Heydə r ə LĠyev



Yüklə 4,67 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə185/232
tarix30.12.2017
ölçüsü4,67 Mb.
#18653
1   ...   181   182   183   184   185   186   187   188   ...   232

378 

 

atası  Əsgər  bəy  və  babası  Allahverdi  bəy  böyük  mülk  sahibi  idi.  Allahverdi  bəyin 



mülkləri  Arazdan  Altıağaca  qədər  uzanırdı.  O,  öldükdən  sonra  varislərinə  böyük 

mü lklər qalmıĢdı. 

ġamaxıda mövcud olan ikihakimiyyətlilik uzun müddət davam edə bilməzdi. 

1763-cü ildə silahlı nökərlərə və tabeliyində olan  elatlara arxalanan Məhəmməd Səid 

xan  Yeni ġamaxını ələ keçirib Hacı Məhəmmədəli  xanı əsir aldı. Yeni ġamaxı Köhnə 

ġamaxıya birləĢdirildi və onlar üzərində Məhəmməd Səid xanın hakimiyyəti bərqərar 

olundu.  Beləliklə,  hər  iki  xanlıq  birləĢdirildi  və  Köhnə  ġamaxı yeni xanlığın mərkəzi 

oldu. Bu qanlı mübarizədə Məhəmməd Səid xana onun doğma qardaĢı Ağası xan böyük 

yardım göstərdi. 

ġamaxı  xanlığı  mühüm iqtisadi rayonları əhatə etməklə,  xeyli  maddi ehtiyata 

malik  idi  və  strateji  əhəmiyyət  kəsb  edirdi.  Yeni  və  Köhnə  Ģamaxılıların  vahid  bir 

xanlıqda birləĢməsi nəticəsində ġamaxın ın hərbi-siyasi gücü xey li artdı. 

Lakin hadisələrin sonrakı gediĢi göstərdi ki, ġamaxı qonĢu feodalların hücumu 

üçün açıqdır və xanlıq bu hücumlar qarĢısında dayanmaq iqtidarında deyildir. Tez-tez baĢ 

verən  basqınlar,  Ģübhəsiz  ki,  onun  iqtisadi  inkiĢafına  ziyan  vurdu.  Bu,  1768-ci  ildə 

ġamaxı xanlığının qubalı Fətəli xan tərəfindən iĢğalının səbəblərindən biri o ldu. 



Naxçıvan x a n l ı ğ ı n ı n  əsasını  Kəngərli boyunun baĢçısı Heydərqulu xan 

qoymuĢdur. Xanlığı gücləndirmək və təcavüzlərdən qorumaq məqsədilə Heydərqulu xan 

(1747-1763/64)  hakimiyyətinin  ilk  dövründə  daha  güclü  olan  Qarabağ  xanlığına 

arxalanırdı. Heydərqulu xanın ölümündən sonra 1787-ci ilə qədər hakimiyyət uğrunda 

mübarizə  nəticəsində  Naxçıvan  xanlığı  zəifləyir,  Xoy,  Qarabağ,  Ġrəvan  xanlıqları, 

Kartli-Ka xeti  çarlığı  və  Ġran  arasında  ardı-arası  kəsilməyən  mübarizənin  obyektinə 

çevrilir. 

İrəvan xanlığı Çuxursəd bəylərbəyiliyi əsasında təĢəkkül tapmıĢdı. Nadir Ģah 

qətlə  yetirildikdə  Ġrəvan  bəylərbəyi  Pir  Mah mud  xan  hakimiyyəti  əldən verməməyə 

cəhd göstərmiĢdisə də,  Ġrəvanda  Ġran ağalığına qarĢı  üsyana  baĢçılıq  edən yerli  feodal 

Mir Mehdi xan özünü xan elan edərək, müstəqil Ġrəvan xanlığının əsasını qoydu. 

Lakin   Ġrəvan  xanlığı  keçmiĢ  bəylərbəyiliy in  bütün  ərazisini  əhatə  edə 

bilmədi. Onun bir hissəsi Naxçıvan və digər xanlıqların tərkibinə daxil edildi. Ġrəvan 

xanlığı Azərbaycanın qərbində Göyçə gölü ətrafında yerləĢmiĢ və 15 mahaldan ibarət 

idi:  Qırxbulaq,  Zəngibasar,  Qarnibasar,  Vedibasar,  ġərur,  Suran,  Dərək,  Saatlı,  Tala, 

Seyidli-A xaelı,  Sərdarabad,  Gərpi,  Abaran,  Dərəçiçək  və  Göyçə.  Xanlığın  mərkə zi 

Ġrəvan Ģəhəri id i. 

1751-ci ildə bu xanlığı Urmiya xanı Fətəli xanın sərkərdəsi Azad  xan zəbt etdi. 

1755-ci  ildə  Mir  Mehdi  xanın  qardaĢı  Həsənəli  xan  Ġrəvan  xanlığını  öz  hakimiyyəti 




379 

 

altına  almağa  müvəffəq  oldu.  Daha  sonra  isə  xanlıq  taxtına  Həsənəli  xanın  qardaĢı 



Hüseynəli xan keçdi. 

Xanlıq əhalisin in böyük əksəriyyətini A zərbaycanlılar təĢkil edirdi.  Ġrəvan 

Ģəhəri  əhalisinin  yalnız  dörddə  biri  ermən ilər  idi.  Xanlığın  ərazisində  erməni  dini 

mərkəzi  "Üçmüəzzin"  ("Eçmiədzin"),  "Üçkilsə" yerləĢirdi,  kilsənin  baĢçısı  katolikos 

Ġrəvan  xanı  tərəfindən  təyin  olunurdu.  Ġrəvana  yiyələnməyə  çalıĢan  qonĢu  Kartli-

Kaxeti  çarları  erməni  katolikosunun  köməyindən  istifadə  etmək  məqsədilə  onunla 

gizli əlaqə saxlayırd ıla r. 

1765  və  1769-cu  illərdə  gürcü  çarlarının  Ġrəvana  hücumları  nəticəsində  xan 

onlara  müəyyən  qədər  bac  verməyə  məcbur  olmuĢdu.  Lakin  Mərkəzi  Ġranda 

hakimiyyəti ələ almıĢ Kərim xan Zəndin tələbi ilə Hüseynəli xan Kartli çarı II Ġrakliyə 

bac verməkdən imtina etdi. 

1779-cu ildə Kə rim xan Zəndin vəfatından sonra II Ġrakli Ġrəvan xanlığına 20 

minlik qoĢunla hücum etsə də, güclü müqavimətə rast gəlmiĢ və geri çəkilmiĢdir. 

Ġrəvan  xanlığının  Osmanlı  imperiyası  ilə  həmsərhəd  olması  bu  dövrdə 

müstəsna əhəmiyyət kəsb edirdi. Osmanlılar  Ġrəvanı gürcü təcavüzündən, ermənilərin 

himayədarı Rusiyanın ekspansiyasından müdafıə ed irdilə r. 

80-ci  illərdə  Ġrəvan  xanlığ ında  hakimiyyət  uğrunda  baĢ  verən  çəkiĢmələr 

nəticəsində  xanlıq  xeyli  zəiflədi  və  bir  müddət  Xoy  xanlığından  asılı  vəziyyətə 

düĢdü. 

Rusiyanın Cənubi  Qafqazda nüfuzunun artmasından narahat olan Osmanlı 



sultanı yeni Ġrəvan hakimi Qulaməli  xanı  Gürcüstan əleyhinə qaldırmağa çalıĢdı, lakin 

Qulaməli xan öldürüldü və yerinə Əliməhəmməd xan keçdi. 

II  Ġrakli  knyaz  Baqrationun  baĢçılığı  ilə  Ġrəvan  xanının  köməyinə  min 

əsgərlik  qoĢun  göndərdi.  80-ci  illərin  sonlarında  Ġrəvan  xanlığ ı  Kartli-Kaxeti 

çarlığının  asılılığından  çıxd ı.  1795-ci  ildə  Ağa  Məhəmməd  Ģah  Qacarın  yürüĢü 

zamanı  Ġrəvan  qalası  35  günlük  mühasirədən  sonra  təslim  o ldu.  Ġran  Ģahı  Ġrəvan 

hakimi  Məhəmməd  xanı  həbs edərək  yerinə  Əliqulu  xanı  qoydu.  1797-ci  ildə  Ağa 

Məhəmməd  Ģahm  ölümündən  sonra  əhali  Əliqulu  xanı  Ġrəvandan  qovdu.  Ġran 

hökmdarı  Fətəli  Ģah  Məhəmməd  xanı  həbsdən  buraxaraq  yenidən  xan  təyin  etdi. 

Məhəmməd xan müstəqil siyasət yürüdərək Ġrandan asılı o lmamağa çalıĢırdı. 



Qaradağ xanlığı Azərbaycanın cənubunda yerləĢən zəif xanlıqlardan biri id i. 

Onun əsasını qoyan köçəri tayfalardan birin in  rnüdrik baĢçısı olan Kazım xan (1748-

1752)  qonĢu  feodal  hakimlərə  münasibətdə  ehtiyatlı  siyasət  yeridir,  ölkənin  daxili 

iĢlərin i  qaydaya  salaraq,  abadlıq  iĢləri  ilə  məĢğul  olur,  xanlığın  mərkəzi  Əhərdə 

mü xtəlif  ictimai  b inalar  tikdirirdi.  Qaradağ  xan lığ ı  1782-ci  ildə  Xoy  və  Qarabağ 



Yüklə 4,67 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   181   182   183   184   185   186   187   188   ...   232




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə