Heydə r ə LĠyev
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Xalq hərəkatı.
367
Rus tacirləri A.P.Vo lınskiyə bild ird ilə r ki, 1707-ci ildən bəri yalnız ġamaxıda alver edirlər. Həmin müddət ərzində yerli tacirlər və dövlət məmu rları onları ço x incitmiĢ, malların ı mən imsəmiĢlər. Rus tacirlərinin Ģikayətlərini d inlədikdən sonra A.P. Vo lınski "Ġranda, ġamaxıda və Niyazabad körpüsündə rus taçirlərinə, əlahəzrət çarın təbəələrinə vurulan ziyanlar haqqında" 10 maddədən ibarət geniĢ məktub yaza raq ġirvan bəylərbəyi Key xosrova göndərdi və ondan belə hallara son qoyulmasın ı tələb etdi. Lakin A.P.Vo lınski ġamaxıda rus tacirlərinin iĢlərinin qaydaya salınması sahəsində heç bir iĢ görə bilmədi və səfərini davam etdirərək Ġsfahana yola düĢdü. 1717-c i ildə isə A.P.Vo lınski ilk dəfə ola raq Rusiya ilə Ġran arasında ticarət müqaviləsi bağlanılmasına, həmçinin ġamaxıda Rusiyanın konsulluğunun açılmasına nail oldu. Rus elçisinin səyi ilə Ģah rus tacirlərinə qarĢı maneələrə son qoyulması haqqında ġirvan bəylərbəyi Key xosrova fərman göndərdi. ġirvan bəylərbəyinə eyni zamanda tapĢırıldı ki, Ģahın fərmanı əsasında Dərbəndin və Niya zabadın gömrük rə isləri bundan sonra rus tacirlərini sıxıĢdırmasınla r. 1721-c i il ġirvan üsyanı za manı ġa ma xı Ģəhərinin ticarətinə də böyük ziyan dəydi. Lakin hakimiyyəti ələ keçirmiĢ Hacı Davud götürülən gəliri nəzərə alaraq, Ģəhərdə ticarətin dirçəld ilməsi üçün tədbirlər gördü. Bunun nəticəsində ġamaxıda qısa bir müddət ərzində ticarət çiçəklən məyə baĢladı. 1723-cü il ġirvan üsyanından iki il sonra ġama xıda olmuĢ ingilis Henri Bryus öz xatirələrində ġamaxın ı bütün Cənubi Qafqazın ən məĢhur ticarət Ģəhəri kimi qələmə vermiĢdir. O yazır: "ġamaxıda bütün ġərq xalqların ın Ģirkətləri vard ır. Məhz bu səbəbə görə də Ģəhərdə bütün ölkələrdən gələn tacirlərə rast gəlmək olur". 1724-c i ildə Rusiya ilə Tü rkiyə arasında bağlan mıĢ Ġstanbul müqaviləsinə əsasən ġirvana daxili mu xtariyyət verildikdən sonra ġamaxı Ģəhərinin ticarəti demək olar ki, büsbütün əvvəlki vəziyyətinə qayıtdı. Bakı Ģəhərinin ko mendantı knyaz Ba ryatinski 1724-cü ildə mərkə zə göndərdiyi məktubunda Bakı limanına te z- tez ġirvan, o cü mlədən ġamaxı və Quba tacirlərinin karvanlarının gəldiyin i yazırdı. XVIII əsrin b irinci yarısında ticarət sahəsində Gəncə heç də ġamaxıdan geridə qalmırdı. Təkcə onu qeyd etmək kifayətdir ki, Gəncədən ildə hər birin in ağırlığ ı 100, bəzən 400 rus futuna bərabər olan 100 tay xam ipək ixrac edilirdi. Gəncə bazarında yerli mallar və sənətkarların hazırladıqları əĢyalardan baĢqa, qonĢu ölkələrdən - Rusiyadan, hətta Qərbi Avropa ölkələrindən gətirilən mallara təsadüf edilird i. 1724-1735-c i illərdə Türkiyə qoĢunlarının iĢğal zonasında olan Gəncə, Təbriz, Naxçıvan, Ərdəbil, Xoy və Azərbaycanın digər Ģəhərlərində ticarət xey li zəiflədi. 368
ġəhərlərdə ticarət əsasən bazar meydanında aparılırd ı. Bu ona görə idi ki, Ģəhər hakimləri ticarətin gediĢinə lazımi nəzarət edə bilsinlər. Ticarət aparan tərəflər dövlət xəzinəsinə lazım olan mü xtə lif gö mrü k haqqı verməli id i. Bazar meydanının mərkəzində qapan adlanan xüsusi mizan-tərəzi qoyulmuĢdu. Satılmaq üçün gətirilən bütün mallar həmin tərəzidə çəkilir və tacirdən malın keyfıyyətindən və kəmiyyətindən asılı olaraq müəyyən gömrük-mizan pulu alın ırdı. Əgər tacir istədiyi Ģəhərə mal satmaq üçün getmək istəyirdisə, hər hansı Ģəhər və kənddən, yaxud körpüdən keçərkən rahdari adlanan gömrük haqqı verməli idi. Rahdari gömrüyünün miqdarı sabit deyildi. Rahdari gömrüyü də malın həemindən, keyfiyyət və kəmiyyətindən, satılaeaq yerdən asılı olurdu. Rahdari gö mrüyü Ģahın xəzinəsinə külli miqdarda gəlir gətirən vergilərdən idi. Xa rici ticarətdən baĢqa vergilərlə yanaĢı, tərcü məçilərin nəfinə olaraq dilmane
dilmane pulu verməli o lurdular. Saysız-hesabsız ticarət vergiləri, habelə ölçü, çəki mü xtəlifliyi, vahid pul sisteminin olmaması, hərbi yürüĢlər, feodal ara müharibələri ticarətin məhdudlaĢmasına gətirib çıxarırdı. Bu, eyni zamanda Ģəhər təsərrüfatının tənəzzü lü ilə nəticələnirdi. Təsadüfı deyild ir ki, XVIII əsrin birinci yarısında baĢ verən üsyanlarda Ģəhər əhalisi, xüsusilə ticarətlə məĢğul olanlar və sənətkarlar ya xından iĢtirak edird ilər. Xalq hərəkatı. Gündən-günə Ģiddətlənən feodal istismarı sinfı mübarizənin kəskin ləĢməsinə gətirib çıxarırdı ki, bu da ilk növbədə kəndlilərin vergidən bəyun qaçırması və mü kəlləfıyyətləri yerinə yetirməməsi ilə nəticələnirdi. Bəzi hallarda feodal istismarı kəndliləri kütləv i halda doğma yurdlarını qoyub qürbət ellərə qaçmağa məcbur edird i. XVIII əsrin əvvəllərində ġamaxıda olmuĢ iezuit Ġohan Laman Moskvadakı miss ioner Emiliana göndərdiyi məktubunda yazırdı ki, "kəndlilərin istis marı elə bir dərəcəyə çatmıĢdır ki, baĢ götürüb qaçmaq istəyirlər, inanıram ki, əgər onların hər hansı bir yerdə təhlükəsiz sığına cağı olsaydı, bir nəfər də kənddə qalma zdı". Uzaq yerlə rə qaçmıĢ kəndlilər ço x za man acından ölməsinlər deyə qarətə əl atır, feodal malikanələrini dağıdır, tacir karvanlarına basqın edirdilər. ġah Sultan Hüseynin 15 yaĢına çatmıĢ hər kəsin vergi siyahısına salınması barədə fərmanından sonra qaçqın kəndlilərin sayı bir neçə dəfə artd ı. ġah ın siyahıyaalma fərman ı geniĢ xalq kütləsi üçün əsil bəlaya çevrildi. Vergi toplayanların acgözlüyü və tamah karlığ ı ü zündən saysız-hesabsız kəndli ailəsi öz doğma yurdunu tərk edib qürbət ölkələrə gedirdi. Qaçqın kəndlilərin sayı çoxaldıqca becərilməyən torpaqların sayı da artırdı. Beləliklə, dövlət xəzinəsinin də
Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|