Heydə r ə LĠyev
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
382
edən qaradağlı Kazım xan, naxçıvanlı Heydərqulu xan, Gəncəli ġahverdi xan və irəvanlı Hüseynqulu xan da bu ittifaqda birləĢdilər. DanıĢıqlar aparmaq üçün II Ġrakli müttəfıqlərə Gəncədə görüĢməyi təklif etdi. Gəncə görüĢünə II Ġrakli və atası Teymuraz heç kəsə bildirmədən böyük bir ordu ilə gəldilər. Gürcü qoĢunları qəflətən basqın edərək danıĢıqların iĢtirakçısı olan Azərbaycan xanlarını əsir götürdülər və Tiflis istiqamətində irəlilədilər. Bundan xəbər tutan Hacı Çələbi xan vaxt itirmədən düĢməni təqib edərək, Qızıl qaya adlanan yerdə onları məğlubiyyətə uğratdı. Teymurazla II Ġrakli aradan çıxıb Tiflisə tələsdilər. Hacı Çələbi xan əsirlikdən qurtardığı xanlarla görüĢmədən düĢməni təqibdə davam etdi və nəticədə Borçalı və Qazax mahallarını ələ keçirdi. Həmin mahallarm idarəsini oğlu AğakiĢiyə tapĢırıb ġəkiyə döndü. Lakin çox keçmədi ki, Gürcüstandan gələn qoĢunların təzyiqi altında AğakiĢi ġəkiyə qayıtmalı oldu. Müəyyən vaxtdan sonra Hacı Çələbi xan Car torpağı uğrunda bir daha II Ġrakli ilə toqquĢmalı oldu. DöyüĢ yenə də Ģəkililərin qələbəsi ilə nəticələndi. Gürcü qoĢunları üzərində qələbədən ruhlanan Hacı Çələbi xan öz dövlət sərhədlərini geniĢləndirməyi qərara aldı. 1755-ci ildə Hacı Çələbi xan qubalı Hüseynəli xanla toqquĢmalı oldu. Lakin həmin döyüĢdə Ģəkililər məğlubiyyətə uğradılar. Bu hadisədən sonra Hacı Çələb i xan vəfat etdi. Atasını ġəki xan lığında əvəz edən AğakiĢi çox keçmədən qayınatası Qazıqumu xlu Məhəmməd xan tərəfindən qətlə yetirildi. ġəki xanlığının taxtına sahib olan Məhəmməd xan da hakimiyyəti əldə saxlaya bilməd i. 40 gün xanlıq etdikdən sonra Hacı Çələbi xanın nəvəsi Məhəmmədhüseyn xan onu taxtdan saldı və ġəki xanlığını 22 il ərzində idarə etdi. Onun hakimiyyəti dövründə ġəki xanlığında feodal ara çəkiĢmələrinin demək olar ki, qarĢısı alındı. Nəticədə xanlıqda təsərrüfatın bütün sahələrində, o cümlədən kənd təsərrüfatı, sənətkarlıq və ticarətdə müəyyən irəliləyiĢ əmələ gəldi. Xanlıqda müharibələr zamanı sıradan çıxmıĢ suvarma sistemi, ticarət yolları, kəndlər təcridən bərpa olunmağa baĢladı. Lakin bu tədbirlər çox davam edə bilmədi. Məhəmmədhüseyn xan feodal ara müharibəsinin qurbanı oldu. Onu əmisi Hacı Çələbi xanın digər oğlu Əbdülqadir xan qətlə yetirdi. Lakin Əbdülqadir xanın hakimiyyəti də çox davam etmədi. Tezliklə Əbdülqadir xanı Məhəmmədhəsən xanın oğlu Hüseynağa xan qətlə yetirib hakimiyyəti ələ alsa da, ġəki xanlığının taxt ında cəmi iki il otura bildi. Beləliklə, əldən-ələ keçən ġəki xanlığı siyasi cəhətdən zəiflədiyi kimi, iqtisadi sahədə də sarsıldı. Azərbaycan torpaqlarını birləĢdirməyə səy göstərən hakim feodallardan biri də qarabağlı Pənahəli xan idi. 1751-ci ildə Pənahəli xan ona qarĢı olan güclü hücumun qarĢısını almıĢdı. Ġlk dəfə o, Məhəmmədhəsən xan Qacarın yenieə əsası qoyulmuĢ
383
ġuĢa qalasına həmlələrini müvəffəqiyyətlə dəf etmiĢ, ikinci dəfə Qarabağ qoĢunları Urmiya xanlığının döyüĢçüləri ilə toqquĢmalı olmuĢlar. Urmiya xanlığının banisi Fətəli xan ƏfĢar da fəaliyyətinin ilk günlərindən qonĢuluğundakı pərakəndə xanlıqları birləĢdirib vahid dövlət yaratmağa təĢəbbüs etmiĢdir. Öz arzusunu həyata keçirmək üçün Fətəli xan hərbi qüvvəsini artırmaq məqsədilə Nadir Ģahın sabiq sərkərdəsi Azad xanla ittifaq bağladı. Azad xanın 15 minlik dəstəsi Fətəli xanın qoĢunları ilə birləĢdi. Fətəli xan ƏfĢar həmç inin Xoy xanlığının hakimi ġahbaz xanı da öz tərəfınə çəkməyə nail oldu. Tezliklə Xoy xanlığının qoĢunları da ƏfĢar ordusunun tərkibinə daxil edildi. Bundan sonra Fətəli xan ƏfĢar Azərbaycanın digər xanlıqlarını ö zünə tabe etmək məqsədilə geniĢ fəaliyyətə baĢladı və buna Cənubi Azərbaycan çərçivəsində qismən nail oldu. Az müddət ərzində Urmiya xanlığına Qaradağ, Marağa, Təbriz xanlıqları, habelə bir sıra xırda feodal malikanələri tabe edildi. Belə mühüm qələbələrdən sonra Fətəli xan ƏfĢar həmin uğurların əldə edilməsində böyük rol oynayan Azad xana rəsmi olaraq xan rütbəsi verməklə onu birləĢmiĢ qoĢunların baĢ sərkərdəsi təyin etdi. Beləliklə, Urmiya xanlığının bütün hərbi yürüĢlərində Azad xan önəmli rol oynamağa baĢladı. Fətəli xan ƏfĢar isə Urmiyada qalaraq həm xanlığın idarəsi ilə məĢğul olur, həm də Azad xanın ixtiyarında olan qoĢunları ərzaq, silah və əlavə döyüĢçülərlə təmin edird i. Bir sıra Cənubi Azərbaycan xanlıqlarını öz ətrafında birləĢdirməklə qüvvətlənən Fətəli xan ƏfĢarı artıq Təkcə Cənubi Azərbaycan xanlıqları təmin etmədi. O, nəzərini ġimala dikdi. Çox keçmədi ki, Fətəli xan ƏfĢarın qoĢunları Qarabağ xanlığının hüdudlarına daxil olub ġuĢa qalasını mühasirəyə aldı. Qala ətrafında səngər qazdırıb movqeyini möhkəmləndirən Fətəli xan ƏfĢar qarabağlı Pənahəli xandan tabe olmağı tələb etdi. Tezliklə ġuĢanı mühasirəyə alan ƏfĢar qoĢunlarına məliklər də öz dəstələri ilə qoĢuldular. Müqavimət göstərməyi lüzu msuz hesab edən Pənahəli xan oğlu Ġbrahim ağanı Fətəli xan ƏfĢara girov verməklə ġuĢa qalasını mühasirədən azad etdi. Bu hadisədən sonra Urmiya xanlığına Lənkəran xanlığı və QutqaĢın sultanlığı da tabe oldu. Həmin vaxt Ġranda bir çox v ilayətləri özünə tabe edən Kərim xan Zənd Cənubi Azərbaycan xanları üzərində öz hakimiyyətini yaymağa səy göstərdi. Burada o, Fətəli xanın qoĢunları ilə mübarizədə məğlub olub geri çəkildi. Bu qələbədən ruhlanan Fətəli xan Kərim xan Zəndi Ġrana qədər təqib etdi. Lakin o, d ərk edə bilmədi ki, geri çəkilmə klə Kərim xan Zənd eyni zamanda onun üçün bir növ tələ hazırlamıĢdı. Nəticədə məğlub olub geri çəkilən Fətəli xanın özü təqib edildi. Geri çəkilərkən Fətəli xan ƏfĢara məlu m oldu ki, Məhəmmədhəsən xan Qacar onun xanlıqdan uzaqlaĢmasından istifadə edərək Urmiya qalasını mühasirəyə almıĢdır. Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|