaqları  Ġrana  qaytarmağ ı  öhdəsinə  götürdü.  Müqavilədə 

iki  dövlət  arasındakı  sərhədi  1639-cu  il  Osman lı-Səfəvi  müqaviləsinə  uyğun 

müəyyənləĢdirmək  nəzərdə  tutulurdu.  Lakin  Osman lı  höku məti  müqavilən i  təsdiq 

etməkdən  hoyun  qaçırdı.  Bununla  əlaqədar  iki  dövlət  arasında  döyüĢlər  yen idən 

baĢlandı. 

Tezliklə  Nadirin  ordusuna  müqavimət  göstərməyin  mənasız  olduğunu 

anlayan  Osmanlı  höku məti  Cənubi  Azərbaycan  ərazisində  hərbi  əməliyyatları 

dayandırmaq  qərarına  gəldi.  Sultan  iĢğal  olunmuĢ  bütün  vilayətlərin  hakimlərinə 

özünün "xətti-Ģərif‖ göndərərək ləngimədən Türkiyəyə qayıtmağ ı əmr etdi.  

Demək  olar  ki,  bütün  Cənubi  Azərbaycanı  Os manlı  ordusunda  təmizləyən 

Nadir  Cənubi Qafqa zda, ilk növbədə isə, Türkiyənin  forma l himayəsi altında özünü 

---

347 

 

sərbəst  aparan  Surxay  xanın  hakimlik  etdiyi  ġirvanda  Osmanlı  hökmran lığ ına  son 

qoymaq qərarına  gəldi. 

Ġran  ordusunun  yaxınlaĢdığın ı  eĢidən  Surxay  xan  ġamaxını  tərk  edib 

Dağıstana çəkildi.  Bir  zülmkardan  xilas olub, digər yadelli iĢğalçı əsarətinə düĢmək 

istəməyən  Ģamaxılılar  əllərində  silah  doğma  Ģəhərlərinin  müdafiəsinə  qalxd ılar. 

Lakin  iki aylıq mühasirədən sonraf sayca üstün olan düĢmən qələbə çaldı və Ģəhərə 

soxuldu. 

1734-cü  ilin  sonunda  ġama xın ı  ə lə  keçirdikdən  sonra  Nadir  əhalilinin 

gələcəkdə gözlənilən  müqavimətin i q ırmaq üçün Ģəhəri yer lə yeksan etməyi, onun 

sakinlərini  isə  sonralar  " Yeni  ġamaxı"  ad ı  ilə   Ģəhərə  çevrilən  Ağsuya  köçürməyi 

əmr etdi. 

ġamaxının  iĢğalından  sonra  Ġran  ordusu  Surxay  xan ın  gizləndiy i 

Qazıqu mu xa  doğru  hərəkət  etdi.  Müqavimət  göstərmək  imkan ı  olmayan  Surxay 

xan  özünü  qaçmaqla  xilas  etdi.  Qazıqumu x  Ġran  ordusu  tərəfindən  qarət  edilib 

dağıdıldı. 

Nadir  ö z  ordusunu  buradan  Gəncəyə  doğru  apardı.  Türklərdən  və  Krım 

tatarlarından  ibarət  olan  Əli  paĢa  və  Krım  sultanı  Gərayın  baĢçılıq  etdiyi  Gəncə 

qarnizonu  ciddi  müqavimət  göstərirdi.  Mühasirə  4  ay  davam  etdi.  Lakin  Gəncə 

ətrafında  uzun  müddət  dayanmaq  Nadirin  Cənubi  Qafqazda  Os manlı  qoĢunu  ilə 

mübarizə  plan larını  po za  bilərd i.  Həm  də  Os manlı  ordusunun  Cənubi  Qafqazın  

qərbində  fəallaĢ ması  haqqında  xəbərlər  gəlird i.  Nad ir  Gəncədə  Osman lı 

qarnizonunu və  xüsusilə hələ də rus ordusunun əlində olan   Xəzərsahili v ilayətləri 

buraxıb  qərbə  tərəf  hərəkət  etmək  istəmirdi.  Gəncənin  mühasirəsi  elə  b ir  çətinlik 

törətmirdi.  Çünki  mühasirədə  olan  türk  qarnizonu  heç  yerdən  kömək  və  ərzaq  ala 

bilmə zd i.  Və ziyyət  o  va xt  pisləĢə  bilərdi  ki,  Nad irin  olma masından  istifadə  edən 

Xəzər  sahilindəki  rus  hakimiyyət  dairələri  Osman lı  qarnizonuna  yardım 

göstərsinlər.  Məhz  buna  görə  də  Nadir  rus  ordusunun  Xəzərsahili  vilayətlərdən 

getməsi  haqqında  Rusiya  dövləti  ilə  ço xdan  baĢlanmıĢ  danıĢıqları  baĢa  çatdırmaq 

qərarına gəld i. 

Beləliklə,  1735-ci  il  martın  21-də  Gəncə  ətrafında  Rusiya  və  Ġran 

dövlətlərinin  nü mayəndələri  arasında  sonralar  "Gəncə  müqaviləsi"  adını  almıĢ 

müqavilə  imzalandı.  Bu  müqavilənin  Ģərtlərinə  əs asən,  rus  qoĢunları  Xəzərsahili 

vilayətləri tamamilə tərk ed ir, burada əvvəlki inzibati idarə bərpa o lunurdu. 

Böyük qüvvə sərf etmədən Xəzərsahili vilayətləri ələ  keçirən  Nadir  Cənubi 

Qafqazda Os manlı ağahğına qarĢı həlledici döyüĢlərə baĢladı. 1735-ci ilin iyununda 

Eçmiəd zin in  Ģimal-Ģərqində  Ġran  və  Os manlı  qoĢunları  arasında  baĢ  verən  qanlı 

döyüĢ Nadirin qələbəsi ilə nəticələndi. 

---