Heydə r ə LĠyev
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Xanlıqların qarĢılıqlı münasibətləri və Azərbaycan torpaqlarının birləĢdirilməsi təĢəbbüsü.
380
xanlıqlarının birləĢ miĢ qüvvələri tərəfındən iĢğal edildi. Bundan sonra Qaradağ xanlığı, demək olar ki, öz müstəqilliyin i itirdi. Təbriz xanlığının banisi Dünbuli tayfasının görkəmli nümayəndəsi Nəcəfqulu xan (1745-1780) olmuĢdur. O, Təbrizdə urmiyalı Fətəli xan ƏfĢarın fəal yardımı ilə möhkəmlən miĢdi. Buna görə də Təbriz xanlığı müəyyən vaxt ərzində Urmiya xan lığ ından asılı vəziyyətdə olmuĢdu. Faktiki olaraq Nəcəfqulu xan Təbriz xanlığını Urmiya xan ının naibi kimi idarə edird i. Lakin 1763-cü ildə Fətəli xan ƏfĢar Kərim xan Zənd tərəfindən məğlub edildikdən sonra Təbriz xan lığ ı tam müstəqillik qazandı. Nəcəfqulu xanın gördüyü ilk tədbirlərdən biri ö z hakimiyyətini möhkəmləndirmək üçün Təbrizin ətrafına qala divarları çəkdirmək oldu. Marağa xanlığının əsasını Əliqulu xan Müqəddəm (1747-1750) qoymuĢdur. Elə bir əhəmiyyət kəsb etməyən bu xanlıq Ağa Məhəmməd Qa car hakimiyyətə gələnə qədər müstəqil id i.
1783) olmuĢdur. Onun hakimiyyəti dövründə xanlıq in kiĢaf etmiĢdi. Nəzərəli xan nikah dip lo matiyası vasitəsilə qarabağlı Ġbrah im xanla dostluq əlaqələri yarat mıĢdı və Lənkəran xan lığı ilə də mehriban qonĢuluq münasibətində idi. Ġran hakimi Kərim xan Zənd Ərdəbil xanlığın ı ələ keçirmək üçün cidd-cəhd göstərirdi. Onun məsləhəti ilə Gilan hakimi Hidayət xan Ərdəbildən uzaqlarda olan Nəzərəli xan ın üzərinə xaincəsinə basqın edib onu əsir görürdü və Ənzəliyə apardı. Lakin Kərim xanın ölü mündən sonra (1779) ərdəbillilər Gilana hücum edib Nəzərəli xanı əsirlikdən qurtardılar.
(1747-1763) idi. Öz sərhədlərini geniĢləndirmək məqsədi güdən Fətəli xan müəyyən vaxt ərzində Cənubi Azərbaycanda xeyli ərazi tuta bilmiĢdi. Lakin 1763- cü ildə onun özü Kərim xan Zənd tərəfındən məğlub edildi. Bundan sonra Urmiya xanlığı ö zünün əvvəlki əhəmiyyətini itird i.
dövründə Xoy vilayətinin hakimi olmuĢ Murtuzqulu xanın oğlu idi. ġah Ģübhələndiyinə görə, Murtuzqulu xan ı qətlə yetirmiĢ, vilayətə onun oğlu ġahbaz xanı hakim təyin etmiĢdi. Nadir Ģahın ölü mündən sonra o özünü Xoy xanlığın ın müstəqil hakimi elan etmiĢdi. Mülay im siyasət yeridən ġahbaz xan Fətəli xan ƏfĢarla dostluq münasibətləri saxlayırd ı. Maku x a n l ı ğ ı n ı n banisi Bayat tayfasının baĢçısı, Nadir Ģahın sərkərdələrindən biri Əh məd Su ltan (1747-1778) id i. ġah ın ölü mündən sonra vətənə qayıdan Əhməd Sultan Makunu müstəqil xanlıq, ö zünü isə xa nlığın hakimi
381
elan etmiĢdi. Xanlığın paytaxtı iki tərəfdən dağlarla əhatə olunmuĢ Maku Ģ əhəri idi. Maku xanlığ ı öz ətrafında 30 kəndi b irləĢdirirdi. Sərab xanlığının əsası ġəqaqi tayfasının baĢçısı Əli xan (1747-1786) tərəfındən qoyulmuĢdur. Nadir Ģahm ölü mündən sonra paytaxtdakı qarıĢıqlıqdan istifadə edən Əli xan özünü həmtayfaları arasında xan elan etdi. O, Məhəmmədhəsən xan Qacarla mübarizədə öz müstəqilliyini qoruyub saxlasa da, Kərim xan ın nominal hakimiyyətini qəbul etməyə məcbur olmuĢdu. Lakin onun ölümündən sonra Sərab xan lığ ı yenidən müstəqilliyə nail o lmuĢ, öz sərhədlərini geniĢləndirməyə cəhd göstənniĢdi. Adları çəkilən xanlıq lardan baĢqa, Kür ilə Araz çayların ın qovuĢuğunda Cavad xanlığı və Kür çayının mənsəbində daha bir kiç ik xan lıq - Salyan xanlığı mövcud idi. Xanlıqların qarĢılıqlı münasibətləri və Azərbaycan torpaqlarının birləĢdirilməsi təĢəbbüsü. Xan lıq lar dövrü Azərbaycan tarixində feodal dağınıqlığ ı və Ģiddətli feodal ara çəkiĢmələri ilə səciyyələnir. Hakim feodallar - xanlar bir-biri ilə mübarizə apararaq əra zilərini geniĢləndirməyə, vergi ve rməyə qadir olan rəiyyətin sayını artırmağa ean atırdılar. Müəyyən bir həddən sonra bu, obyektiv surətdə Azərbaycan torpaqlarının birləĢdirilməsi prosesinə çevrilirdi. Bu baxımdan urmiyalı Fətəli xan ƏfĢarın, Ģəkili Hacı Çələbi xan ın, qarabağlı Pənahəli xanın təĢəbbüsləri təqdirə layiq olsa da, heç bir müsbət nəticə verməmiĢdir. Hacı Çələbi ö zünü xan elan etdikdən, 1747-ci ildə Qəbələ və ƏrəĢ sultanlığını ġəki xanlığına birləĢdirdikdən sonra ġəmsəddin mahalın ı özünə tabe etmək istədikdə Kartli ça rı Tey muraz və Kaxeti çarı II Ġraklinin simasında güclü rəqiblərlə toqquĢmalı olmuĢdur. Gü rcü çarları da baĢqa feodal hakimləri kimi qonĢu xanlıq lar hesabına varlanmağa çalıĢırdılar. Gürcü mənbələrinin birində etiraf olunur ki, Teymuraz və II Ġraklinin qoĢunları ilə toqquĢma zamanı Hacı Çələbi xanın döyüĢçüləri düĢməni darmadağın etmiĢlər. Gürcü çarları 4000 nəfər itirmiĢ, qoĢunlarının bir hissəsi Alazan çayında batmıĢ, bəziləri isə əsir düĢmüĢdülər. Hacı Çələbi xan xarici düĢmənlərin yürüĢünü dəf etdiyi zaman Azərbaycanın digər xanlıqları arasında torpaq və rəiyyət üstündə mübarizə davam etməkdə idi. Məğlub olmuĢ gürcü çarları Azərbaycan xanları arasında gedən rəqabətdən öz xeyirlərinə istifadə etməyi qərara aldılar. Onlar ilk növbədə ġimali Azərbaycanda böyük nüfuza malik olan qarabağlı Pənahəli xanı öz tərəflərinə çəkməyi p lanlaĢdıraraq, Hacı Çələbi xan ın gündən-günə qüvvətlənməsinin qonĢu xanlıqlar üçün təhlükəli olduğunu ona bildirdilər və birlikdə ġəki xanlığ ına hücum etməyə çağırdılar. Torpaqlarını geniĢləndirmək və rəiyyətin sayını çoxaltmaq arzusunda olan Pənahəli xan gürcü çarlarının təklifini qəbul etdi. Tezliklə Hacı Çələbi xandan ehtiyat Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|